Etapy rozwoju mowy dziecka.pdf

Etapy rozwoju mowy dziecka

Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat. Zanim dziecko nauczy

się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa

umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy artykułowanej.

Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i z większym trudem niż inne

sprawności motoryczne. Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu

mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł. Zdrowe,

normalnie słyszące i normalnie rozwijające się dziecko przyswaja sobie mowę w ciągu

pierwszych 5 – 6 lat. 1

W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące okresy:

okres melodii, zwany również okresem przygotowawczym (01),

okres wyrazu (12),

okres zdania (23),

okres swoistej mowy dziecięcej (37).

Leon Karczmarek zwraca uwagę ponadto na etap przygotowawczy

Etap przygotowawczy

W czasie od 3 do 9 miesiąca życia płodowego dopełniają się dwa podstawowe dla

kształtowania się mowy warunki, tzn. wykształcają się narządy mowne oraz rozpoczyna się

ich funkcjonowanie. Mówiąc o narządach mowy, mam na myśli zarówno organy nadawcze,

tj. organizujące informacje (obszary myślowe), produkujące substancję (ośrodki i drogi

nerwowe, nasada, krtań, płuca) i kontrolujące (słuch, wzrok, drogi oraz centralne ośrodki

słuchowe i czuciowe), jak i odbiorcze (słuch, wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i

wzrokowe, obszary myślowe.

Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w swej pamięci, są

zjawiska rytmiczne: dzięki zmysłowi równowagi czteromiesięczny płód odczuwa rytm

kolebania w czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny bicie serca matki – już słuchowo.

Równocześnie mniej więcej w czwartym lub piątym miesiącu, a z całą pewnością

w ostatnich miesiącach przed urodzeniem, płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne.

G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa 1979, WSiP s. 18.

Świadczą o tym reakcje płodu (przyśpieszona akcja serca, ogólny niepokój ruchowy), jak i

wcześniaka (poza reakcjami wspomnianymi jeszcze odruch uszno powiekowy).

Dziecko rejestruje w swej pamięci głos matki już w życiu płodowym, dlatego nic

dziwnego, iż głos ten jest mu bardziej bliski niż słyszany znacznie później głos ojca.

Sześcio lub najpóźniej siedmiomiesięczny płód ssie swój palec i „płacze”,

kiedy go gubi. Krzyk noworodka tuż po urodzeniu, jak również ssanie, jest kontynuacją

umiejętności nabytych wcześniej 2

Okres melodii

Okres melodii (sygnału apelu) przypada mniej więcej na pierwszy rok życia (01).

Formami wokalnymi, które poprzedzają mowę właściwą (artykułowaną) są krzyk, głużenie,

gaworzenie i echolalia. Towarzyszą im formy awokalne: mimika, czyli ruchy wyrazowe

mięśni twarzy, pantomimika, czyli ruchy wyrazowe całego ciała w tym zwłaszcza gesty

wykonywane głównie kończynami górnymi 3

Najwcześniejsza wokalizacja zawiera dźwięki zupełnie nie przypominające

dźwięków mowy – kwilenie, płacz, chrząkanie, pomrukiwania i inne fizjologiczne odgłosy 4

L. Kaczmarek mówi, iż dziecko w okresie melodii posługuje się w komunikacji: a)

krzykiem bądź płaczem, który przemienia się z symptomu w apel; b) okrzykami naturalnymi;

c) głosami artykulacyjnymi, którym towarzyszą gesty wskazujące; d) tworami

onomatopeicznymi, które postacią dźwiękową naśladują oznaczane zjawisko. Najczęstszy w

użyciu jest drugi i trzeci środek komunikowania się.

Przez pierwsze 23 tygodnie życia krzyk niemowlęcia nie jest jeszcze – w naszym

odbiorze zróżnicowany. Różnicowanie następuje między 2 i 5 tygodniem. Wtedy matka uczy

się po rodzaju krzyku różnicować jego przyczyny, poznaje czy dziecko jest głodne, czy boli je

coś, swędzi, mokro mu czy zimno. Dziecko natomiast zaczyna kojarzyć, że ilekroć krzyczy,

tylekroć zjawia się matka i to z właściwą, trafna wobec rodzaju potrzeby pomocą. Jest ot

pierwsza forma wokalnego komunikowania się dziecka ze światem dorosłych. Około 3

tygodnia życia pojawia się „uśmiech społeczny”. Dziecko uśmiecha się wtedy, gdy czuje

2 L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966, s.6566.

4 Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psychologia dziecka. Warszawa 1995, s. 409.

5 G. Demelowa, op. cit. , s. 19.

G. Demelowa, op. cit. , s. 19.

obecność bliskiej osoby, gdy osoba ta zagaduje przyjaźnie i uśmiecha się. Na niej skupia

wzrok i wodzi za nią oczyma. Matka jest, zatem pierwszym i najbogatszym źródłem bodźców

wzrokowych, słuchowych i dotykowych 5

W wieku około 2 – 3 miesiąca, pojawia się u dziecka samorzutnie bez wpływu

otoczenia wydawanie dźwięków zwane głużeniem, gruchaniem lub guganiem. Dziecko

wyspane, czyste i nakarmione, słowem w dobrym samopoczuciu, wyzwala wszystką swą

energię, ze szczególną intensywnością rano i przed południem, a także wieczorem. Ruchy

całego ciałka, a zwłaszcza nóg i rąk oraz organów mownych, są tego wyrazem. Podobnie jak

wspólne jest źródło wszystkich tych ruchów, tak też jednakie jest ich zadanie. Wszystkie one

są przez naturę podyktowaną, bezwiedną zaprawą fizyczna do przyszłego działania: ruchy

nóg do chodzenia, rąk do pracy, organów mownych do mówienia. Początkowo dźwięki w

głużeniu są niewyraźne. Z czasem dopiero, po kilkudziesięciu, a niekiedy nawet już po

kilkunastu dniach można w nim wyróżnić samogłoski, potem spółgłoski zwykłe i szczególne,

jak wargowe wibracyjne, wreszcie różnego rodzaju sylaby i grupy spółgłoskowe i głoskowe

oraz dłuższe lub krótsze logatomy. W przybliżeniu dadzą się porównać do grup

spółgłoskowych takich jak: gli, tli, kli, gla, bli, ebw... . Głużą wszystkie dzieci, także głuche

od urodzenia. Głużenie stopniowo zanika, u dzieci głuchych w osiemnastym miesiącu życia. 6

Około szóstego miesiąca życia niemowlę zaczyna łączyć strumień oderwanych

dźwięków w gaworzenie. Tutaj mamy do czynienia z zamierzonym, świadomym

powtarzaniem dźwięków. Dziecko dzięki nabywaniu takich cech, jak zaostrzenie

spostrzegawczości, zwiększenie uwagi, bardziej pewna pamięć, naśladuje teraz dźwięki, które

wydało przypadkowo wskutek ustawicznego ruchu różnych narządów mownych oraz

dźwięki, których brzmienie uchwyciło z otoczenia. W gaworzeniu słyszymy sylaby (np.: ma

ma, la la, ba ba , ta ta), z których budujemy wyrazy polskie, wśród nich przewija się całe

mnóstwo zgłosek obcych nie tylko językowi polskiemu, ale nawet systemowi

wymawianiowemu języków indoeuropejskich. Notujemy, zatem jakieś głoski wdechowe i

ssące, różne mlaski, kląskania, świsty, parskania i tym podobne twory. Należy zauważyć, że

wymowa tych dźwięków jest stosunkowo wyraźna. Nasuwa się pytanie, jaką funkcje spełniają

głużenie i gaworzenie? Co do głużenia wiemy, że jest ono odruchem bezwarunkowym, że jest

po prostu samorzutną zaprawą fizyczną organów mownych, właściwą wszystkim dzieciom,

6 L. Kaczmarek, op. cit. , s. 13 14.

zarówno słyszącym, jak i niedosłyszącym, i głuchym. Gaworzenie natomiast jest świadomym

powtarzaniem dźwięków, jest odruchem warunkowym. Jest treningiem słuchu, konkretnie

słuchu mownego, nazywanego też słuchem fonematycznym.

Niezwykła melodyjność gaworzenia, polegająca na tym, że wydawane dźwięki

mają różne wysokości, nadto, że są wygłaszane raz krótko raz długo, to cicho to znów głośno,

jego rytmiczność, a także jego istnienie i częstość występowania, nawet jeszcze w okresie

przedszkolnym, aczkolwiek o charakterze już zautomatyzowanym, skłaniają do uznania go za

pewnego rodzaju śpiew. Gaworzenie jest, więc również ćwiczeniem słuchu muzycznego.

G. Demelowa pisze, że „około 9 miesiąca życia, następuje faza tzw. Echolalii.

Dziecko przejawia tendencje do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali

metodą prób i pomyłek. Powtarzanie tych samych sekwencji werbalnych, konfrontowanie ich

z mową otoczenia i korygowanie – prowadzi do ich utrwalenia, zautomatyzowania. Pierwsze

słowa powtarzane ze zrozumieniem składają się na ogół z wypracowanych w fazie

gaworzenia i echolalii sylab: mama, tata, da, pa. 7

Kończąc charakterystykę pierwszego okresu należy wyjaśnić, że nauka mowy nie

ogranicza się do płaszczyzny głoskowej, lecz obejmuje również inne jej płaszczyzny jak

melodia i rytm. Zwłaszcza umiejętność uchwycenia niepowtarzalnej melodyki jest tak ważna,

że językowcy uznali ją za cechę najbardziej charakterystyczną, a zatem tytułową dla

omawianego okresu.

Okres wyrazu

Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) trwa zazwyczaj od pierwszego do

drugiego roku życia. Postęp w rozwoju mowy przypadający na ten okres wynika przede

wszystkim z poszerzenia kręgu doświadczeń. Dzięki wzrastającej sprawności motorycznej, a

zwłaszcza lokomocyjnej, dziecko nie jest już skazane na bierny kontakt z otoczeniem, lecz

samo organizuje sobie coraz bogatsze sytuacje, natrafia na coraz to nowe rzeczy i zjawiska a

wszystko to trzeba jakoś określić, nazwać. W ten sposób mowa staje się dla

dziecka w coraz większym stopniu – narzędziem myślenia, badania, dociekania świata.

Przyswajanie nowych skojarzeń rzeczowo – językowych możliwe jest dzięki ciągłej

konfrontacji z mową otoczenia i korygowaniu przez rodziców i rodzeństwo.

7 G. Demelowa, op. cit., s. 19.

Przyswojenie jednowyrazowych wypowiedzi następuje – schematycznie ujmując

miedzy 14 15 a 18 20 miesiącem życia.

W wieku 18 miesięcy przeciętne dziecko posiada słownik liczący około 50 słów,

które umie powiedzieć, oraz około 100 słów, które rozumie. Mniej więcej w tym wieku u

wielu dzieci obserwujemy zjawisko określane jako eksplozja nazywania. Polega ono na

etykietowaniu wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku. 8 Co się tyczy głoskowej strony

mowy, to w omawianym okresie dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek poza

nosowymi. Ze spółgłosek wymawia: dwuwargowe twarde i miękkie, wargowo – zębowe

twarde i miękkie, przedniojęzykowo – zębowe t, d, n, środkowojęzykowe ś, ź, ć, dź, k, g, n,

tylnojęzykowe k, g, h. Pozostałe zastępuje innymi łatwiejszymi. Grupy spółgłoskowe

upraszcza. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu.

Oto przykłady wymowy dziecka 1 –2 letniego: nie ne, daj da, miś mi, już uś, ciocia

tota, zimno timno

Okres zdania

Okres zdania (sygnału dwuklasowego) trwa zazwyczaj od 2 od 3 roku życia. W tym

okresie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się

słownik. Mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie

samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się w tym okresie s, z, c, dz. Jednak

dziecko ma dalej trudności, gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż

głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być jeszcze wymawiane

niewłaściwie. W sumie mowa jest już zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko

zaczyna mówić zdaniami 2 – 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące,

pytające, wykrzyknikowe.

Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych przedmiotów. Czasowniki

jako nazwy czynności używa w formie bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się

w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej, biernej i zwrotnej

jednak nie zawsze poprawnie. Dwulatki używają kilkunastu przymiotników i pojawiają się

spójniki. Artykulacja nie jest jeszcze prawidłowa, a głoski, których wymowa sprawia

trudności są zastępowane łatwiejszymi wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

Dziecko w tym okresie powinno już wypowiadać głoski:

8 Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, op. cit. , s. 414.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: