Fiodor Dostojewski - Łagodna.pdf - Fiodor Dostojewski - marcin23.14

1737

Tytuł: "ŁAGODNA"

Autor: FIODOR DOSTOJEWSKI

PRZEŁOśYŁ GABRIEL KARSKI

OPOWIADANIE FANTASTYCZNE

OD AUTORA

Przepraszam moich czytelników, Ŝe tym razem zamiast Dziennika w zwykłym kształcie daję im tylko

opowiadanie. Ale rzeczywiście pracowałem nad tym utworem przez większą część miesiąca. W kaŜdym

razie proszę czytelników o wyrozumiałość.

A teraz co do samego opowiadania. Dałem mu podtytuł "fantastyczne", chociaŜ uwaŜam je za jak

najbardziej realne. Ale fantastyczność jest w nim istotnie a mianowicie w samej formie opowieści, co teŜ

chciałbym zawczasu wyjaśnić.

Chodzi o to, Ŝe nie jest to opowiadanie, ani nie są to notatki. Proszę sobie wyobrazić męŜa, którego Ŝona

leŜy na stole martwa: przed kilkoma godzinami popełniła samobójstwo, rzuciwszy się z okna. Jest

wzburzony i jeszcze nie zdąŜył zebrać myśli. Chodzi po pokojach i usiłuje zdać sobie sprawę z tego, co

zaszło, "uporządkować swe myśli". Dodajmy, Ŝe jest to zagorzały hipochondryk z gatunku tych, co sami z

sobą rozmawiają. Oto właśnie mówi sam do siebie, referuje sprawę, wyjaśnia ją sobie. Mimo pozorną

ciągłość tej relacji, niejednokrotnie przeczy sobie zarówno logicznie jak uczuciowo. To usprawiedliwia

siebie, to oskarŜa ją i wdaje się w uboczne rozwaŜania: mamy tu i wulgarność myśli, i serca, i głębię

uczucia.

Z wolna rzeczywiście wyjaśnia sobie sprawę i "porządkuje myśli". Łańcuch wywołanych przezeń

wspomnień nieodparcie przywodzi go wreszcie do prawdy; prawda nieodparcie uwzniośla jego umysł i

serce. Pod koniec zmienia się

nawet sam ton opowieści w porównaniu z chaotycznym jej początkiem. Prawda dość jasno i wyraźnie

przynajmniej dla niego samego odstania się przed nieszczęśnikiem.

Oto temat. Ma się rozumieć, przebieg opowieści obejmuje kilka godzin z zawieszeniami i przeskokami i

ma kształt nader zawiklany: bohater mówi sam do siebie, to znów zwraca się jak gdyby do niewidzialnego

sędziego. Tak teŜ zawsze bywa w rzeczywistości. Gdyby stenograf mógł go podsłuchać i wszystko

zanotować tekst wypadłby nieco bardziej chropowaty, surowy, aniŜeli u mnie; ale, jak mi się wydaje,

proces psychologiczny chyba pozostałby nie zmieniony. OtóŜ ta hipoteza o stenografie, który wszystko

zanotował (po czym ja bym opracował to literacko), stanowi właśnie to, co w tym opowiadaniu traktuję

jako element fantastyczny. Ale w sztuce coś podobnego nieraz bywało dopuszczalne. Wiktor Hugo na

przykład w swym arcydziele Ostatni dzień skazańca zastosował chwyt prawie identyczny i choć nie

wprowadził stenografa, pozwolił sobie na jeszcze 'większe nieprawdopodobieństwo, zakładając, Ŝe

skazaniec moŜe (i ma czas) kreślić notatki nie tylko w ostatnim dniu, lecz nawet w ostatniej godzinie,

dosłownie w ostatniej minucie. Gdyby jednak zaniechał tej fantyzji, nie powstałby i sam utwór

najrealniejszy i najprawdziwszy ze wszystkich, jakie napisał.

