W historiografii europejskiej okres dziejów najstarszych cywilizacji Europy Bliskiego Wschodu od ok. 4000 p.n.e. Nie ma zgodności co do daty końcowej starożytności. Kilka propozycji: 1) III w. - okres kryzysu cesarstwa rzymskiego. 2) 395 - śmierć Teodozjusza I i podział cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie. 3) V-VI w. (lub VI-VII w.) - schyłek wędrówki ludów. W historiografii polskiej przyjmuje się zwykle rok 476 - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. O starożytności mówimy inaczej epoka antyczna, klasyczna. Współcześnie antyk to przedmiot sztuki dawnej, posiadający ogromną wartość zabytkową. Klasyczny (tac. ciassicus - wyuczony w klasie, wzorowy, pierwszorzędny) to termin odnoszący się nie tylko do twórczości antycznej, swoim zakresem obejmuje wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na wzorach antycznych.Kultura starożytnej Grecji (Hellady) jest starsza od rzymskiej. Na jej konto należy zaliczyć rozwój różnorakich dziedzin, jak: literatury, sztuki, medycyny, filozofii, prawa, nauk ścisłych, teatru, historiograf! itp. Stały się one wzorem dla wielu rozwijających się później kultur.Kultura rzymska rozwinęła się pod wpływem kultury starożytnej Hellady, z którą Rzymianie zetknęli się w południowej Italii (wchodziła ona w skład całej Grecji). Twórczość wielkich starożytnych Greków, jak Homera, Hezjoda, Sofoklesa, Ajschylosa, Eurypidesa, Safony, Anakreonta, Ezopa, Platona, Sokratesa i Arystotelesa, czy wielkich Rzymian, jak Horacego, Owidiusza, Seneki, Cycerona, zadziwiała i zadziwia swoją wspaniałością wszystkich twórców kolejnych epok kulturowych. Ich utwory i poglądy, związane ze światem, przyrodą, człowiekiem i jego życiem, posiadają wartości nieprzemijające, ponadczasowe. Są aktualne zawsze i wszędzie.Okres kultury antycznej skończył się wraz z zamknięciem Akademii Platońskiej w Atenach w 529 roku.
CYNICY Grecka szkoła filozoficzna, istniejąca w VI-IV w. p.n.e. Założył ją Antystenes z Aten. Postawa etyczna cyników: głosili pochwałę życia zgodnie z naturą, na tym polegała cnota. Ich ideałem był człowiek przyjmujący postawę mędrca, kierujący się tylko rozumem. Poza własnym rozumem cynicy nie przyjmowali żadnych narzuconych wartości, nie uznawali autorytetów. Od nazwy tej szkoły filozoficznej pochodzi rzeczownik pospolity "cynizm" - jest to postawa życiowa, polegająca na kwestionowaniu powszechnie przyjętych w danej społeczności wartości, na lekceważeniu uznanych instytucji społecznych, autorytetów i zachowań. EPIKUREJCZYCY Szkoła filozoficzna stworzona przez filozofa greckiego Epikura (341- 270 p.n.e.). Epikureizm to filozofia życia szczęśliwego jako tożsamego z życiem moralnym. Według filozofów - wyznawców Epikura, dobrem najwyższym jest przyjemność. Najwyższym celem dążeń ludzkich jest osiągnięcie szczęścia. Warunkiem wystarczającym do poczucia szczęścia jest brak cierpień. Epikureizm utożsamiany był z hedonizmem - postawą wyrażającą się w chęci nieograniczonego korzystania z przyjemności życiowych i wszelkich wygód. STOICY Starożytna, grecka szkoła filozoficzna założona przez Zenona z Kition, działająca w. IV i III wieku p.n.e. Stoicy zajmowali się głównie problematyką etyczną. Najwyższą cnotą i warunkiem szczęścia było życie zgodne z rozumem i opanowaniem namiętności. W filozofii przyrody stoicy byli zwolennikami materializmu. W logice stworzyli rachunek zadań. Wysoko cenili zachowanie wewnętrznego spokoju, hartu i opanowania. Od nazwy tej szkoły pochodzi przymiotnik "stoicki" - zwłaszcza w popularnym związku frazeologicznym "ze stoickim spokojem".SOFIŚCI Nauczyciele, przygotowujący obywateli starożytnej Grecji do życia publicznego przez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i estetyki. Działali przede wszystkim w Atenach w VI i V w. p.n.e. W swojej nauce ośrodkiem zainteresowania sofiści uczynili człowieka, uznanego za miarę wszechrzeczy.Reprezentowali poglądy demokratyczne i wolnomyślicielskie. Główni przedstawiciele: Gorgiasz z Leontinoj i Protagoras z Abdery. W IV wieku szkoła sofistyczna przestała być twórcza. Filozofowie popadli w puste dyskusje i skrajny relatywizm. Właśnie stąd pochodzi rzeczownik pospolity "sofistyka" - wykrętne argumentowanie, polegające na wykorzystaniu wieloznaczności wyrazów i nieuczciwych, nielogicznych wnioskach. "Sofista" - w przenośni: człowiek dowodzący nieprawdziwych twierdzeń za pomocą naciąganych argumentów.SCEPTYCY Ostatni z wielkich obozów filozoficznych epoki hellenistycznej (Hellada - Grecja). Zapoczątkował go Pyrdon z Elidy. Sceptycy zaprzeczali możliwości poznania prawdy oraz postulowali powstrzymanie się od sądów. Dystans wobec wszelkich zjawisk miał zapewnić stan niewzruszonego spokoju i bezbolesnej obojętności. Znanymi wyznawcami filozofii sceptycznej byli też Sekstus z Empiryk i Cyceron
SOKRATES (469 - 399 p.n.e.) Jeden z najwybitniejszych myślicieli starożytności. Nauczyciel Platona. Nie stworzył zamkniętego systemu filozoficznego, pretendującego do posiadania prawdy. Uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy. Podkreśla świadomość własnej niewiedzy ("Wiem, że nic nie wiem"). Za swoją misję życiową uznawał prowadzenie ludzi do badania prawdy i dochodzenia do niej. Środkiem poznania - według Sokratesa - była metoda żywego dialogu, zbijanie fałszywych argumentów rozmówcy albo pomoc w dochodzeniu dostępnej człowiekowi prawdy. Ideałem była dla Sokratesa doskonałość osobista, racjonalizm i intelektualizm etyczny, czyli utożsamianie szczęścia, dobra i cnoty z wiedzą o tym, co dobre i złe.W 399 roku uznano, że Sokrates stał się przeciwnikiem ateńskiej demokracji. Został oskarżony o nieuznawanie państwowego kultu religijnego (wiara w bogów olimpijskich), instytucji państwowych i psucie młodzieży (poprzez wpajanie jej szkodliwych poglądów). Został skazany na śmierć przez otrucie cykutą, którą sam zażył. PLATON (427 - 347 p.n.e.) Poglądy Sokratesa znamy dzięki pismom jego ucznia. Platona (sam Sokrates nie spisywał swoich myśli). Platon jest twórcą pierwszego systemu filozoficznego tzw. idealizmu obiektywnego. Był założycielem szkoły, zwanej Akademią Platońską. W swoim systemie filozoficznym (nazwanym później "platonizmem") głosił realizm pojęciowy, czyli rzeczywiste istnienie pojęć ogólnych (np. dobro, sprawiedliwość). Według Platona tylko pojęcia ogólne zawierają pewną i powszechną wiedzę o bycie. Podstawą jego systemu była teoria idei jako doskonałych, wiecznych i niezmiennych prototypów rzeczy. Przedmioty materialne są tylko niedoskonałym odzwierciedleniem pierwotnej idei. Platon uznawał dualizm świata: świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom i świat materialny. Najwyższą funkcję poznawczą miała dusza, obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach. Platon ogłosił 36 pism ("Dialogi"). Najbardziej znane : "Uczta", "Państwo", "Prawa". ARYSTOTELES (384 - 322 p.n.e.) Jest to filozof uznawany za najwszechstronniejszego i najwybitniejszego myśliciela starożytności. Jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy. Kształcił się w Akademii Platońskiej, potem założył własną szkołę filozoficzną w Atenach (tzw. Likejon). W filozofii stworzył koncepcję ontologiczną (dotyczącą bytu), według której każda rzecz jest bytem, stworzonym z biernej materii (tworzywa) i formy, kształtującej materię. Arystoteles sformułował klasyczną definicję prawdy, związaną z materialistyczną tezą o obiektywności świata. Pojmował on świat dialektycznie - postawił tezę o zmienności bytu i wielkości form ruchu. Zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodoznawczych. Stworzył podstawy rozwoju wielu nauk szczegółowych (np. biologii i logiki). Był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie. Zajmował się także zagadnieniami etycznymi. Był twórcą "Polityki" - znanej rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi rodzajami i gatunkami literackimi. To dzieło Arystotelesa na wiele wieków określiło klasyczne kanony piękna, dobrego smaku i artyzmu. (Umberto Eco, współczesny nam włoski pisarz i teoretyk literatury, sensacyjną akcję swej znakomitej powieści "Imię róży" zbudował wokół poglądów Arystotelesa na rolę śmiechu i komedii).Arystoteles wywarł trudny do przecenienia wpływ na dalszy rozwój filozofii i nauki.
DRAMAT jest to gatunek dramatu, obejmujący utwory, których ośrodkiem i motorem akcji jest nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jednostki a siłami wyższymi: losem, prawami historii, normą moralną, wolą bogów itp. Konflikt ów nieubłaganie prowadzi do klęski. Bohater jest z góry skazany na przegraną, każde posunięcie prowadzi do katastrofy. Apogeum rozwoju kultury starożytnej Grecji przypadło na V w. p.n.e., kiedy to Ateny stały się szkolą Hellady. Ten wiek był również stuleciem teatru. Początkowym stadium powstania teatru były święta ku czci Dionizosa - boga narodzin, urodzaju i wina. Z biegiem lat uroczystości tych świąt przekształciły się w utwory sceniczne o charakterze zabawowym. Wystawiano je w święta dionizyjskie - tzw. Wielkie Dionizje - miejskie (pora wiosennego zrównania dnia z nocą) i Dionizje Małe - wiejskie (pora jesienna, okres winobrania). Uroczystości te trwały przez kilka dni i łączyły się z zawodami trzech dramaturgów (zwanymi agonami), wystawiających kolejno przez jeden dzień swą tetralogię, czyli trzy tragedie i dramat satyrowy (komedię).Teatr, tzw. widownię, budowano na stoku wzgórzu pod gołym niebem, wykuwając w skale amfiteatralnie ułożone siedzenia dla widzów. W dole znajdowała się kolista orchestra (tanecznica) dla chóru wykonującego tu swe pląsy i pieśni. Powyżej na tle budynku, z którego wychodzili aktorzy, umieszczone były proskenion i skene (właściwa scena). Aktorami byli wyłącznie mężczyźni. Występowali oni w maskach symbolizujących płeć, zawód, klasę społeczną i charakter osób dramatu.W starożytnej Grecji wytworzyły się trzy typy dramatu:1), tragedia - (tragos - z gr. kozioł + ode - pieśń), wyrosła z dytyrambu, czyli z chóralnej pieśni kultowej na cześć Dionizosa, śpiewanej przez pasterzy przebranych w koźle skóry. Była ona dramatem poważnym, problemowym i konfliktowym, kończącym się katastrofą (fatum),2). komedia - (komos - wesoły orszak), wyrosła z satyrowych pieśni śpiewanych w czasie procesji i pochodów ku czd Dionizosa oraz z żartów i zabawnych scenek. Cechowały ją: lekkość, pogoda, wesołe i pomyślne zakończenie,3). dramat satyrowy - komiczny, nazwa od chóru, który występował w kostiumach satyrów (towarzysze Dionizosa, postacie ludzkie z koźlimi uszami i ogonem). Był on wystawiany po trzech tragediach jako ostatni człon tetralogii. Miał charakter pogodny, wesoły, komiczny.W dramacie starogreckim dominowało słowo poetyckie, recytowane i śpiewane na podkładzie muzyki instrumentalnej i tańca chóru. Jego konstrukcję tworzyły:- prologos - zapowiedź wydarzeń, wprowadzenie,- parodos - pieśń wejściowa chóru, charakter hymnu,- epejsodia - pojedyncze epizody rozgrywającej się akcji, akty,- stasimony - pieśni chóru o charakterze komentującym, refleksyjnym po każdym epejsodionie,- epilog - część ostatnia dramatu,- exodos - pieśń kończąca przedstawienie.Dramat zbudowany był na zasadzie trzech jedności, tzn.:- jedności czasu- akcja rozgrywa się w przeciągu jednej doby, zaczyna się o świcie, a kończy wieczorem,- jedności miejsca - wydarzenia mają swój przebieg w określonym miejscu, np. przed pałacem władcy,- jedności akcji -jeden wątek, wszystkie osoby dramatu są związane z głównym konfliktem, wydarzenia drugorzędne są tylko po to, by podkreślić wagę istotnych problemów.Występuje dwóch lub trzech bohaterów. Ważną rolę odgrywa wszechobecny chór, zapowiada on pojawienie się bohaterów, komentuje wydarzenia, snuje refleksje.Najwybitniejszymi dramaturgami starogreckimi byli:l). Ajschylos - (525 - 456 p.n.e.) - debiutował w 25 roku życia, pierwsze zwycięstwo sceniczne odniósł w 484 r. Jego zasługą jest wyodrębnienie przewodnika chóru, indywidualizacja dialogu, wprowadzenie drugiego aktora. Napisał około 90 tragedii, z których zachowało się tylko siedem, np. Oresteja, Prometeusz w okowach.1). Sofokles - (496 - 406 p.n.e.) - był tancerzem, muzykiem, dramatopisarzem, wielokrotnym zwycięzcą w zawodach z Ajschylosem i Eurypidesem. Napisał około 120 dramatów, z których zachowało się siedem: Antygona, Elektra, Król Edyp, Edyp w Kolonie, Filoktet, Trachinki i Ajaks. Tworzył do 91 roku życia, słynął z pogody ducha, tradycjonalizmu i religijności. Jego zasługi to: wzmocnienie dramaturgii akcji i nasilenie konfliktów międzyludzkich, wprowadzenie postaci kobiecych oraz dekoracji scenicznych.3). Eurypides - (480 - 406 p.n.e.) - w swoich dramatach ( "Medea", "Ifigenia"), zwrócił uwagę na psychologię postaci, ograniczył rolę chóru, wprowadził trzeciego aktora, monolog odsłaniający przeżycia wewnętrzne bohaterów i nieoczekiwane zakończenie dramatu.
gobelin