KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
(ćwiczenia; prowadzący Krzysztof Tchórznicki)
Przeznaczenie - Grupa GC/102/KA/N
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. sprostowaniem.
2. Stanisław Bożyk, Konstytucja, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 1999.
3. Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2007.
4. Dariusz Górecki, Polskie prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Wolters Kulwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2007.
5. Marian Grzybowski (red.), Prawo konstytucyjne, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2008.
6. Marta Derlatka, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2008.
7. Piotr Winczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2003.
8. Halina Zięba-Załucka (red.), System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2007.
Art. 112 Konstytucji - Regulamin Sejmu
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, tekst jedn. M. P. z 2009 r. Nr 5, poz. 47.
Art. 112 Konstytucji w związku z art. 124 Konstytucji - Regulamin Senatu
Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 roku – Regulamin Senatu, tekst jedn. M. P. z 2010r. Nr 39, poz. 542.
ZAGADNIENIA (tematyka)
1. Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Rada Ministrów.
4. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
WPROWADZENIE
Pojęcie ,,konstytucja” wywodzi się z łacińskiego słowa constituere, które oznacza :ustanawiać, urządzać, kształtować, porządkować. Współcześnie pod nazwą ,,konstytucja” rozumiany jest akt prawny określający ustrój danego państwa.
Konstytucja – ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej, szczególnej treści oraz szczególnym trybie uchwalania i jej zmiany, określająca podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
Organ państwowy – każda jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli tego państwa, czego wyrazem jest przyznanie danej jednostce administracyjnej określonej kompetencji.
Organ państwowy – celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy. (Organy ochrony prawnej RP – S .Serafin)
Z definicji wynika, iż należy wskazać na trzy konstytutywne elementy (cechy) każdej organizacji państwowej, a mianowicie ludność, terytorium, najwyższą (suwerenną) władzę (jest to tzw. trójelementowa definicja państwa - Zarys prawa –Korycki).
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. opiera ustrój organów państwowych na zasadzie podziału i równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (art. 10):
- władza ustawodawcza – art. 95 Konstytucji – powierzona została dwuizbowemu parlamentowi, składającemu się z Sejmu i Senatu,
- władza wykonawcza – Prezydent RP, Rada Ministrów,
- władza sądownicza – (art. 173-201) Sądy i Trybunały (Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu).
SEJM I SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Władza ustawodawcza RP; zasada bikameralizmu (dwuizbowość parlamentu)
Art. 95 Konstytucji.
1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.
2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.
Istnienie Sejmu i Senatu jest przykładem rozwiązania ustrojowego zwanego dwuizbowością parlamentu (bikameralizmem).
Zgodnie z art. 96 Konstytucji Sejm składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym, natomiast w art. 97 Konstytucja stanowi, że Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, które odbywają się w głosowaniu tajnym.
Zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji, Sejm i senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Przedłużenie kadencji Sejmu (a więc i senatu) nie jest w zasadzie możliwe na gruncie obowiązującej Konstytucji – jedyny wyjątek może zaistnieć w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Ponieważ art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie dziewięciu dni po jego zakończeniu, kadencja uległaby odpowiedniemu przedłużeniu.
Zasady prawa wyborczego:
1. Powszechność
- określa krąg obywateli, którzy mają prawo uczestniczenia w wyborach i gwarantuje im możliwość tego udziału. W zasadzie tej mieści się: czynne prawo wyborcze (art. 62 ust.1 Konstytucji), bierne prawo wyborcze:
§ Sejm: 21 lat,
§ Senat: 30 lat,
§ Prezydent: 35 lat,
W wyborach do Sejmu i Senatu czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 18 lat, i nie jest:
§ pozbawiony praw publicznych lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu,
§ pozbawiony praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,
§ ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu.
Formuła demokratycznych wyborów wymaga przy podejmowaniu decyzji dopuszczającej określenia zakresu biernego prawa wyborczego przestrzegania reguł bezpośrednio nawiązujących do standardów czynnego prawa wyborczego, dopuszczające jednak wprowadzenie pewnych dodatkowych ograniczeń tj. podwyższenie granicy wieku (jak wyżej).
2. Bezpośredniość – osobiste uczestnictwo obywateli w wykonywaniu przysługujących im praw.
Zasada bezpośredniości wyborów oznacza, że wyborcy bezpośrednio – bez jakiegokolwiek pośrednictwa – decydują o składzie organu przedstawicielskiego, głosując osobiście i oddając głos na preferowanych przez siebie kandydatów.
3. Równość - względnie jednakowy wpływ wszystkich wyborców na ostateczny wynik wyborów.
Zasada równości wyborów zwykle rozpatrywana jest w dwóch aspektach:
- formalnym – każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów, musi podpisem poświadczyć karty do głosowania,
- materialnym – waga (znaczenie) każdego głosu musi być taka sama. Oznacza to, że wyborca jest ujęty tylko w jednym spisie wyborów.
Z aspektem materialnym wiąże się nakaz, by siła (waga) głosów wyborców była równa, a zatem żeby na określoną liczbę ludności (względnie uprawnionych do głosowania) w danym okręgu wyborczym przypadało tyle mandatów, co na tę sama liczbę ludności ( uprawnionych do głosowania) w innych okręgach.
4. Proporcjonalność
Wedle Konstytucji RP z 1997 roku proporcjonalność wyborów jest obligatoryjna jedynie w stosunku do Sejmu. Co do Senatu, Konstytucja milczy, nie żądając ani tego, by wybory były proporcjonalne, ani tego, by były większościowe. Proporcjonalność dotyczyć może jedynie organów kolegialnych (wieloosobowych), nigdy zaś jednoosobowych. Kolegialnymi organami są Sejm i Senat, jednoosobowym – Prezydent Rzeczypospolitej. Ideą systemów proporcjonalnych jest podział mandatów miedzy ugrupowania rywalizujące w wyborach, proporcjonalnie do uzyskanego w nich poparcia wyrażającego się w liczbie uzyskanych głosów, czyli zapewnienie tym ugrupowaniom takiej reprezentacji w parlamencie, jaka odpowiada ich rzeczywistym wpływom w społeczeństwie. Zasada proporcjonalności może być stosowana wyłącznie w okręgach wielomandatowych, w których mandaty rywalizują różnorodne siły polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami wyborczymi oraz osobnymi listami kandydatów.
Proporcjonalność wyborów polega na tym, że przeznaczone do obsadzenia mandaty dzieli się wprost proporcjonalnie do liczby głosów, jaka padła na dana listę kandydatów.
5. Tajność glosowania – zasada ta odnosi się do czynności głosowania. Jedynie sam głosujący zna treść swojej decyzji wyborczej.
Zasada tajności głosowania pełni dwie zasadnicze funkcje:
- zagwarantowanie nieskrępowanego wyrażania indywidualnych preferencji w akcie wyborczym, zgodnego z ,,własnym sumieniem:,
- skuteczne przeciwdziałanie przeciwko kupowaniu głosów, korumpowaniu i zastraszaniu wyborców itp.
Sejm i Senat w Polsce są organami, które określa się zbiorczą nazwą ,,parlament”. Powoływanie parlamentu w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich powoduje, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców. W konsekwencji parlament jest organem reprezentacji politycznej, gdyż tworzą go posłowie i senatorowie reprezentujący partie i ugrupowania polityczne cieszące się w danym momencie największym poparciem ze strony elektoratu.
T. Organizacja wewnętrzna izb parlamentu
Sejm i Senat jako organy kolegialne posiadają rozbudowaną strukturę organizacyjną, na którą składają się funkcjonujące w obu izbach parlamentu organy wewnętrzne o charakterze kierowniczym i pomocniczym. Organami konstytucyjnymi są: marszałkowie i wicemarszałkowie izb parlamentu, komisje parlamentarne, natomiast prezydia obu izb oraz funkcjonujące w ich strukturze Konwenty Seniorów są organami pozakonstytucyjnymi. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu jest podobna.
Zgromadzenie Narodowe
Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe (por. art. 114 Konstytucji). Kompetencjami Zgromadzenia Narodowego są:
- przyjmowanie przysięgi od Prezydenta (art. 130 Konstytucji),
- uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 3 pkt 4 Konstytucji),
- wysłuchiwanie orędzia Prezydenta (art. 140 Konstytucji),
- stawianie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust. 2 Konstytucji),
- uchwalanie Regulaminu Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 2 Konstytucji).
Organy Sejmu
Organami Sejmu wymienionymi w Konstytucji RP (por. art. 110 i art. 111 Konstytucji) są: Marszałek, wicemarszałkowie i komisje sejmowe stałe i nadzwyczajne, a także komisja śledcza, którą Sejm może powołać do zbadania określonej sprawy. Regulamin Sejmu (por. art.10 Konstytucji) wymienia nadto jako jego organy: Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów.
1. Marszałek Sejmu
1.1. Zasady wyboru Marszałka Sejmu
Marszałek Sejmu wybierany jest przez Sejm z grona posłów (art. 110 ust.1 Konstytucji). Ma to miejsce podczas pierwszego posiedzenia Sejmu. Wybór przeprowadza Marszałek Senior, którym jest jeden z najstarszych wiekiem posłów. Powoływany jest on przez Prezydenta w celu przewodniczenia obradom Sejmu na jego pierwszym posiedzeniu.
Zasady oraz tryb wyboru Marszałka Sejmu zostały określone w Art. 4 Regulaminu Sejmu. Do zgłoszenia kandydatury jest wymagane poparcie 15 posłów. Sejm wybiera Marszałka bezwzględną ilością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Jeżeli został zgłoszony więcej niż jeden kandydat oraz jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z nich nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, to w kolejnych turach głosowania skreśla się z listy kandydatów tego, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów. Przy wyborze Marszałka Sejmu, który jest poprzedzony złożeniem ślubowania przez posłów, zasadą jest głosowanie imienne, ale Sejm może postanowić inaczej (art. 4 ust. 3 Regulaminu Sejmu).
Przeprowadzenie wyboru Marszałka jest przesłanką uznania, iż dokonało się ukonstytuowanie nowo wybranego Sejmu.
Kadencja marszałka Sejmu upływa wraz z kadencją Sejmu, a więc z dniem poprzedzającym zebranie się Sejmu nowej kadencji (Sejm i Senat wybierane są na czteroletnią kadencję).
1.2. Pozycja ustrojowa i uprawnienia Marszałka Sejmu
W polskim prawie parlamentarnym nie została sformułowana zasada apolityczności przewodniczących obu izb parlamentu. Marszałek sejmu spełnia faktycznie istotną rolę polityczną. Może on zwłaszcza zabierać głos podczas debat plenarnych w Sejmie oraz uczestniczyć we wszystkich głosowaniach, jak również utrzymywać więzi polityczne ze swoim ugrupowaniem i być formalnie członkiem jednego z klubów poselskich. Nie powinien natomiast w żadnym wypadku faworyzować w pracach izby klubów większości parlamentarnej.
Artykuł 110 ust. 2 Konstytucji wskazuje na trzy podstawowe zadania Marszałka Sejmu:
- przewodniczenie obradom Sejmu,
- stanie na straży praw Sejmu,
- reprezentowanie Sejmu na zewnątrz.
Oprócz tych kompetencji Konstytucja wyposaża Marszałka w uprawnienia, które znacznie wykraczają poza działalność izby. Są to:
- prawo do tymczasowego zastępowania Prezydenta, gdy urząd ten nie jest obsadzony (art. 131. ust. 2 Konstytucji) lub głowa państwa czasowo nie może wykonywać swoich obowiązków (art. 131. ust 1 Konstytucji),
- prawo do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta,
- zarządzanie wyborów prezydenckich (art. 128 ust. 2 Konstytucji),
- przewodniczenie Zgromadzeniu Narodowemu (art. 114 ust. 1 Konstytucji),
- wyrażanie opinii w przedmiocie skrócenia kadencji sejmu przez Prezydenta (art. 98 ust. 4 Konstytucji),
-...
brzoskwinka81