ROZDZIAŁ PIERWSZY

I. KIM BYŁEM JA I KIM BYŁA ONA

...O, dopóki ona tu jestwszystko jeszcze dobrze: podchodzę i coraz spoglądam; a wyniosą ją jutro jakŜe ja

tu zostanę sam? Teraz leŜy w saloniku, na stole, zestawiono dwa stoliki do kart, a trumna będzie jutro,

biała, wybita białym atłasem, a zresztą ja nie o tym... WciąŜ chodzę i chodzę, Ŝeby to sobie wytłumaczyć.

Oto juŜ tak od sześciu godzin chodzę, usiłując sobie wytłumaczyć i wciąŜ nie mogę skupić myśli. Rzecz w

tym, Ŝe chodzę, chodzę, chodzę... To było tak: po prostu opowiem wszystko po kolei. (Porządek!) Panowie,

wcale nie jestem literatem, i wy to widzicie, ale niech tam, opowiem tak, jak sam rozumiem. Stąd właśnie

całe moje przeraŜenie, Ŝe wszystko rozumiem!

OtóŜ, jeŜeli chcecie wiedzieć, to znaczy, jeśli zacząć od samego początku po prostu przychodziła do mnie

zastawiać róŜne rzeczy, aby opłacać ogłoszenia w "Głosie": Ŝe tak a tak, guwernantka gotowa na wyjazd i na

przychodzenie na lekcje do domów itd., itd. To było na samym początku i ja naturalnie nie odróŜniałem jej

od innych: przychodzi tak jak wszyscy i tak dalej. A później to zacząłem ją odróŜniać. Była taka

szczuplutka, blondyneczka, średniego wzrostu, w mojej obecności zawsze jakaś niezręczna, jakby

skrępowana (myślę, Ŝe taka sama była wobec kaŜdego, a ja, ma się rozumieć, byłem dla niej taki sam, jak

ten czy ów, to znaczy, jeŜeli mówimy nie o właścicielu lombardu, lecz o człowieku). Gdy tylko

otrzymywała pieniądze, natychmiast w tył zwrot i znikała. I zawsze w milczeniu. Inni tak się sprzeczają,

Strona 1

1737

mole

741

stują, targują się, Ŝeby więcej dostać; tanie: ile dadzą... Mam wraŜenie... wciąŜ się gubię... Aha, przede

wszystkim zaciekawiły mnie jej rzeczy: srebrne pozłacane kolczyki, mizerny medalionik przedmioty

groszowej wartości. Sama to wiedziała, ale patrząc na nią widziałem, Ŝe to dla niej drogocenność i

rzeczywiście to było wszystko, co jej pozostało po tatusiu i mamusi jak się później dowiedziałem. Raz

tylko pozwoliłem sobie na docinek. Bo właściwie, widzicie, ja sobie na to nigdy nie pozwalam, wobec

klientów zachowuję się po dŜentelmeńsku: mało słów, uprzejmie i surowo. "Surowo, surowo i surowo."1

Lecz oto ona ośmieliła się przynieść resztki (ale to dosłownie resztki) starego serdaka no i nie

wytrzymałem: powiedziałem coś niby w rodzaju dowcipu. Chryste Panie, jak się rozgniewała! Oczy ma

niebieskie, duŜe, zamyślone, alejak się rozŜarzyły! Jednak nie padło ani jedno słowo, zabrała swoje

"resztki" i wyszła. Wtedy po raz pierwszy zauwaŜyłem ją specjalnie i pomyślałem o niej w podobny

sposób, to znaczy właśnie w sposób specjalny. Tak: pamiętam jeszcze wraŜenie, to jest, właściwie, główne

wraŜenie, ogólną syntezę: to mianowicie, Ŝe jest strasznie młoda, taka młodziutka, iŜ, rzekłoby się

czternastolatka. A miała wtedy juŜ szesnaście lat bez trzech miesięcy. A zresztą nie to miałem na myśli, to

wcale nie w tym zawierała się synteza. Nazajutrz przyszła znowu. Dowiedziałem się później, Ŝe była z tym

serdakiem u Dobronrawowa i u Mozera, ale oni oprócz złota Ŝadnych przedmiotów nie przyjmują, toteŜ nie

chcieli z nią gadać. Ja natomiast przyjąłem kiedyś od niej kameę (takie ot, świństewko) i zastanowiwszy

się później zdumiałem się: ja takŜe prócz złota i srebra nic nie przyjmuję, a od niej przyjąłem tę kameę.

Taka była wtedy moja druga o niej myśl, to pamiętam.

Tamtym razem, to znaczy po wizycie u Mozera, przyniosła bursztynową cygarniczkę: gracik taki sobie,

amatorski, ale dla nas znów bez wartości, bo my tylko złoto. PoniewaŜ zjawiła się po wczorajszym buncie,

przyjąłem ją surowo. Surowość u mnie to oschłość. Niemniej jednak wręczając jej dwa ruble, nie zdołałem

się powstrzymać i powiedziałem z niejakim rozdraŜnieniem: "robię to wyłącznie dla pani, a Mozer takiej

rzeczy od pani nie przyjmie". Słowa dla pani wypowiedziałem ze szczególnym naciskiem i właśnie w pew

742

n y m sensie. Zły byłem. Ona znowu zaczerwieniła się usłyszawszy owo dla pani, jednakŜe zachowała

milczenie, nie odsunęła pieniędzy, przyjęła ot, co znaczy bieda! A jaka była wzburzona! Zrozumiałem,

Ŝem ją zranił. A po jej wyjściu nagle się zastanowiłem: czyŜ istotnie taki triumf wart jest dwa ruble?

Chachacha! Pamiętam, Ŝem sobie to pytanie zadał dwukrotnie: czy to warte? Czy warte? I śmiejąc się

odpowiedziałem sobie na nie twierdząco. Ogromnie mnie to wtedy rozbawiło. Ale nie było to brzydkie

uczucie: powiedziałem tamto rozmyślnie, celowo; chciałem ją poddać próbie, poniewaŜ raptem, zaświtały

mi w głowie pewne pomysły dotyczące jej osoby. To była moja trzecia specjalna myśl o niej.

No i od tego czasu wszystko się zaczęło. Ma się rozumieć, zaraz postarałem się okólną drogą zbadać

wszelkie okoliczności i oczekiwałem jej przyjścia ze szczególną niecierpliwością. Przeczuwałem bowiem,

Ŝe się rychło zjawi. Kiedy przyszła, wszcząłem z nadzwyczajną galanterią uprzejmą rozmowę. Jestem

przecie niezgorzej wychowany i znam się na formach. Hm... No i wtedy wyczułem, Ŝe jest dobra i łagodna.

Osoby dobre i łagodne nie opierają się długo i choć same do wywnętrzania się nie są bynajmniej skore,

jednakŜe od rozmowy wykręcić się Ŝadnym sposobem nie potrafią i odpowiadają skąpo, ale odpowiadają, a

im dalej, tym obficiej, trzeba tylko samemu nie ustawać, skoro nam zaleŜy. Ma się rozumieć, ona mi wtedy

sama nic nie wyjaśniła. Później dopiero dowiedziałem się o "Głosie" i o wszystkim. Ona się wtedy

rujnowała na ogłoszenia; z początku, ma się wiedzieć, wyniośle:

"guwernantka, panie dobrodzieju, zgodzi się na wyjazd i oferty proszę nadsyłać z podaniem warunków", a

później "gotowa na wszystko: i do towarzystwa, i uczyć moŜe, i doglądać gospodarstwa, i pielęgnować

chorą osobę, i szyć umiem" itd. itd.to wszystko tak dobrze znamy! Naturalnie występowało to w

ogłoszeniu w rozmaitych wariantach, a pod koniec, gdy jej połoŜenie stało się rozpaczliwe, to nawet "bez.

pensji, za wyŜywienie". OtóŜ nie, nie znalazła posady! Wtedy postanowiłem po raz ostatni ją wybadać:

raptem biorę świeŜy numer "Głosu" i wskazuję ogłoszenia: "Młoda osoba, zupełna sierota, poszukuje

posady guwernantki do małych dzieci, najchętniej u starszego wdowca. MoŜe dopomóc w prowadzeniu

domu."

743

Ot, proszę, ta dziś rano dała ogłoszenie, , na wieczór z pewnością posadę otrzyma. Oto jak trzeba si»

iglaszać!

Znów się wzburzyła, znowu błysnęła oczyma, odwróciła sic i natychmiast wyszła. Bardzo mi się to

Strona 2

1737

spodobało. Zresztą byłem wtedy całkiem pewny i nie obawiałem się: cygarniczek nikt nie zacznie

przyjmować. Aona zresztą nie miała juŜ nawet cygarniczek. I rzeczywiście, po dwóch dniach przychodzi

taka bledziutka, zdenerwowana; zrozumiałem, Ŝe coś się musiało wydarzyć u niej w domu; i faktycznie,

wydarzyło się. Zaraz wyjaśnię, co się wydarzyło, ale na razie pragnę tylko wspomnieć, jak jej wówczas

zaimponowałem i urosłem w jej oczach. Taki nagle powziąłem zamiar. Chodzi o to, Ŝe przyniosła ten obraz

(zdecydowała się przynieść)... Ach słuchajcie, słuchajcie! To właśnie wtedy juŜ się zaczęło, bo ja się wciąŜ

plątałem... Chodzi o to, Ŝe teraz chcę wszystko odtworzyć, kaŜdy taki drobiazg, kaŜdą kreseczkę. WciąŜ

usiłuję skupić myśli inie mogę, a to właśnie owe kreseczki, kreseczki...

Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, domowy, rodzinny staroświecki, ornat srebrny pozłacany warte to,

no warte ze sześć rubli. Widzę, Ŝe przedmiot jest jej drogi; zastawia całość, nie zdejmując koszulki z obrazu.

Powiadam jej: lepiej zdjąć, a obraz niech pani zabierze; bo sam obraz jednak jakoś nie bardzo...

A czy panu nie wolno?

Nie, nie o to chodzi, Ŝe nie wolno, tylko tak... MoŜe dla pani samej...

No więc proszę zdjąć.

Wie pani, nie będę zdejmować, tylko wstawię o tam, do szafki rzekłem po namyśle razem z innymi

obrazami, pod lampkę (u mnie zawsze, kiedy otwierałem kasę, paliła się lampka) i, całkiem po prostu,

niech pani weźmie dziegieć rubli.

Nie potrzebuję dziesięciu, niech pan da pięć; ja niezawodnie wykupię.

A dziesięciu pani nie chce? Obraz jest tyle wart powiedziałem zauwaŜywszy, Ŝe jej oczka znów się

zaiskrzyły. Nic nie odpowiedziała.

Wręczyłem jej pięć rubli.

Nie trzeba nikim gardzić; ja sam bywałem w podobnych

744

opresjach, nawet w jeszcze gorszych, i jeŜeli obecnie zastaje mnie pa» ~ przy takiej robocie, to właśnie

dlatego, po wszystkim, com przecierpiał...

Pan mści się na społeczności? Tak? z nagła przerwała mi ze zjadliwym uśmieszkiem, zresztą dosyć

niewinnym (to "znaczy zwróconym nie bezpośrednio do mnie, poniewaŜ ona mnie podówczas bynajmniej

nie odróŜniała od innych tak, Ŝe powiedziała to prawie bez złośliwości). Aha, pomyślałem, toś ty taka,

charakter się ujawnia, nowomodny.

Widzi pani oznajmiłem zaraz na poły Ŝartobliwie, na poły tajemniczo:"Jam częścią części, która ongi

była, jam częścią tej ciemności, co światło zrodziła..."2

Zwróciła ku mnie bystre i pełne ciekawości spojrzenie, w którym, dodam nawiasem, było sporo

dziecięoości.

Zaraz... Co to za sentencja? Skąd to jest? Ja to gdzieś słyszałam...

Proszę się nie głowić, tymi słowy Mefistofeles przedstawia się Faustowi. Czytała pani FawtaJ

Nnie... nieuwaŜnie.

To znaczy, wcale pani nie czytała. Trzeba przeczytać. A zresztą znowu widzę na pani wargach ironiczne

skrzywienie. Proszę tylko nie przypisywać mi tak złego smaku, Ŝe oto, chcąc ubarwić swoją rolę lichwiarza,

wpadłem na koncept zaprezentowania się pani jako Mefistofeles. Lichwiarz lichwiarzem pozostanie.

Wiadomo.

Pan jest jakiś dziwny... Wcale nie chciałam powiedzieć panu nic takiego...

Miała ochotę powiedzieć: "nie spodziewałam się, Ŝe pan jest człowiekiem wykształconym", ale nie

powiedziała; wiedziałem jednak, Ŝe tak pomyślała; ogromnie ją zaintrygowałem.

Widzi pani zauwaŜyłem na kaŜdym kroku moŜna czynić dobro. Oczywiście, nie mówię o sobie: ja

oprócz zła, powiedzmy, nic nie czynię, jednakŜe...

Naturalnie, moŜna czynić dobro w kaŜdym miejscu rzekła, obrzuciwszy mnie pośpiesznym, waŜkim

spojrzeniem. Właśnie w kaŜdym miejscu dodała nagfe.

Och, pamiętam, wszystkie te momenty pamiętam! I zauwaŜę jeszcze, Ŝe kiedy ta młodzieŜ, ta mila młodzieŜ

pragnie powiedzieć coś takiego mądrego i waŜkiego to raptem zbyt szczerze i naiwnie na twarzy będzie

miała wypisane, Ŝe oto,

32 Dostojcwski,

745

panie dobrodzieju, "mówię d teraz coś mądrego i waŜkiego" i to nie z próŜności, jak to bywa u nas, ale

wręcz widać, Ŝe sama strasznie w to wszystko wierzy i ceni to, i szanuje, i myśli, Ŝe wy to wszystko tak

samo szanujecie. Ach, szczerość! Oto czym nas zwycięŜają! A w niejjakieŜ to było urocze!

Strona 3

1737

Pamiętam, niczegom nie zapomniał! Po jej wyjściu od razu zadecydowałem. TegoŜ dnia przeprowadziłem

ostatnie poszukiwania i poznałem wszystkiejuŜ bieŜącetajniki;

dawne znalem w całości dzięki Lukierii, która podówczas u nich słuŜyła i którą kilka dni temu

przekupiłem. Owe kulisy rzeczywistości były tak przeraŜające, Ŝe nie pojmuję, jak moŜna było jeszcze się

śmiać tak jak niedawno ona i interesować się słowami Mefista, gdy sama była w tak okropnym

połoŜeniu. Aleot, młodzieŜ! Tak właśnie pomyślałem o niej z dumą i radością, albowiem w tym jest i

wielkoduszność: oto proszę, chociaŜ znajdujemy się na skraju zagłady, wielkie słowa Goethego

promienieją. Młodość zawsze chociaŜby odrobinę i choćby w błędnym kierunku przecie jest

wielkoduszna. To znaczy ja wszak o niej, o niej jednej. I przede wszystkim wtedy juŜ patrzałem na nią jak

na moją i nie wątpiłem o swej potędze. Wiecie, przesłodka to myśl, kiedy nie mamy juŜ wątpliwości!

Ale co się ze mną dzieje? JeŜeli będę dalej w ten sposób, kiedyŜ zbiorę to wszystko razem? Prędzej, prędzej

to wcale nie w tym rzecz, och BoŜe!

II. PROPOZYCJA MAŁśEŃSTWA

Owe "kulisy", to, czego się o niej dowiedziałem, wyraŜę w jednym zdaniu: rodzice ją odumarli juŜ dawno,

przed trzema laty, ona zaś zamieszkała u niesamowitych ciotek. Określenie to jest zbyt słabe. Jedna ciotka

wdowa, obarczona liczną rodziną, dzieci sześć sztuk, jedno mniejsze od drugiego;

druga niezamęŜna, stara, wstrętna. Obydwie wstrętne. Ojciec jej był urzędnikiem, ale z kancelistów, i

posiadał zaledwie szlachectwo indywidualne jednym słowem, dla mnie w sam raz. Zjawiałem się niejako

z wyŜszego świata: bądź co bądź emerytowany sztabskapitan ze świetnego pułku, rodowity szlachcic,

niezaleŜny itd., a jeŜeli chodzi o kasę poŜycz

746

kową u ciotek mogło to wywoływać jedynie szacunek. U tych ciotek spędziła trzy lata w niewoli, ale

przecie egzamin gdzieś tam zdała zdąŜyła, zdąŜyła zdać, mimo bezlitosną mękę codziennej pracy, a

tochyba świadczyło o jej dąŜeniu do czegoś wyŜszego i szlachetniejszego! Bo i po cóŜ chciałem się Ŝenić? A

zresztądo diabła ze mną, o tym później... I czyŜ o to idzie? Uczyła ciotczyne dzieci, szyła bieliznę, a pod

koniec nie tylko bieliznę, i z tymi jej słabymi płucami podłogi szorowała. Tamte ustawicznie ją

maltretowały i nawet biły. Doszło do tego, Ŝe zamierzały ją sprzedać! Tfu! Pominę plugawe szczegóły.

Później opowiedziała mi wszystko dokładnie. Wszystko to 'przez cały rok obserwował sąsiad, opasły

sklepikarz, ale nie taki zwyczajny sklepikarz, lecz właściciel dwóch składów kolonialnych. Miał juŜ na

rozkładzie dwie Ŝony i szukał trzeciej no i wypatrzył sobie: "spokojniutka, panie dobrodzieju, wyrosła w

biedzie, a ja oŜenię się ze względu na sieroty." Rzeczywiście miał małe dzieci. Więc w konkury, jął

zmawiać się z ciotkami; a chłop miał pięćdziesiąt lat;

ona jest przeraŜona. Wówczas to zaczęła często zachodzić do mnie w związku z owymi ogłoszeniami w

"Głosie". Wreszcie uprosiła ciotki, aby pozostawiły jej do namysłu choć odrobinkę czasu. Dały jej tę

odrobinkę, ale tylko jedną, drugiej juŜ nie; warknęły: "Same, nawet bez zbędnej gęby, nie mamy co Ŝreć." A

wieczorem przyjechał kupiec; przywiózł ze sklepu funt cukierków po pół rubla; ona siedzi obok niego;

wywołuję tedy z kuchni Łukierię i wysyłam, Ŝeby jej szepnęła, Ŝe stoję przy bramie i chcę z nią pomówić w

bardzo pilnej sprawie. Byłem zadowolony z siebie. I w ogóle przez cały ten dzień byłem ogromnie rad.

No i kiedy się ukazała, zdumiona juŜ samym faktem, Ŝem ją wezwał, zaraz tam w bramie, w obecności

Lukierii, oświadczam jej, Ŝe będę sobie poczytywał za szczęście i zaszczyt... Po drugie: niechaj się nie dziwi,

Ŝe w takim trybie i Ŝe w bramie: "Jestem człowiekiem, Ŝe tak powiem, prostolinijnym i rozwaŜyłem

wszelkie okoliczności." I to nie było kłamstwo, Ŝem prostolinijny. No, mniejsza... Mówiłem zaś nie tylko

grzecznie, to znaczy wykazawszy się jako człowiek dobrze wychowany, ale i oryginalnie, a to

najwaŜniejsze. CóŜ, czy grzech to stwierdzić? Ja chcę siebie osądzić i czynię to. Powinienem mówić pro i

contra, no i mówię. Później nawet z lu

bością to wspominałem, chociaŜ to ghipie: oświadczyłem jej wtedy po prostu, bez najmniejszego

zmieszania, Ŝe po pierwsze: nie jestem szczególnie uzdolniony, szczególnie mądry, moŜe nawet niezbyt

dobry, dość tani egoista (pamiętam to wyraŜenie, ułoŜyłem je sobie wtedy po drodze i byłem z niego

zadowolony), oraz Ŝe moŜe i pod innymi względami jest we mnie duŜo, duŜo niemiłego. Wszystko to

zostało wypowiedziane z jakąś swoistą godnościąwiadomo, jak się takie rzeczy mówi. Oczywiście miałem

na tyle dobrego smaku, Ŝe uczciwie wymieniwszy swoje braki, nie zabrałem się do wyliczania: "ale, panie

dobrodzieju, w zamian posiadam to i tamto, i owo". Widziałem, Ŝe ona na razie okrutnie się boi, ale ani

trochę swej wypowiedzi nie złagodziłem; nie dość tego, widząc, Ŝe się boi, rozmyślnie wzmocniłem:

powiedziałem wręcz, Ŝe będzie syta, co zaś się tyczy strojów, teatrów, balów tego nie będzie, chyba

dopiero w przyszłości, kiedy osiągnę swój cel. Ten surowy ton prawdziwie mnie upajał. DodałemrównieŜ

Strona 4

1737

najswobodniej, niby mimochodem Ŝe jeŜeli param się takim zajęciem, to jest, prowadzę tę kasę to mam

w tym jeden tylko cel, jest, Ŝe tak powiem, pewna okoliczność... Ale przecieŜ miałem prawo tak mówić:

rzeczywiście taki cel miałem i taką okoliczność... Za pozwoleniem, panowie, ja przez cale Ŝycie pierwszy

nienawidziłem tej kasy poŜyczkowej, ale w istocie, chociaŜ to śmieszne przemawiać do samego siebie

tajemniczymi frazesami, przecieŜ właśnie "mściłem się na społeczności", naprawdę, naprawdę, naprawdę!

Tak, iŜ jej docinek na temat tej mojej "zemsty" był niesprawiedliwy. To jest, uwaŜacie, gdybym był rzucił

jej wprost słowa: "Tak, ja się mszczę na społeczności", roześmiałaby się jak' to uczyniła rankiem i

wypadłoby rzeczywiście pociesznie. Ale kiedy ot tak, ubocznym napomknieniem wtrąciłem tajemnicze

zdanie, okazało się, Ŝe moŜna wyobraźnię zaintrygować. A poza tym ja się wtedy niczego juŜ nie

obawiałem: wszak wiedziałem, Ŝe gruby sklepikarz w kaŜdym razie jest jej bardziej wstrętny ode mnie .i Ŝe

oto ja, stojąc przed bramą, okazuję się wyzwolicielem. PrzecieŜ ja to wszystko pojmowałem. JeŜeli idzie o

podłość człek orientuje się doskonale!' Ale czy to podłość? JakŜe tu człowieka sądzić? AlboŜ ja jej juŜ

nawet

wtedy nie kochałem?

Chwileczkę: ma się rozumieć, nie napomknąłem jej ani słowem o dobrodziejstwie, przeciwnie, wręcz

przeciwnie: "To dla mnie, Ŝe tak powiem,a nie dla pani dobrodziejstwo." Tak, iŜ nawet wyraziłem to

słowami i moŜe wypadło głupawo, zauwaŜyłem bowiem przelotny grymas na jej twarzy. Ale w ogólnym

rozrachunku bezsprzecznie wygrałem. Czekajcie, skoro juŜ mam wywlekać "całe to błoto, przypomnę i

ostatnie świństwo: stałem, a w głowie mi się kotłowało:

jesteś wysoki, zgrabny, edukowany i i ostatecznie, mówiąc bez fanfaronadyniebrzydki z ciebie

męŜczyzna. Oto co mi tańczyło w łepetynie. Oczywiście ona tamŜe w bramie powiedziała tak. Ale... Ale

muszę dodać: tamŜe w bramie długo myślała,' zanim powiedziała tak. Tak się zamyśliła, tak zamyśliła, Ŝem

po chwili spytał:

No i jakŜe, co? i nawet nie zdzierŜyłem; z pewnym zacięciem zapytałem:No i jakŜe, i cóŜ, szanowna

pani?

Proszę zaczekać, myślę.

I taką powaŜną miała twarzyczkę, taką • Ŝe juŜ wówczas byłbym mógł wyczytać, co myśli! A ja się czułem

obraŜony:

"czyŜby wybierała między mną a kupcem?" Och, wtedy jeszcze nie rozumiałem! Nie, jeszcze wtedy nie

rozumiałem! Do dziś dnia nie rozumiałem. Pamiętam, Łukieria wybiegła za mną, kiedym juŜ odchodził,

zatrzymała mnie w drodze i z gorączkowym podnieceniem powiedziała: "Bóg panu zapłaci za to, Ŝe pan

bierze naszą kochaną panienkę; tylko proszę jej tego nie mówić: ona jest ambitna."

Ha, jest ambitna! Ja, panie dobrodzieju, sam lubię ambitne osóbki. Ludzie ambitni są przemili, kiedy... ano

kiedy nie mamy juŜ wątpliwości co do naszej nad nimi władzy, prawda? Och ty prostaku, niedźwiedziu!

Ach, jaki byłem zadowolony! Wiecie... przecieŜ w niej, kiedy tak stała przed bramą, zamyśliwszy się, by mi

powiedzieć tak, a ja zdziwiony czekałem, czy wiecie, Ŝe w niej mogła była się zrodzić nawet taka myśl:

"Skoro juŜ nieszczęście i tam, i tu, czy nie lepiej wybrać od razu najgorsze, to jest tłustego sklepikarza;

niechŜe co rychlej zatłucze, gdy się spije na umór!" Co? Jak sądzicie: mogła to pomyśleć? Ot, przed chwilą

powiedziałem, Ŝe mogła tak pomyśleć: iŜ z dwojga złego lepiej wybrać gorsze, czyli kupca. A kto był w jej

oczach tym gorszym: ja czy tamten? Kupiec czy zastawnik cytujący Goethego? To jeszcze pytanie! JakieŜ tu

pytanie? Jeszcze tego nie rozumiesz? Odpowiedź leŜy tu

740

na stole, a ty powiadasz: pytanie! Ech, do diabla ze mną! Nie o mnie wcale chodzi... Ale właśnie, co mi teraz

za róŜnica czy o mnie, czy nie o mnie chodzi? Tego juŜ zgolą nie potrafię rozstrzygnąć. Trzeba by pójść

spać. Głowa boli...

III. NAJSZLACHETNIEJSZY Z LUDZI, ALE SAM W TO NIE WIERZĘ

Nie zasnąłem. Bo i jak tu spać, coś tętni w głowie. Chciałoby się ogarnąć to wszystko, całe to błoto. Och,

błoto! Och, z jakiego błota wówczas ją wyciągnąłem! Chyba powinna była to wszystko zrozumieć, ocenić

mój postępek! Przyjemne były mi teŜ róŜne myśli, na przykład: Ŝe ja mam czterdzieści jeden lat, a ona

szesnaście. To mnie ujmowało, owo poczucie nierówności bardzo to mile, bardzo mile.

Ja na przykład chciałem urządzić ślub a 1'anglaise, to znaczy tylko we dwoje, przy dwóch zaledwie

świadkach (jednym byłaby Lukiem) i potem zaraz do Moskwy do hotelu, na jakieś dwa tygodnie. Ona

sprzeciwiła się, nie pozwoliła i musiałem się wybrać z ceremonialną wizytą do ciotek, od których ją

zabieram. Ustąpiłem i ciotkom oddałem powinność. Nawet dałem tym kreaturom po sto rubli i jeszcze coś

tam obiecałem, oczywiście nic jej o tym nie mówiąc, Ŝeby nie zmartwić przypomnieniem ubóstwa. Ciotki

Strona 5

Fiodor Dostojewski - Łagodna.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: