janzdamaszku.pdf

JAN Z DAMASZKU (    , Joannes Damascenus , Jan

Damasceński , zw.  [Chrysorrhóas] – płynący złotem) – teolog, filo

zof, ostatni z ojców Kościoła na Wschodzie, ur. ok. 675 w Damaszku, zm. ok.

749.

J. wychował się w rodzinie chrześcijańskiej, w której od pokoleń

piastowany był urząd ministra finansów kalifa. Po zdobyciu wykształcenia J.

także przejął ten urząd, porzucił go jednak, aby zostać mnichem w klasztorze

św. Saby pod Jerozolimą, a następnie kapłanem. Przez synod ikonoklastyczny

z 753 został potępiony (jako Mansur, gr.  [Mándzeros]) za ikonofilię

(wraz z patriarchą Germanosem i mnichem Jerzym z Cypru). VII Sobór Po

wszechny (z 787) zniósł te decyzje, przywracając kult obrazów. W 1890 J.

został zaliczony w poczet doktorów Kościoła. Ikonografia chrześcijańska

przedstawia go ze zwojem w ręku i w turbanie na głowie, wskazującym na jego

arab. pochodzenie. Żywot J. napisany przez patriarchę Jerozolimy – Jana – po

chodzi z X w. (PG 94, 429–490).

Pisma J.:   [Pegé gnóseos] ( Źródło wiedzy ; PG 94, 521–

1228): część 1.   [Kephálaia philosophiká] (Dialectica sive

Capita philosophica ; Dialektyka albo Rozdziały filozoficzne) ; część 2.  

 [Perí hairéseon] ( De haeresibus ; O herezjach , Historia herezji ); część 3. 

     [Ékdosis akribés tes orthodóksou písteos]

( De fide orthodoxa, Expositio fidei ; Wykład wiary prawdziwej );   

    [Pros toús diabállontas tas hagías eikonas] ( Orationes

de imaginibus tres lub Contra imaginum calumniatores orationes ; Trzy mowy

przeciw tym, którzy szkalują święte obrazy ) .

Inne dzieła dogmatyczne: rozprawy    [Logos katá

Nestorianón] ( Contra Nestorianos ; Przeciw nestorianom ; PG 95, 187–224); 

     [Perí synthétou phýseos katá akephalon] ( De

natura composita sive Contra acephalos ; O złożonej naturze ; PG 95, 111–126)

przeciw monofizytyzmowi;           

   [Perí ton idiomaton ton en to hení Christó to kyrío hemón dyo

phýseon] ( De duabus in Christo voluntatibus ; O dwóch wolach w Chrystusie ;

PG 95, 127–186) przeciw monoteletom; dialogi   [Katá

Manicháion] ( Dialogus contra Manichaeos ; Dialog z manichejczykami ; PG 94,

1505–1584; 96, 1319–1336);     [Diáleksis Sara

Jan z Damaszku PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

kenoú kai Christianoú] ( Disputatio Christiani et Saraceni ; Dialog chrześci

janina z Arabem ; PG 94, 1585–1598, inna wersja: PG 96, 1335–1348), które są

obroną nauki o wcieleniu i zwalczają fatalizm; katechizm   

 [Prólogos ton parallelon] ( Sacra parallela ; Święta paralela ); rozprawa o

smokach i wiedźmach, która jest frg. dzieła przeciw zabobonowi w wiarę w

istnienie czarownic, a który panował wśród Żydów i Arabów (PG 94, 1599–

1604); komentarz do Listów św. Pawła (PG 95, 441–1034), homilie oraz pieśni

i hymny liturgiczne.

Jest autorem kilku słynnych kanonów, np. Kanon na Dzień Pański

Zmartwychwstania . Tradycja przypisuje mu autorstwo Oktoechosu , zbioru

pieśni śpiewanych w Liturgii Godzin. Stworzył nowy skomplikowany gatunek

poetycki. W technice wiersza połączył zasadę iloczasu, która była charaktery

styczna dla starożytnej poezji gr., z zasadą akcentową i rytmiczną. Prace J. wy

dano m.in. pt. Die Schriften des J. von Damaskos , wyd. P. B. Kotter (I–V, B

1969–1988). Na język pol. przełożono: Homilia na Przemienienie Pańskie

(Homiletyka 32 (1914), 452–454); Kanon na dzień Pański Zmartwychwstania ,

tłum. M. Bednarz (Bober AP 544–549); Wykład wiary prawdziwej , tłum. B.

Wojkowski (Wwa 1969); Homilia na Narodzenie NMP , tłum. W. Kania (w: Oj

cowie Kościoła greccy i syryjscy , Niepokalanów 1981, 220–230); Homilie na

Wniebowzięcie NMP I–III , tłum. W. Kania (w: tamże, 231–264); I Mowa

obronna przeciw tym, którzy odrzucają święte obrazy , tłum. M. Dylewska (Vox

Patrum 36–37 (1999), 497–515).

J. jest ostatnim z ojców Kościoła na Wschodzie, autorem syntezy nauki

teologicznej, obrońcą czci obrazów religijnych oraz poetą kościelnym. Zebrał

myśli ojców Kościoła i ustalenia soborów powszechnych w pierwsze dzieło

dogmatyczne De fide orthodoxa , które stało się podręcznikiem dogmatyki na

wiele stuleci. Jest to najważniejsze z pism J. i jedno z najbardziej ważnych

pism chrześcijańskiej starożytności . Zawsze cieszyło się ogromnym autoryte

tem, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Dzieło to ma charakter ency

klopedyczny, cytuje zarówno Pismo Święte, jak i ojców Kościoła, dlatego jest

skarbnicą tradycji, która stała się wzorem dla średniowiecznej scholastyki na

Zachodzie. Powołuje się na Grzegorza z Nazjanzu, Bazylego Wielkiego,

Grzegorza z Nyssy, Cyryla Aleksandryjskiego, Leona Wielkiego, Atanazego,

Jan z Damaszku PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

Jana Chryzostoma, Nemezjusza z Emezy i Epifaniusza. Plan dzieła J. zapoży

czył z  [Epitomé] Teodoreta z Cyru.

De fide orthodoxa jest pierwszą próbą całościowego przedstawienia do

gmatyki w obszarze gr. literatury chrześcijańskiej; 100 rozdz. ujęto w 4 księgi

(podział ten pochodzi prawdopodobnie z czasów późniejszych, ponieważ jest

obcy tradycji gr. literatury). Pierwsza księga porusza zagadnienie poznania

Boga, podaje dowody na Jego istnienie i jedyność, oraz przedstawia zagad

nienie Trójcy Świętej. Druga księga zawiera rozważania o stworzeniu: aniołach

i demonach, widzialnej naturze, o raju, o człowieku, o opatrzności Bożej.

Trzecia mówi o Chrystusie i Wcieleniu. W czwartej umieszczono zagadnienia

różne: o uwielbieniu Boga, o chrzcie, o Eucharystii, o czci świętych i ich reli

kwii, o kanonie ST i NT, o złu, o rzeczach ostatecznych.

W części dotyczącej Boga J. kontynuuje tradycję Imion Bożych Pseudo-

Dionizego Areopagity. Bóg wznosi się ponad wszelki byt i poznanie, dlatego

drogą poznania Boga jest droga apofatyczna, droga negacji. Nie poznajemy na

tury Boga, poznajemy jedynie jej przejawy: nieograniczoność, niematerialność

i niezmienność. Bóg jest bez początku i bez końca, wieczny, prosty, nie

skończony. Stworzenie, w przeciwieństwie do Boga, jest materialne,

ograniczone i zmienne, tacy są nawet aniołowie, którzy w porównaniu ze

światem zmysłowym są traktowani jako bezcieleśni. Chociaż natura Boga jest

niepoznawalna dla człowieka i stworzeń, to Bóg wlał w człowieka zdolność ro

zumowego poznania istnienia Stwórcy.

I. podaje rozumowania dowodzące istnienia Boga: 1) wszystko, co

istnieje, jest albo stworzone, albo niestworzone. To, co stworzone jest zmienne,

ma początek, ma więc i koniec; byty obdarzone wolą, ludzie lub aniołowie,

zmieniają się pod jej wpływem. To, co niestworzone jest zaś niezmienne. Byty

stworzone są stworzone przez kogoś. Ten, kto stworzył, sam nie mógł być

stworzony. Gdyby był, musiałby być stworzony przez kogoś, i tak doszlibyśmy

do niestworzonego; 2) z doskonałości i organizacji świata: świat widzialny,

jego trwanie i zorganizowanie przekonują nas o konieczności istnienia Boga,

który by tę całość ustalił i jej doglądał.

W zagadnieniach chrystologicznych J. podjął próbę opisania w terminach

filozoficznych zjednoczenia dwóch natur w Chrystusie. Wcielenie zdefiniował

jako przyjęcie człowieczeństwa przez Bożą osobę Słowa przez zjednoczenie

Jan z Damaszku PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

hipostatyczne. Osoba Boska staje się osobą ludzkiej natury Chrystusa. Aby opi

sać, jak natura ludzka została przyjęta przez osobę Słowa, J. używał, za Leon

cjuszem z Bizancjum, słowa  [enhypóstatos] (whipostazowana) ( De

fide , III 2, PG 94, 985–988; III 11–12, PG, 94, 1024 i 1032). Poprzez unię

hipostatyczną Słowo udzieliło hipostazy naturze ludzkiej i dlatego czło

wieczeństwo Chrystusa nie pozostało poza hipostazą, chociaż nie tworzyło od

rębnej osoby. Zarówno charakterystyczne cechy indywidualnego człowieka Je

zusa, jak i istotowe własności ogólnej natury (człowieczeństwa), do której na

leży, przypisuje się boskiej hipostazie Słowa. W przypadku hipostazy istnienie

znajduje się „na” naturze, natomiast  jest to natura, która znajduje

się „pod” hipostazą.

