Zmiany w systemie pomocy psychologiczno-pedagogicznej – jak zorganizować i monitorować pracę zespołu ds. SPE.docx

Zmiany w systemie pomocy psychologiczno-pedagogicznej – jak zorganizować i monitorować pracę zespołu ds. SPE

Wprowadzane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmiany związane ze zwiększaniem szans edukacyjnych dzieci i młodzieży nakładają na szkoły obowiązek tworzenia zespołów mających m.in. za zadanie określanie warunków i sposobów pracy, które szkoła powinna zapewnić, by edukacja przebiegała zgodnie z indywidualnymi potrzebami i możliwościami ucznia. 

Ważne
Do 31 marca dyrektorzy przedszkoli oraz dyrektorzy gimnazjów mają za zadanie powołać w swoich placówkach Zespoły, które określą potrzeby uczniów w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Do zadań zespołów będzie należało określanie zakresów, w których poszczególnym uczniom jest potrzebna pomoc, a także planowanie, koordynowanie tejże pomocy oraz ocena efektywności podejmowanych działań (monitoring i ewaluacja). W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach mówi się o zespole w kontekście udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, ponieważ celem udzielania takiej pomocy jest zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci z uwzględnieniem rozpoznanych możliwości danego ucznia. Pomoc ma być udzielana zwłaszcza tym dzieciom i młodzieży, która doświadcza trudności związanych z funkcjonowaniem poznawczo-percepcyjnym, zdrowotnym, społecznym. 

W skład zespołu wejdą nauczyciele uczący danego ucznia ze specjalnymi potrzebami, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści

wykonujący w szkole (przedszkolu placówce) zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej). Zespół będzie zobowiązany do ścisłej współpracy z rodzicami, którzy mają prawo do uczestniczenia w jego posiedzeniach oraz współdecydowania o rozstrzygnięciach dotyczących ich dziecka. Dodatkowo zespół będzie mógł korzystać ze wsparcia specjalistów zewnętrznych (pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek doskonalenia nauczycieli), przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz innych instytucji powołanych do działań na rzecz dziecka i rodziny (pracowników fundacji, stowarzyszeń, organizacji kościelnych, szkół specjalnych itp.).  

Praca w zespołach nauczycielskich nie jest niczym nowym w polskich szkołach.Nowością jest jedynie to, na czyją rzecz omawiany zespół ma działać (dzieci ze specjalnymi potrzebami), a także szerokie spektrum możliwej, a w niektórych przypadkach koniecznej, współpracy z osobami spoza grona pedagogicznego. Pragnę jednak zwrócić Państwa uwagę na fakt, że nie wszystkie grupy wspólnie pracujące nazywane w szkołach Zespołami, rzeczywiście spełniają kryteria pracy zespołowej. W związku z tym warto raz jeszcze zadać sobie pytanie, czym jest zespół i w jaki sposób organizować jego pracę, by przebiegała ona w sposób efektywny. 

W odróżnieniu od grupy, zespół nie jest przypadkowym zbiorem ludzi. Zespół to niewielka grupa osób (najczęściej od 2 do 25 osób), o uzupełniających się kompetencjach, dążących do osiągnięcia określonego, wspólnego, specyficznego dla danego zespołu celu. Członków zespołu łączy wspólny, przyjęty przez wszystkich system wartości i współodpowiedzialność za podejmowane zadania. Zespół wspólnie czyni ustalenia, dyskutuje, podejmuje decyzje i wykonuje określone prace, podczas gdy w grupie niebędącej zespołem ludzie „przebywają koło siebie”, a nie „pracują wspólnie”, wiele decyzji może być podejmowanych indywidualnie, cele mogą być rozproszone, a zadania i

uprawnienia – delegowane na osoby z zewnątrz.

Aby grupa ludzi stała się zespołem konieczne jest, by każdy z członków znał i akceptował cel, jaki został ustalony. Zwiększa to zaangażowanie w realizację zadań z nim związanych. Wspólne ustalanie celu przez zespół i pełne zaangażowanie w jego realizację sprawia, że członkowie zespołu mają poczucie realnego wpływu na efekt podejmowanych przez siebie działań. Aby współpraca była możliwa konieczne jest stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania. Pozwala to członkom zespołu czuć się swobodnie i w sposób otwarty komunikować swoje myśli, wymieniać informacje, dzielić się własnymi przekonaniami. Ponadto w atmosferze zaufania ludzie są skłonni bardziej „ryzykować”, wychodzić poza utarte szlaki, poszukiwać nowych rozwiązań – czyli stają się bardziej kreatywni. Łatwiej jest im również pokazywać obszary własnej niewiedzy czy niekompetencji, dzięki czemu możliwe jest uczenie się od siebie wzajemnie, poszerzanie wiedzy i umiejętności, rozwijanie się w nowych obszarach.

W zespole ludzie słuchają się wzajemnie i nie poddają krytyce. Nie oznacza to bynajmniej, że nie dochodzi w nim do konfliktów. Jednak sytuacje sporne traktowane są jako wyzwanie do poszukiwania najlepszego rozwiązania problemu, a nie jako okazja do rywalizacji 
i wykazywania kto jest bardziej a kto mniej kompetentny. Tak więc w zespole „atakuje się” problem, a nie człowieka. Dzięki rzetelnej informacji zwrotnej członkowie zespołu mają szansę sami korygować swoje błędy. Praca w zespole pozwala jej członkom zidentyfikować się nie tylko z zadaniem, ale z grupą ludzi, z którymi się pracuje. Poczucie współuczestnictwa i współodpowiedzialności sprawie, 
że każdy członek zespołu czuje się ważną i wartościową osobą.

Specyfiką zespołu tworzonego w szkole będzie to, że nie będzie on składał się wyłącznie z osób chcących zaangażować się w pracę na

rzecz uczniów, lecz również z takich, które będą się czuły do niego „przypisane” (bo akurat w klasie, w której uczą są dzieci ze specjalnymi potrzebami). Również cel ogólny jest „narzucony” – określony w rozporządzeniu. Dlatego bardzo istotny będzie  etap budowania zespołu. Ustalenie celów szczegółowych akceptowalnych dla wszystkich członków zespołu oraz poszukiwanie korzyści wypływających z tego rodzaju pracy może działać jako czynnik motywujący. 

Ważne
Rozporządzenie daje kilka wskazówek dotyczących organizacji pracy zespołu. Osobę koordynującą pracę wyznacza dyrektor. Częstotliwość spotkań zależy od potrzeb – decyzję w tej sprawie podejmuje zespół. Nie mogą one jednak odbywać się rzadziej niż dwa razy w roku. Zadania realizowane przez zespół w sposób ogólny także zostały określone w rozporządzeniu. Natomiast każdy z Zespołów pracujących w szkole będzie doprecyzować na własny użytek sposób realizacji tych zapisów. 

Członkowie zespołu będą odpowiedzialni za rozpoznawanie specjalnych potrzeb i indywidualnych możliwości uczniów  oraz dostosowywanie  do nich oferty edukacyjnej, m.in. określenie form i sposobów udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, organizację zajęć specjalistycznych, wyrażanie opinii dotyczącej dostosowywania warunków egzaminów do potrzeb i możliwości danego ucznia, planowanie i organizowanie zadań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, przygotowania i wdrażania indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych oraz planów działań wspierających, organizowanie wsparcia dla uczniów, rodziców i nauczycieli. 

Uwaga
Zespół jest zobowiązany do dokonywania okresowo oceny efektywności udzielanej uczniowi pomocy. Sprawdzana powinna być m.in. skuteczność oddziaływań zaplanowanych w Indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych oraz zaleceń zawartych w Kartach Indywidualnych Potrzeb Ucznia i Planach Działań Wspierających.

Ocena efektywności powinna być dokonywana po zakończeniu udzielania uczniowi konkretnej formy pomocy oraz przed opracowaniem arkusza organizacji szkoły – jako podsumowanie pomocy udzielonej w danym roku szkolnym. Na podstawie dokonanej oceny Zespół jest zobowiązany sformułować wnioski i przedstawić zalecenia do dalszej pracy. Na polskim rynku pojawia się coraz więcej publikacji związanych z efektywnym funkcjonowaniem zespołu. Jednak czytać o zespole to nie to samo, co tworzyć zespół. Dlatego najefektywniejszym sposobem rozwijania kompetencji związanych z budowaniem zespołu wydaje się udział w grupowych szkoleniach. Dlaczego? Ponieważ grupa pracująca warsztatowo ma szansę stać się zespołem. Szkolenie nie koncentruje się na wiedzy podręcznikowej, ale na praktycznych doświadczeniach. Uczestnicy w praktyce obserwują procesy zachodzące podczas tworzenia zespołu, mają szansę objąć tę rzeczywistość własną refleksją i podzielić się doświadczeniami z innymi członkami grupy warsztatowej. Mogą też w bezpiecznych warunkach przećwiczyć radzenie sobie w sytuacjach sporu czy różnicy poglądów. Zdobyte w ten sposób kompetencje mogą potem przenieść na grunt pracy we własnych szkołach.

Autor: Katarzyna Leśniewska - pedagog specjalny. Specjalista w Pracowni Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych w Ośrodku Rozwoju Edukacji. Współpracownik Fundacji Centrum Edukacji Liderskiej. Trenerka programu „Przyjaciele Zippiego”. Autorka scenariuszy zajęć wychowawczych dla dzieci w różnym wieku. Współautorka scenariuszy dla rodziców osób niepełnosprawnych ruchowo, opracowanych i wydanych w ramach projektu MISARN. W swoim doświadczeniu ma pracę z dziećmi i młodzieżą ze specjalnymi potrzebami: niepełnosprawnymi ruchowo, przewlekle chorymi (głównie z chorobami nowotworowymi) oraz zagrożonymi niedostosowaniem (kilka lat prowadziła zajęcia socjoterapeutyczne – na terenie szkoły i poradni specjalistycznej).