Rzeczpospolita w dobie z�otej wolno�ci (1648 - 1763) J�zef Andrzej Gierowski 5WIAT KSI��KI Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media KOLEGIUM REDAKCYJNE Jan Pieszczachowicz - redaktor naczelny, Piotr Turkot - koordynator projektu, Piotr Rabiej - redaktor odpowiedzialny, Andrzej Najder - redakcja techniczna KOREKTA PROJEKT GRAFICZNY KSI��KI PROJEKT OK�ADKI GRAFIKA WYB�R ILUSTRACJI ZDJ�CIA Krystyna D�bska-Soja, Dobromira Malec, Aurelia Nowak, Lucyna Nowak Piotr Turkot Anna Siermontowska-Czaja Andrzej Betlej, Andrzej Najder, Grzegorz Telega J�zef Andrzej Gierowski, Piotr Rabiej, Piotr Turkot Agencja Fotograficzno-Reklamowa "Najder", Archiwum FOGRY, Archiwum G��wne Akt Dawnych w Warszawie, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Jagiello�ska w Krakowie, Biblioteka PAN w Gda�sku, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Fundacja XX Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie, Instytut Geografii Uniwer sytetu Jagiello�skiego, Klasztor Kamedu��w na Bielanach pod Krakowem, Klasztor Kapucyn�w w Krakowie, Klasztor Paulin�w na Jasnej G�rze, Ko�ci� Bernardyn�w w Krakowie, Ko�ci� Parafialny w Szczepanowie, Lwowska Galeria Obraz�w - Oddzia� w Olesku, Muzeum �azienki Kr�lewskie w Warszawie, Muzeum Narodowe w Kielcach, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe we Wroc�a wiu, Muzeum Okr�gowe w Rzeszowie, Muzeum Okr�gowe w Tarnowie, Muzeum Okr�gowe w Toru niu, Muzeum Pa�ac w Wilanowie, Muzeum Pa�stwowe w Bia�ymstoku, Muzeum Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Zamku Kr�lew skiego na Wawelu, Polska Akademia Umiej�tno�ci w Krakowie, Skarbiec Katedralny na Wawelu, Wydawnictwo Dolno�l�skie, Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich we Wroc�awiu, Zamek Kr�lewski w Warszawie, Maciej Bronarski, Adam Cie�lawski, El�bieta Gawryszewska, Wojciech Holnicki, Agnieszka Indyk, Micha� Jurecki, Pawe� Kobek, Maria Lankosz-Mr�z, Maciej �anowiecki, Robert M�czy�ski, Stanis�aw Michta, Piotr Mi�cik, Grzegorz Morek, Andrzej Najder, Jerzy Najder, Andrzej Nied�wiecki, Piotr Rabiej, �ukasz Schuster, Maciej Skocze�, Andrzej Skowro�ski, Wojciech S�owakiewicz, Marek Studnicki, Pawe� Suchanek, Andrzej Szandomirski, Maciej Zyba�a, Adam Wierzba, Edmund Witecki, Grzegorz Zygier, Teresa ��towska-Huszcza PRZYGOTOWANIE J�zef Andrzej Gierowski, Andrzej Betlej (s. 240, s. 313), Monika KAPSU� Jaglarz (s. 98, s. 366), Piotr Rabiej (s. 113) MAPY Jacek Kozak (mapy satelitarne na podstawie Global Digital Eleyation Model, U.S. Geological Survey, EROS Data Centre, 1993), Andrzej Najder, Piotr Rabiej, Tomasz Salwierz, Grzegorz Telega (c) by FOGRA OFICYNA WYDAWNICZA, KRAK�W 2001 ISBN 83-85719-35-0 komplet ISBN 83-85719-56-3 T. 5. ISBN 83-7311-077-1 OFICYNA WYDAWNICZA KRAK�W, ul. Marsza�ka J�zefa Pi�sudskiego 19 f\ Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Warszawa, ul. Rosota 10 Spis tre�ci 9 10 12 13 15 16 19 19 20 24 28 31 34 38 42 46 47 48 49 52 55 60 63 66 68 71 73 74 77 78 79 80 81 83 87 89 90 91 93 94 95 Wprowadzenie - Rzeczpospolita u progu katastrofy Wiek straconych nadziei Rywalizacja mi�dzy sejmem a kr�lem Pocz�tki rz�d�w sejmikowych �rednia szlachta i magnaci Pa�stwo wielu narod�w i wielu wyzna� Wzrost poczucia obywatelskiego L Kryzys wolno�ci Ukraina w po�owie XVII wieku Pocz�tki powstania Chmielnickiego Krwawe bezkr�lewie Elekcja Jana Kazimierza i sejm koronacyjny Niefortunne rokowania i obrona Zbara�a Protekcja turecka nad Ukrain� i bitwa pod Beresteczkiem Pierwsze liberum veto i Batoh Ugoda perejaslawska Drugie liberum veto i pocz�tek wojny z Rosj� Wielkie Ksi�stwo Litewskie - ofiara najazdu moskiewskiego Walki obronne na Bia�orusi i Ukrainie Przygotowania szwedzkie do wojny Najazd szwedzki - czas kapitulacji Najazd szwedzki - czas oporu Walki ze Szwedami Usuwanie wojsk szwedzkich z ziem polskich Po�ska ofensywa dyplomatyczna Pierwsza pr�ba rozbioru Rzeczypospolitej Ko�cowe lata wojny ze Szwecj� Pok�j oliwski Zniszczenia wojenne Straty demograficzne Ujawnienie si� niedostatk�w organizacji pa�stwa Reforma albo zapa�� Program reform Unia hadziacka i wznowienie wojny z Rosj� Zwyci�skie walki z Moskw�: szcz�liwy rok 1660 Naruszenie podstaw ustroju: wygnanie arian Pr�by wprowadzenia elekcji za �ycia kr�la Fatalny sejm 1661 roku Konfederacje wojskowe Dezorganizacja pa�stwa przez Zwi�zek �wi�cony Rezygnacje w Prusach Ksi���cych i na �l�sku Przygotowanie kampanii moskiewskiej Ostatnia polska wyprawa na Moskw� 96 Rozejm andmszowski i zmiana przymierzy 101 �r�dla rokoszu Lubomirskiego 103 Nieudana walka dworu z rokoszem Lubomirskiego 105 Abdykacja Jana Kazimierza 108 Elekcja Micha�a Korybuta Wi�niowieckiego 110 Pierwsze niepowodzenia 112 Zmagania z magnack� opozycj� 115 Wsparcie szlachty dla kr�la 116 Ukrai�ski zam�t 118 Pocz�tek haniebnego roku 1672: zerwanie sejmu zimowego 121 Pr�by detronizacji Micha�a Korybuta i zerwanie sejmu wiosennego 122 Rzeczpospolita osamotniona wobec najazdu tureckiego 124 Upadek Kamie�ca i dalsze walki z naje�d�c� 126 Upokorzenie w Buczaczu 127 Konfederacje w Go��biu i Szczebrzeszynie 129 Pojednanie 131 Przygotowanie rozprawy z Turkami 132 I� "Babie lato" sarmackiego pa�stwa 135 Ostatnie lata �wietno�ci Rzeczypospolitej polsko-litewskiej 135 Zwyci�stwo chocimskie 135 Elekcja Jana III Sobieskiego 139 Odparcie najazd�w tureckich 139 Sejm koronacyjny i �urawno 141 Szansa odzyskania Prus Ksi���cych 143 Meandry polityki ba�tyckiej Jana III 146 Niepowodzenia dyplomatyczne w Stambule i Moskwie 148 Sejm grodzie�ski 1678 roku i zwrot w polityce Jana III 150 Przymierze z Austri� 153 Z odsiecz� pod Wiede� 155 Bitwa wiede�ska 158 Niepowodzenia w sprawie W�gier 161 Liga �wi�ta 166 Nieudane wyprawy na Mo�dawi� 167 Pok�j moskiewski i niefortunna wyprawa 1686 roku 170 Gor�czka opozycji - sejm 1688 roku 173 U progu wojny domowej 175 U�uda poprawy - sejm 1690 roku i ostatnia wyprawa na Mo�dawi� 178 Pod rz�dami Marysie�ki 181 Opozycja Sapieh�w i pog��bianie si� rozkladu pa�stwa 185 Odbudowa gospodarki i rozw�j kulturalny 189 Sarmatyzm 192 Katolicyzm pod presj� sarmatyzmu 194 Ograniczanie uprawnie� innowierc�w 197 Upadek szkolnictwa 199 Przeb�yski "wieku rozumu" w nauce 201 203 206 209 210 215 217 217 218 221 223 227 229 231 233 235 237 239 243 246 248 251 253 255 256 257 260 263 264 266 268 270 271 273 277 281 282 286 291 291 292 293 295 296 298 299 Literatura dojrza�ego Baroku Sztuka sarmackiego Baroku Promieniowanie kultury sarmackiej �ycie codzienne w Rzeczypospolitej Bilans " babiego lata " DL Wok� unii personalnej z Saksoni� Ponure bezkr�lewie Pocz�tki " czas�w saskich " Saksonia - nowy partner Polski i Litwy Niepowodzenia absolutystycznych d��e� w Saksonii Rzeczpospolita w planach Augusta II Wok� �ci�lejszego zespolenia Polski i Saksonii Opanowanie tronu i koronacja Augusta II Ostatnia kampania i pok�j z Turcj� Przygotowanie dziala� nad Ba�tykiem Kwestia pruska i sejm pacyfikacyjny Walki w Wielkim Ksi�stwie Litewskim Pocz�tki Wielkiej Wojny P�nocnej: kampania inflancka Przeniesienie wojny na tereny Rzeczypospolitej Najazd szwedzki i bitwa pod Kliszowem " Taniec goniony " Rady Senatu i sejm 1703 roku Odpowied� opozycji - konfederacja warszawska Elekcja antykr�la Konfederacja sandomierska i sojusz narewski Traktat warszawski i dalsze sukcesy Szwed�w Traktat w Altranstddt Rzeczpospolita na �asce cara Stanis�aw I i sandomierzanie Restauracja Augusta II W��czenie si� Turcji do wojny i walki na Pomorzu Szczeci�skim Kryzys 1713 roku O wzmocnienie w�adzy monarszej Konfederacja tarnogrodzka Rokowania z tarnogrodzianami Traktat warszawski i sejm "niemy" O uwolnienie spod kurateli rosyjskiej: sejmy z lat 1718-1720 i traktat wiede�ski IV. Mi�dzy anarchi� a O�wieceniem Zniszczenia wojenne i upadek gospodarczy Wzrost ci�ar�w ch�opskich Zubo�enie chlop�w i jego spo�eczne konsekwencje Upadek miast Autonomia i pozycja �yd�w Zmiany w po�o�eniu szlachty Latyfundia magnackie Pocz�tki manufaktur magnackich 301 Rola pa�stewek magnackich w dezintegracji Rzeczypospolitej 302 Zr�nicowanie wewn�trzne magnaterii 304 Mentalno�� magnat�w 306 Upadek poczucia obywatelskiego 309 Rozklad sejmu walnego 310 Kryzys w�adzy kr�lewskiej i urz�d�w ministerialnych 311 S�downictwo na us�ugach magnat�w 316 Sejmiki jako organa w�adzy prowincjonalnej 318 S�abe wojsko i s�aba dyplomacja 320 G�osy krytyczne i pierwsze szlacheckie pomys�y reformatorskie 322 Rzeczpospolita jako obiekt w po�ityce mi�dzynarodowej 327 Uk�ady s�siad�w w obronie z�otej wolno�ci w Polsce 328 Sprawa toru�ska i jej reperkusje 329 Ograniczanie praw dysydent�w 331 Powstanie wielkich oboz�w politycznych: Familia i Potoccy 333 Zabiegi o nast�pstwo tronu po Augu�cie II 335 Przedostatnie bezkr�lewie i elekcja Stanis�awa Leszczy�skiego 338 Interwencja rosyjska i druga elekcja 339 Wojna o tron polski - obrona Gda�ska 340 Konfederacja dzikowska 341 Pacyfikacja Rzeczypospolitej 344 Wojna wschodnia i stracona szansa wzmocnienia Rzeczypospolitej 346 �l�sk przed najazdem pruskim 347 Najazd pruski na �l�sk 352 Rzeczpospolita wobec pierwszej wojny �l�skiej 353 Rzeczpospolita wobec drugiej wojny �l�skiej 354 Mi�dzy Czartoryskimi a Potockimi 356 Rzeczpospolita wobec wojny siedmioletniej 359 Przewroty petersburskie i ich wp�yw na sytuacj� w Rzeczypospolitej 361 Przenikanie my�li o�wieceniowej do Rzeczypospolitej 363 Pod�o�e przyswajania ideologii O�wiecenia w Rzeczypospolitej 364 Pozycja Ko�cio�a katolickiego 368 Obce impulsy we wczesnym O�wieceniu 371 Prze�om w szkolnictwie 374 Rozw�j nowej nauki i jej mecenasi 377 Pocz�tki czasopi�miennictwa o�wieceniowego 379 Sztuka na przej�ciu od Baroku do O�wiecenia 380 Pomys�y reformatorskie z lat czterdziestych 382 "Glos wolny wolno�� ubezpieczaj�cy" 384 ,,O skutecznym rad sposobie" 386 Zako�czenie 389 Zestawienie wybranej literatury 393 Indeks 396 Wprowadzenie - Rzeczpospolita u progu katastrofy Wiek straconych nadziei Przesz�o stuletni okres, od wybuchu powstania Chmielnickiego do ustania unii persona...
dwlodek