J. rozwinął chalcedońską formułę o istnieniu dwóch natur w Chrystusie

bez podziału, rozłączenia, bez zmieszania i zmiany. Natury zjednoczyły się w

ten sposób, że ani Boska nie utraciła właściwej sobie niezłożoności, ani ludzka

nie przeistoczyła się w naturę Boską i nie przestała istnieć, ani z obydwu nie

powstała jedna natura złożona. J. omówił błędne rozumienie wcielenia i

połączenia dwóch natur Chrystusa w nauce Nestoriusza, monofizytów i mono

teletów.

J. rozwinął również koncepcję  [perichóresis] (circuminces

sio), czyli przenikania własności obu natur Chrystusa, ludzkiej i Boskiej. Syn

Boży jest prawdziwym człowiekiem, a człowiek Jezus Chrystus jest prawdzi

wym Bogiem. Jest to możliwe, ponieważ własności natury ludzkiej są orzekane

o hipostazie Słowa, jako o podmiocie ( De fide , III 3, PG 94, 993 D).

De fide orthodoxa przełożył na łac. w 1148 Burgundi z Pizy, na polecenie

papieża Eugeniusza III. Tłum. to znał Piotr Lombard i prawdopodobnie było

ono jednym ze źródeł jego Sentencji.

Dialektyka (właśc. Rozdziały filozoficzne ) powstała między 742 a 749.

Zawiera wstęp do logiki, który jest zawarty w Isagodze Porfiriusza i Kate

goriach Arystotelesa. Istnieją dwie redakcje dzieła (pierwsza ma 68 rozdz.,

druga 15), najprawdopodobniej napisane przez samego J. Dialektyka zawiera

wyjaśnienie i zestawienie terminów logicznych i filozoficznych, które zostały

zastosowane w teologii. Celem dzieła nie było przedstawienie filozofii, lecz

najważniejszych pojęć filozoficznych, które są potrzebne do zrozumienia

części dogmatycznej. Jest także częściowym przedstawieniem Organonu i za

stosowaniem metod logicznych do chrześcijańskiej teologii, dużo wcześniej,

zanim pojawiły się pierwsze arab. przekłady Arystotelesa. Dialektyka omawia

zagadnienia dotyczące definicji i podziału filozofii, określenia bytu złożonego

z substancji i przypadłości, omawia orzekanie jednoznaczne i wieloznaczne

oraz Arystotelesowskie kategorie bytowe, a także porusza tematy o osobie, in

dywiduum i hipostazie. Ważne są zwł. pojęcia osoby i natury, których ro

zumienie odegrało decydującą rolę w formułowaniu dogmatów Trójcy Świętej

i chrystologicznych.

Historia herezji to niemal dosłowne powtórzenie streszczenia ( 

 [Anakephaláiosis], PG 42, 833–886) dzieła Epifaniusza z Salaminy 

 [Panárion], uzupełnione o 20 herezji, które pojawiły się później (ich opisy

pochodzą od Teodoreta, Leoncjusza z Bizancjum i Sofroniusza). W rozdz.

końcowych, będących oryginalną pracą J., omawia islam, ikonoklazm i herezję

apopaschitów.

Święta paralela to antologia frg. biblijnych, patrystycznych, a także z

Filona i Żyda Józefa, ułożonych w 3 księgi: o Bogu, o człowieku oraz o przy

warach i cnotach. J. przedstawia tu główne problemy duchowości i życia asce

tycznego: wyzwolenia z namiętności (  [hezychía]), naśladowania Chry

stusa i świętych, dochodzenia do doskonałości i oglądania Boga dwiema rów

noległymi drogami: ascezy i poznania (  [praksis] i  [theoría]).

J. jest autorem trzech mów w obronie świętych obrazów ( Contra imagi

num calumniatores orationes I–III , PG 94, 1231–1420); mowy te zapocząt

kowały wielką literaturę ikonofilów. Jest pisarzem pierwszej fazy sporu ikono

klastycznego w Bizancjum. Dla XX-wiecznej teologii ikony jest najważniej

szym autorem, z którego teologia ta czerpie uzasadnienie kultu obrazów w reli

gii chrześcijańskiej. J. odpowiada na zarzuty ikonoklastów postawione w edyk

cie cesarza Leona III. Wyjaśnia, dlaczego chrześcijan nie obowiązuje starote

stamentowy zakaz sporządzania obrazów, pokazując jego niestosowalność do

Boga Wcielonego – Chrystusa, który ukazał się w ciele, przyjmując ludzką na

turę. Odpiera zarzut bałwochwalstwa w stosunku do obrazów Chrystusa i świ

ętych, broni godności, a nawet względnej świętości materii, którą Chrystus ze

chciał przyjąć w swoją hipostazę w akcie wcielenia. Jako źródło dla swoich

uzasadnień czci i wykonywania artystycznych obrazów Chrystusa, J. przyjął,

obok Pisma Świętego, niepisaną tradycję chrześcijańską.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: