Diagnostyka labolatoryjna chorb wtroby i drg ciowych.doc

Diagnostyka labolatoryjna chorób wątroby i dróg żółciowych

Podstawowe badania biochemiczne z hepatologii

Bilirubina (BIL)

Oznaczana w surowicy nie jest swoistym wskaźnikiem chorób wątroby, w połączeniu z oznaczeniem aktywności enzymów wątrobowych stanowi zestaw badań pierwszego rzutu.

o       W diagnostyce laboratoryjnej znaczenie praktyczne ma oznaczanie stężenia:

o       Bilirubiny całkowitej i bilirubiny bezpośredniej (związanej/sprzężonej)

o       Prawidłowe stężenie bil całkowitej w surowicy – 5,1-20,5 μmol/l ok. 17 μmol/l (0,3-1,2 md/dl  ok.1 mg/dl)

o       Prawidłowe stężenie bilirubiny sprzężonej w surowice - 1,7-6,8 μmol/l

      (0,1-0,4mg/dl)

o       Prawidłowe sprzężenie bilirubiny niesprzężonej w surowicy – 1,7-6,8 μmol/l   (0,1-0,4 mg/dl)

BIL pośredni = BIL całkowity – BIL bezpośredni

W zależności od typu BIL, która przeważa w surowicy  wyróżniamy:

•         hiperbilirubinemie z przewagą bilirubiny wolnej (czyli w kompleksie z albuminą, zwanej też bilirubiną pośrednią),

•         hiperbilirubinemie z przewagą bilirubiny związanej (czyli związanej/sprzężonej z glukuronianem, zwanej też bilirubiną bezpośrednią)

•         ­ stęż. BIL wolnej (pośredniej) świadczy o zwiększonym niszczeniu krwinek czerwonych (żółtaczka hemolityczna, przedwątrobowa) lub o upośledzonym wychwycie BIL przez wątrobę.

•         ­ stęż. BIL związanej (bezpośredniej) świadczy o zaburzeniach odpływu żółci z wątroby (cholestaza wewnątrz- lub zewnątrzwątrobowa).

•          

Metody spektrofotometryczne oznaczania. Materiał: surowica, osocze.

•         Hiperbilirubinemia może wynikać z:

              - niewydolności miąższu wątroby,

              - nadmiernego rozpadu erytrocytów (hemoliza),

              - upośledzonego odpływu żółci z dróg żółciowych (cholestaza)

•         ­ stężenia BILcałk. > 34 µmol/l (2 mg/dl) powoduje kliniczne objawy zażółcenia tkanek określane jako żółtaczka.

•         ­ stężenia BIL + żółtaczka = objaw wtórny dla różnych chorób wątroby.

Jeżeli mamy ­ stęż. BIL w surowicy (hiperbilirubinemia) badanie należy uzupełnić oznaczając obecność BIL w moczu!!!

•         UWAGA!!!: z moczem wydalana jest jedynie bilirubina związana

•         Następstwem zaburzeń przemian BIL są zmiany wydalania urobilinogenu (UBG) z kałem i moczem:

                          - zamknięcie dróg żółciowych = brak UBG w moczu i sterkobilinogenu w kale 

                                   (odbarwienie kału),

                         - wzmożone wytwarzanie BIL lub uszkodzenie miąższu wątrobowego = UBG

                   wchłonięty ze światła jelita nie może być całkowicie wychwycony przez

                    hepatocyty wątroby i jest w zwiększonej ilości wydalany z moczem.

ENZYMY WĄTROBOWE

•         Oznaczanie enzymów wątrobowych służy do: wykrywania i oceny uszkodzenia hepatocytów, zaburzeń syntezy białek oraz zmian ich aktywności powodowanych przez cholestazę.

•         Enzymy czułe lecz mało swoiste wskaźniki uszkodzenia wątroby z powodu ograniczonej swoistości tkankowej i narządowej.

•         Wyniki badań enzymatycznych należy interpretować w kontekście całego obrazu klinicznego z wynikami innych badań laboratoryjnych.

•         Aktywność enzymów podaje się w jednostkach międzynarodowych na litr (j.m./l); 1 j.m. odpowiada aktywności katalitycznej enzymu niezbędnej do przekształcenia 1 µmola substratu w ciągu 1 min.

•         Normy mogą się różnić w zależności od metody oznaczeń.

AMINOTRANSFERAZY
ALANINOWA (ALT), ASPARAGINIANOWA (AST).

•         Wartości prawidłowe:

                                                  ALT < 40 j.m./l

                                                 AST < 40 j.m./l

•         Katalizują przyłączenie grup γ-aminowych alaniny i asparaginianu do ketoglutaranu z wytworzeniem odpowiednio kwasu pirogronowego i szczawiooctowego.

•         Metody oznaczeń:

                              Spektrofotometryczne z wykorzystaniem aktywności katalitycznej oznaczanego         

                              enzymu – pomiar za pomocą analizatorów biochemicznych.

