WOJNA SECESYJNA.txt

WOJNA SECESYJNA




Wyb�r na prezydenta Stan�w Zjednoczonych republikanina Abrahama Lincolna by� dla najbardziej wojowniczo nastawionych stan�w nie do zaakceptowania. Lincoln obieca�, �e zapobiegnie rozszerzaniu niewolnictwa, ale nie b�dzie interweniowa� tam gdzie by�o ju� ono legalne. Mimo to jednka, siedem stan�w og�osi�o secesj� z Unii. Secesja odby�a si� w okresie pomi�dzy wyborem Lincolna w listopadzie 1860 r., a obj�ciem przez niego urz�du w marcu 1861 roku. 

Stany, kt�re stworzy�y uni� w roku 1776, traktowane by�y jako suwerenne pa�stwa, przekazuj�ce cz�� swych kompetencji urz�dowi federalnemu, maj�cemu siedzib� w stolicy. Przedstawiciele stan�w po�udniowych twierdzili, �e ich stany maj� prawo odzyska� pe�n� suwerenno�� i po og�oszeniu secesji w lutym 1861 roku, za�o�yli sw�j w�asny zwi�zek - Konfederacj�. Lincoln utrzymywa�, �e Unia by�a "nierozerwalna", �e �aden stan nie mia� prawa z niej wyst�pi� i �e Konfederaci stali si� wobec tego rebeliantami. Formalnie to w�a�nie, a nie niewolnictwo sta�o si� przyzyn� wybuchu wojny domowej. 

Lincoln powszechnie uwa�any by� za bezpo�redniego, szczerego idealist�, lecz by� on tak�e zr�cznym politykiem. Jego polityka w pierwszych tygodniach sporu mo�e by� postrzegana dwojako - jako podporz�dkowania pragnieniu utrzymania pokoju albo te� jako zdtereminowana przez ch�� postawienia Po�udnia w roli winowajcy. Lincoln nie podja� �adnej akcji agresywnej, ale sta� za pr�b� podes�ania posi�k�w do Fortu Sumter, bazy wojsk federalnych w zatoce Charleston - w po�udniowej Karolinie. W odpowiedzi na ten gest Karoli�czycy ostrzelali fort, zmuszaj�c go do kapitulacji, co wywo�a�o wojn�. Wirgina, Arkansas, Tenesse i Karolina P�nocna og�osi�y secesj� i przy��czy�y si� do Konfederacji, cho� pi�� granicznych stan�w niewolniczych pozosta�o Unii. 



Walka by�a bardzo nier�wna. 23 stany p�nocne liczy�y prawie 23 miliony mieszka�c�w; na Po�udniu mieszka�o tylko 5 milion�w bia�ych.P�noc posiada�a pot�ny przemys�, dobr� infrastruktur� transportow�, rozwijaj�c� si� gospodark� i silna flot�. Gospodarka Po�udnia zdominowana by�a przez rolnictwo i w dodatku uzale�niona od mo�liwo�ci eksportowania bawe�ny i importowania towar�w z zza ganicy. Po�udnie znajdowa�o si� wi�c w bardzo niedogodnej sytuacji i nara�one by�o na skutki blokady morskiej. 

�adna ze stron nie spodziewa�a si�, �e wojna potrwa d�ugo i Lincoln pocz�tkowo og�osi� niewielki zaci�g 75000 ochotnik�w. Jednak w lipcu 1861 roku armia Unii zosta�a okr��ona w czasie pierwszej bitwy pod Bull run i P�noc zosta�a zmuszona do rozpocz�cia bardziej starannych przygotowa�. Pod koniec wojny armie Unii liczy�y oko�o miliona �o�nierzy, a szeregi Konfederat�w 500 000. Mo�na dowodzi�, �e wojna secesyjna by�a pierwsz� nowoczesn� wojn�, w kt�rej �ciera�y si� naprawd� ogromne armie i kt�ra poci�gn�a za sob� bezprecedensow� liczb� ofiar. 

G��wnym teatrem konfliktu by� obszar Wirginii, Marylandu i po�udniowej Pensylwanii, region szczeg�lnie istotny, bo obejmuj�cy obydwie stolice Waszyngton w dystrykcie federalnym i Richmond w Wirginii. W roku 1862 �adna ze stron konflikut nie potrafi�a odnie�� w tym rejonie decyduj�cego zwyci�stwa: ofensywa Unii w Wirginii zosta�a odparta, a we wrze�niu d�ugo przeci�gaj�ca si� bitwa pod Antietam zako�czy�a ofensyw� Konfederat�w pod wodz� naczelnego dow�dcy si� Po�udnia, genera�a Roberta Edwarda Lee. 

W innych rejonach P�noc szybko odnios�a sukcesy. Po historycznym pierwszym pojedynku mi�dzy opancerzonymi okr�tami wojennymi marynarka Unii rozpocz�a zajmowanie wa�nych punkt�w na wybrze�u i blokad� Po�udnia. W maju 1862 r. po brawurowym wypadzie zdobyto Nowy Orlean, le��cy u uj�cia Missisippi. si�y marynarki wsp�pracowa�y z armi� l�dow� Unii w kampaniach na terenie Kentucky i Tennesee, gdzie s�aw� zdoby� genera� Ulysses Simpson Grant. Kulminacyjnym punktem tych kampanii by� upadek Vickburga (lipiec 1863 r.). Po tym zwyci�stwie P�noc mia�a zapewnion� kontrol� nad Missisippi, a Araknsas, Luizjana i Teksas odci�te zosta�y od reszty terytorium Konfederacji. 

1853 by� rokime decyduj�cym dla los�w wojny. Wyzwolenie wszystkich niewolnik�w w stanach po�udniowych, og�oszone przez Lincolna we wrze�niu roku 1862, nabiera�o mocy prawnej od 1 stycznia 1863. W lipcu ofensywa genera�a Lee na P�noc zako�czy�a si� kl�sk� pod Gettysburgiem, po kt�rej nie mog�o ju� by� mowy o bezwzgl�dnym zwyci�stwie militarnym Konfedracji. Na zachodzie triumf genra�� Granta pod Chattanoog� zapewni� armii Unii kontrol� nad Tenessee i otwrozy� mo�liwo�� wkroczenia do Georgii. 



W 1864 roku Ulysses Grant zosta� wodzem naczelnym si� unii i obj�� osobi�cie dowodzenie nad sektorem wschodnim. W maju stoczy� on kilka krawaych bitew z armi� Lee. co� nierozstrzygni�te, starcia te znacznie os�abi�y Konfederacj�. Tymczasem genera� William T. Sherman, kt�ry zast�pi� ranta na zachodzie, przedar� si� przez Georgie i obleg� Atlant�; miasto upad�o we wrze�niu 1864 roku. Nast�pnie podj�� sw�j s�ynny marsz w kierunku morza, niszcz�c wszystko, co spotka� na swej drodze i praktycznie przepo�awiaj�c terytorium Konfederacji. 

W roku 1865 Konfederacjia za�ama�a si�. Si�y genra�� Lee zosta�y uwi�zione pomi�dzy wojskami Granta i Shermana. 3 kwietnia upad�o Richmond. Wreszcie 9 kwietnia, w obliczu przygniataj�cej przewagi liczebnej i okr��enia przez si�y nieprzyjacielskie, Lee skapitulowa� w gmachu s�du w Appomattox, a pozosta�e armie konfederackie wkr�tce posz�y za jego przyk�adem. Wojna ssecesyjna kosztowa�a �ycie ponad 600 000 ludzi, a Po�udnie zosta�o w znacznym stopniu zrujnowane.