Pismo chińskie i chińskie znaki
Ideogramy?
Około I wieku n.e. powstał w Chinach słownik etymologiczny, który sklasyfikował wszystkie istniejące znaki. Poniżej uproszczona klasyfikacja znaków:
Grupa I. Dwa typy zwane łącznie wen 文
1. Piktogramy (xiàngxíng 象形)
(ang. "pictographs")
[4% wszystkich znaków], czyli znaki, które przez swój kształt próbują oddać wygląd przedmiotów bądź ideę czynności lub cechy. Niektóre z nich są łatwe do odgadnięcia, inne uległy daleko idącym zmianom.
zi – dziecko
2. Proste ideogramy (zhĭshì 指事)
(ang. "picture of action")
[1% wszystkich znaków], np liczba "jeden" yi 一
Grupa II. ZŁOZENIA
Z powyższych typów można utworzyć dwa kolejne:
3. Ideogramy logiczne, czyli złożenia logiczne (hùiyì 會意)
(ang. "ideographs")
[13% wszystkich znaków]
dziecko +kobieta= dobrze, dobry
kobieta (nu) w domu (pod dachem) oznacza pokój, spokój
4. Złożenia fonetyczne (諧聲 xiéshēng albo 形聲 xíngshēng)
(ang. phonetic symbols)
[82% wszystkich znaków]
亡 wang - uciec, umrzeć - to część fonetyczna.
心 xin - serce. Tłumaczenie: coś ucieka z umysłu
Grupa III. Przekształcenia wyższego rzędu
5. Przekształcenia kojarzące (zhŭanzhù, 轉注)
(ang. "figurative extension of meaning:)
Rozszerzają znaczenie znaku na pokrewną ideę, cechę lub czynność.
6. Zapożyczenia ( jiăjiè, 假借),
kiedy np. słowo nie ma jeszcze własnego znaku i pożycza znak od słowa, które brzmi identycznie.
Alfabet chiński
Nie istnieje coś takiego jak alfabet chiński. Alfabet istnieje tylko w językach, które w piśmie posługują się zapisem fonetycznym.
Do indeksowania ksiąg oraz szeregowania znaków pisma Chińczycy używają wielu systemów, z których najpopularniejszy polega na zliczaniu kresek oraz łączeniu elementów znaku, tzw. rdzeni (ang. radicals).
Ewolucja chińskich znaków
Chińskie znaki mają za sobą długą historię. Początkowo elementy piśmienne były umieszczane na kościach i listwach bambusowych oraz kamieniach.
Pierwszym systemem pisma były inskrypcje na kościach wróżebnych Jiâgûwén 甲骨文. Najwięcej znalezisk związanych z tym skryptem datuje się na okres późnej dynastii Shang (1711–1066 p.n.e. ) Ze względu na rodzaj podłoża, na którym pisano, kreski są proste - a przez to łatwe do żłobienia. Znaki początkowo reprezentowały proste znaczenia, stopniowo zaczynały jednak oddawać bardziej abstrakcyjne idee.
Kolejnym systemem pisma były inskrypcje w brązie. Najczęściej na ceremonialnych naczyniach i narzędziach i dzwonach. Pismo stało się bardziej okrągłe. Nadal jednak nie osiągnięto standaryzacji - każdy region miał swój własny styl zapisywania znaków. Było to w okresie dynastii Zhang aż do późnej dynastii Zhou (1066 – 256 p.n.e.)
Styl małopieczęciowy i wielkopieczęciowy powstały w Okresie Walczących Królestw. Styl małopieczęciowy jest uproszczoną wersją tego pierwszego.
W roku 221 p.n.e. cesarz Qin Shihuang zapoczątkował serię reform pisma. Ustandaryzowano 3300 znaków, które przybrały formę zhengti (kształt standardowy). W tym okresie powstał też pierwszy słownik semantyczny zawierający 9353 znaki oraz 1163 ich warianty.
Skrypt oficjalny /urzędniczy - to system stworzony przez uproszczenie stylu małopieczęciowego, używany w latach 206 p.n.e. do 220 n.e. Używany pierwotnie w zapisach nieoficjalnych, po zdobyciu popularności został zaadaptowany w piśmiennictwie i zastąpił styl małopieczęciowy.
Skrypt znormalizowany (kǎishū, 楷書) to pismo, którym Chińczycy posługują się po dziś dzień, począwszy od roku 220 n.e. Było to kolejne rozwinięcie i ustandaryzowanie pisma oficjalnego.
Skrypt standardowy ma dwie ważne wariacje, powstałe ze względu na potrzebę szybkiego pisania:
Skrypt biegnący (xíngshū, 行書), łatwy do zapisu i odczytu, oraz skrypt trawiasty (cǎoshū, 草書 ), który można zapisywać szybko, jednak bardzo zniekształca on znaki, czyniąc je niemal niemożliwymi do rozwikłania dla obcokrajowców. Obecnie styl trawiasty stosuje się w kaligrafii i malarstwie.
Poniżej lista systemów pisma, poczynając od najstarszego.
Nazwa Polska Nazwa angielska
Inskrypcje na kościach Oracle-Bone inscriptions
Inskrypcje w brązie Bonze Inscriptions
Styl wielkopieczęciowy Big seal
Styl powstały za panowania dynastii Zhou (周朝 - 1045-221p.n.e.)
Styl małopieczęciowy Small Seal
Około roku 200 p.n.e. pismo chińskie zostało radykalnie zmodernizowane przez 李斯 (Lǐ Sī ?-208) pierwszego ministra na dworze dynastii Qín (秦)
Skrypt oficjalny Han, Skrypt Nowoczesny, Skrypt urzędniczy Han style of calligraphy
Formy historyczne Obecna forma
jinwen, 今文 Znaczenie
kultura, cywilizacja
kobieta
ja
stopa
W kolejności: inskrypcje na kościach,
inskrypcje w brązie,
styl małopieczęciowy znak współczesny
Chińskie pismo: Znaki tradycyjne i uproszczone
zwane także 简化字 ( jiǎnhuàzì) zwane też 正體字 ( zhèngtǐzì)
znaki uproszczone znaki tradycyjne
Proces upraszczania i ewolucji znaków trwał od początku przyjęcia obecnej formy znaków za standard. Było to ponad 2000 lat temu, za panowania dynastii Han. Począwszy od lat dwudziestych XX wieku przystąpiono do wielkiej reformy. Przyświecała jej idea walki z analfabetyzmem. Część znaków została uproszczona. Ta reforma pisma, pierwsza od dwóch tysięcy lat, nie była pojedynczym wydarzeniem, ale procesem. Czasami znaki uproszczone są w rezultacie bardziej skomplikowane niż znaki oryginalne. Niekiedy też znak różni się w zależności od regionu bądź też tego, czy jest pisany ręcznie, czy też wydrukowany w książce.
W Chinach Kontynentalnych używamy pisma uproszczonego, to znaczy uwzględniającego wszystkie uproszczone znaki. Na Tajwanie i w Hongkongu używa się znaków tradycyjnych. Nie uwzględnia się tam reform pisma wprowadzanych przez władze Chin Kontynentalnych, choć często ludzie posługują się nimi dla wygody. Oficjalnie nie uwzględnia się tam reform pisma ustanawianych przez władze Chin kontynentalnych po roku 1949.
Znaki upraszczano na kilka sposobów. Upraszczano kształt, redukowano ilość kresek oraz wybierano najbardziej rozpowszechniony wariant zapisu znaku. Tak, więc może się zdarzyć, że uproszczony znak będzie miał bardziej skomplikowaną formę.
Ciekawostką jest to, że w słowniku Kangxi (Kāngxī, 康熙), skompilowanym w latach 1662-1722, około 40% znaków stanowią warianty znaków głównych. Owe wariacje były odstępstwem od oficjalnie zatwierdzonego kształtu i często uznawano je za wulgarne, piętnując ich użycie. W owym słowniku zastosowano tabelę 214 rdzeni (ang. radicals), czyli elementów składowych znaków. Do dziś te tabele znaków można zobaczyć w słownikach na Tajwanie i w Hongkongu.
Współczesna reforma pisma
Reformę pisma zapoczątkował Rząd Narodowy po obaleniu ostatniego cesarza w 1911 roku. Rząd ChRL kontynuował reformę pisma od 1952 roku. Zebrano, skatalogowano i uporządkowano wszystkie znaki będące w powszechnym użyciu, a następnie w roku 1956 zaprezentowano pierwsza listę znaków uproszczonych. Uaktualniona lista została opublikowana w 1964 roku, a potem ponownie w 1984 roku. Łącznie 2236 znaków zostało uproszczonych, zastępując 2264 znaki tradycyjne.
Z ciekawostek: Często znaki prostsze stanowiły część znaków bardziej rozbudowanych. Po reformie 350 uproszczonych znaków nie mogło już być użytych jako składowe bardziej skomplikowanych znaków. 146 składowych, które zostały uproszczone, uprościło tym samym znaki, które były bardziej skomplikowane. W rezultacie ponad 1700 znaków uproszczono przez wbudowanie uproszczonych komponentów.
Przykłady uproszczeń:
Radykalna zmiana kształtu
Wei = bronić, ochraniać
Użyto znaku o radykalnie zmienionym kształcie.
Styl trawiasty
men = drzwi, wrota
Użyto formy istniejącej już w stylu kaligrafii trawiastym.
Użycie części znaku
zhun= dokładny
W miejsce całego znaku użyto tylko jednego z elementów (rdzeni).
Adaptacja zapisu potocznego
tai = platforma, płaskowyż
Użycie powszechnie stosowanego zapisu "potocznego". Na Tajwanie obydwa znaki stosuje się zamiennie bez żadnej ustalonej reguły poza tą, że w oficjalnych dokumentach rządowych stosuje się zazwyczaj zapis tradycyjny.
Połączenie homofonów
hou = później, cesarzowa
Dawniej znak prosty oznaczał "cesarzowa", teraz używa się go także w miejsce "później"
Budowa chińskich znaków i kolejność elementów
Zaledwie część znaków chińskich to piktogramy, tzn. znaki, z których kształtu można domyślić się treści. Większość znaków składa się z innych, prostszych komponentów. Najczęściej w porządku góra-dół albo lewo-prawo. Reguły obowiązujące przy stawianiu kresek stosują się też tutaj. Czasami więc, składnik w prawym górnym rogu zazwyczaj jest pisany jako pierwszy.
Jeśli komponentów jest więcej, pierwsze rysuje się te górne. Przyjmuje się zasadę, że komponent musi być wykonany w całości, zanim zaczniemy rysować następny komponent. Czasami jednak zdarzają się sytuacje, kiedy jeden z komponentów przecina lub otacza drugi, lub w nowoczesnym zapisie komponenty się pomieszały.
Oto przykłady:
Znak ten oznacza tyle co "rozwiązywać, wyjaśniać". Jego budowę można tłumaczyć tak: za pomocą noża oddzielać róg wołu - rozkładać na czynniki, analizować (Karlgen).
Kolejność i kierunek stawiania kresek
Dwie podstawowe reguły:
1. Wpierw górna kreska a potem dolna,
2. Wpierw kreska z lewej a potem z prawej,
Powyższe reguły są sprzeczne, gdy jedna z kresek jest po lewej i poniżej drugiej. Wtedy zastosowanie mają drugorzędne reguły:
3. Lewa pionowa kreska NAJCZĘŚCIEJ przed górną pionową,
4. Dolna pionowa kreska jest ostatnia,
5. Wpierw kreska środkowa, a potem boczne,
6. wpierw pozioma kreska, a potem przecinająca ją pionowa,
7. pierwsza kreska opadająca w lewo a potem opadająca w prawo,
8. Pomniejsze kreski ostatnie.
Typy kresek
点 (1) Dian - prosta kropka
横 (2) Heng - pozioma kreska od lewej do prawej
竖 (3) Shu - pionowa kreska od góry do dołu
句 (4) Gou - haczyk doczepiany do innych kresek
提 (5) Ti - skośna kreska rosnąca od lewej do prawej
撇 (6) Pie - skośna kreska opadająca z prawa do lewa
短撇 (7) Duan Pie - krótka skośna kreska opadająca z prawa do lewa
捺 (8) Na - kreska pozioma opadająca zlewa do prawa
Często z prostych kreski rysuje się jednym pociągnięciem kreski złożone, np. w znaku 阴 kreski 2, 3, 4 tworzą kreskę, która liczona jest jako jedna. Dlatego też w słownikach często znak ten jest zaindeksowany jak znak z inną ilością kresek, niż to się wydaje początkującemu prawidłowe. Ponieważ w tradycyjnych słownikach indeksuje się znaki chińskie właśnie po ilości kresek, umiejętność ich liczenia jest bardzo potrzebna do ich sprawnego użytkowania.
Shaos