                             Materiał: surowica, osocze

AMINOTRANSFERAZA  ALANINOWA (ALT)
Jest enzymem wewnątrzkomórkowym, występuje głównie w cytoplazmie komórek wątrobowych, w mniejszych ilościach w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i nerkach.

•         ­ aktywności ALT w surowicy świadczy raczej za uszkodzeniem komórek wątrobowych, a nie na zaburzenie funkcji narządu.

•         Oznaczanie ALT - test skriningowy do wykrywania uszkodzeń i zapaleń wątroby niezależnie od etiologii.

•         Wartości ALT nie przekraczające 2-3 krotności normy (<5-krotne) spotyka się w:

              - w hemolizie surowicy,

              - przewlekłych zapaleniach wirusowych wątroby,

              - autoimmunologicznych zapaleniach wątroby,

              - po alkoholu, hemochromatozie, rzadziej po terapii lekami (statyny, fibraty, sulfonamidy).

•         Wartości ALT 3-10 x przekraczający normę występują: zapalenie wątroby, zawał m. sercowego, cholestaza.

•         ­ aktywności ok. 10 x (nawet >15-krotne) przekraczający normę może być wywołany przez :

              - ostre WZW,

              - toksyczne uszkodzenie wątroby (zatrucie lekami, czterochlorkiem węgla, chloroformem,

               pestycydami, muchomorem sromotnikowym i innymi toksynami),

              - autoimmunologiczne zapalenie wątroby,

              - choroba Wilsona,

              - hipoksję,

              - masywne uszkodzenie mięśni (np. zespół zmiażdżenia)

              - krańcową niewydolność krążenia.

•         Często aktywność ALT oznacza się razem z aktywnością aminotransferazy asparaginianowej (AST) w celu wyliczenia wskaźnika de Ritisa (AST/ALT) w celu oceny stopnia uszkodzenia wątroby (spożycie toksycznych dawek alkoholu, zatrucia środkami hepatotoksycznymi, toksozy polekowe).

Przydatność diagnostyczna wyliczania wskaźnika de Ritisa (AST/ALT)

•         Największa przy umiarkowanym (mniej niż 5-krotnym) przekroczeniu norm aminotransferaz.

•         Nie powinien być wyliczany przy dużym (więcej niż 15-krotnym) ani przy prawidłowej aktywności aminotransferaz.

•         Wskaźnik <1 (AST/ALT) sugeruje: WZW (ostre i przewlekłe), hemochromatozę, uszkodzenie polekowe i toksyczne, autoimmunologiczne zapalenie wątroby.

•         Wskaźnik >1 (AST/ALT) może świadczyć o: alkoholowej chorobie wątroby, marskości wątroby, pozawątrobowej przyczynie (np. hemoliza surowicy, choroby mięśni i tarczycy).

AMINOTRANSFERAZA  ASPARAGINIANOWA (AST)
Jest enzymem wewnątrzkomórkowym, najwyższe stężenia występują mięśniu sercowym, mięśniach szkieletowych, nerkach, erytrocytach  i w  mitochondriach komórek wątrobowych.

•         ­ aktywności AST w surowicy świadczy raczej o uszkodzeniu narządu (komórek wątrobowych), a nie na zaburzenie jego funkcji.

•         Wartości AST nie przekraczające 2-3 krotności normy spotyka się analogicznie jak przy ALT:

              - w hemolizie surowicy,

              - przewlekłych zapaleniach wątroby,

              - po alkoholu, przewlekłej terapii lekami (statyny, fibraty, sulfonamidy), po intensywnym

              wysiłku fizycznym.

•         ­ aktywności AST 3-10 krotności normy występują: przewlekłe zapalenie wątroby, zawał m. sercowego, zabiegi chirurgiczne, choroby mięśni szkieletowych.

•         ­ aktywności do ponad 10 - krotność normy może być wywołany przez :

              -  WZW,

              - toksyczne uszkodzenie wątroby,

              - nowotwory wątroby,

              - zapalenie dróg żółciowych, niedrożność kanalików żółciowych, kamicę żółciową,  

               zwłóknienie przewodów żółciowych,

              - nowotwór trzustki, zapalenie trzustki,

              - zawał m. sercowego, zapalenie m. sercowego,

              - zabiegi kardiochirurgiczne i reanimacyjne,

              - ostre uszkodzenie mięśni szkieletowych

UWAGA!!!

•         Prawidłowa aktywność aminotransferaz nie wyklucza obecności:

-          przewlekłego WZW,

-          marskości wątroby,

-          nowotworów wątroby.

•         W chorobach wątroby przeważa ­ aktywności ALT nad AST.

•         Próbka surowicy do oznaczeń aminotransferaz nie może wykazywać śladów hemolizy, erytrocyty zawierają dużo AST i nieco mniej ALT.

•         Niedobór witaminy B6 powoduje niższe aktywności aminotransferaz.

...