Rok liturgiczny.doc

ROK LITURGICZNY

HEORTOLOGIA (gr. eorte– święto) – nauka o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich. Święta te są rozpatrywane w aspektach:

ü      historycznym,

ü      liturgicznym,

ü      duszpasterskim,

ü      moralno – ascetycznym.

Nazwy przypisywane temu zagadnieniu

Misteria Chrystusa, które dokonuje się w granicach ludzkiego czasu, celebrowane przez Kościół, tworzyło się przez wiele wieków. Nie posiadało jednak oficjalnej nazwy w księgach liturgicznych.

Pierwszy raz zatytułowano ROK KOŚCIELNY (protest: „Prostywa” Jana Pomerliusza), nazwa ta używana była najpierw w liturgii protestanckiej, potem katolickiej.

Inne nazwy:

-        ANNUA FESTA – Coroczne Święto (IV w),

-        ANNOS DOMINI – Rok Pański (Piotr Chryzolog +450),

-        ROK CHRZCIELNY – Francja (XVII w),

-        ROK DUCHOWY – Florencja (XVIII w),

-        ROK ZBAWIENIA

-        ROK PANA

-        ROK ŁASKI

-        CIRCULUS ANNI – Bieg Roku

-        ROK LITURGICZNY – po raz pierwszy użył tej nazwy P. Gueranger (XIX w Francja) od niego przyjął to określenie Pius XII w „Mediator Dei” (1947).

Kształtowanie się roku liturgicznego odbywało się przez wiele wieków. Mogło na to wpłynąć wiele czynników. Mówiąc na temat świętowania, trzeba cofnąć się myślą do czasów przedchrześcijańskich. Potrzeba świętowania w jakiejś mierze wypływa z ludzkiej natury oraz z rozważania i przeżywania historii zbawienia. Na kształt naszego kalendarza miał wpływ żydowski kalendarz lunarno – solarny, czyli oparty na fazach księżyca i obiegu ziemi wokół słońca. Święta w Izraelu znajdowały swoje źródło w obchodzeniu początków wyjścia z niewoli egipskiej.

Żydzi czyli się „TU I TERAZ” wyzwalani z niewoli, szczególne znaczenie miał szabat, początkowo nawiązujący do odpoczynku Boga po siedmiu dniach stwarzania, potem do Przymierza.

Duże znaczenie maiły też inne święta żydowskie:

-        PASCHA,

-        ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW (MAZZOT) – wywodzącego się z rolnictwa, bowiem pierwsze kłosy i owoce, ofiarowano Bogu,

-        ŚWIĘTO TYGODNI – dziękczynienia za zbiory wina (Pięćdziesiątnica), potem jako przypomnienie Przymierza na Synaju,

-        ŚWIĘTO NAMIOTÓW (SUKKOT),

-        RADOWANIE SIĘ TORĄ,

-        ŚWIĘTA PIELGRZYMKOWE,

-        DZIEŃ POJEDNANIA (JOM KIPPUR) – dzień społecznego i ogólnonarodowego przeproszenia Boga,

-        ŚWIĘTO PURIMM – upamiętniające wyzwolenie z niewoli perskiej,

-        DZIEŃ NARODOWEJ ŻAŁOBY – wspominano narodowe katastrofy np.: 586 przed Chr, pierwsze zniszczenie Świątyni; 70 r. drugie zniszczenie Świątyni.

Mniejszy wpływ na kształtowanie się roku liturgicznego miały święta pogańskie. Zaczęły one być asymilowane (IV w), gdzie następowała swoista chrystianizacja świąt pogańskich lub powolne ich wypieranie przez Kościół, poprzez ustanawianie w dniach świąt pogańskich Uroczystości, związanych z jakimś niepowtarzalnym wydarzeniem zbawczym np. Narodzenie Pańskie (25 XII). Dla chrześcijan punktem zwrotnym w historii jest Jezus, Jego Osoba, dzieło – Misterium Paschalne, cały kult Kościoła narodził się z paschy i po to, by Paschę celebrować. Zawarta jest w nim bowiem, cała teologia Roku Liturgicznego.

Najstarszym zatem obchodem, jedynym świętem początków chrześcijaństwa była niedziela, czyli cotygodniowe wspomnienie Zmartwychwstania. Świętowanie niedzieli, sięga czasów apostołów. Później zwrócono uwagę na roczny obchód Paschy, obchodząc je już w II wieku. Po raz pierwszy Paschę tak rozumianą wymienia św. Justyn (+167)[1] w „Dialogu z Żydem Tryfonem”.

III wiek – rozwój kultu męczenników,

– rozwój kultu wyznawców, (nie było śmierci męczeńskiej).

IV wiek – powstaje Święto Narodzenia Pańskiego.

Okres przygotowawczy do Paschy – Wielki Post

Okres przygotowawczy do Narodzenia Pańskiego – Adwent

Koniec okresu Wielkanocy to Dzień Pięćdziesiątnicy.

Wspomniane okresy i święta stanowią niejako fundament całego roku liturgicznego. Początek roku liturgicznego też był zmienny w historii np. księgi liturgiczne z VIII – XIII wieku, mówią, że Rok Liturgiczny zaczyna się Zmartwychwstaniem Chrystusa lub Jego Narodzeniem.

W starożytności rok kościelny, uzależniony był od roku cywilnego np. w Rzymie rozpoczynał się 1 marca (Idy Marcowe), w Bizancjum – 1 września.

Pod koniec średniowiecza zaczęto oddzielać rok kościelny od cywilnego. Wtedy Adwent stał się początkiem i w księgach liturgicznych otwiera rok kościelny.

Znaczenie roku kościelnego określa po raz pierwszy Pius XII[2] w „Mediator Dei[3]”. Po raz wtóry, wspomina o tym Sobór Watykański II w pierwszej uchwale, czyli w KL 102.

Teologiczne treści roku liturgicznego, nie są tylko aktualizowane,  ale także realizują się w całym życiu.

Źródła rachuby czasu:

W każdej kulturze istniały jakieś kalendarze, lata liczono od jakiegoś wydarzenia uznawanego za ważne np. Izraelici od stworzenia świata, starożytni Grecy od pierwszej olimpiady[4], Rzymianie od założenia Rzymu[5],

w Egipcie od czasu wstąpienia na tron danego króla.

Chrześcijanie początkowo stosowali się do rachuby czasu, obowiązującej na danym terenie. Potem wg poszczególnych lat, danego papieża.

Papież Jan I (523-526) wystąpił z inicjatywą liczenia czasu od Narodzin Jezusa. Obliczenia tego podjął się zakonnik Dionizy Mały (470-550), mnich syryjski. Dionizy Mały, ustalając początek narodzin Chrystusa, popełnił błąd, myląc się o kilka lat. Powinien uwzględnić rok śmierci Heroda Wielkiego, czyli rok 7 przed Chr.

NIEDZIELA

To pierwszy dzień świąteczny, najważniejszy dzień świąteczny dla chrześcijaństwa. Określenie takie znajdujemy w NORLK (Normach Ogólnych Roku Liturgicznego i Kalendarza).

-        „Calendarium Romanum” – kalendarz liturgiczny dla całego Kościoła (1969),

-        Kalendarz liturgiczny – Rubrycela – dla diecezji,

-        Kalendarz właściwy dla poszczególnych rodzin zakonnych.

Niedziela staje się punktem odniesienia rytmu życia Kościoła.

NAZWY NIEDZIELI

TREŚCI TEOLOGICZNE

CELEBRACJA ŚWIĘTOWANIE

KL 102

DIES DOMINI

NAZWY NIEDZIELI

I dzień po Szabacie, (I dzień tygodnia),

Mt 28,1; Mk 16,2-9; Łk 24,1; 1Kor 16,2

Dzień Zmartwychwstania (III/IV w. Tertulian „De oratione”),

Ósmy Dzień (I/II w. zwany Dniem Pańskim),

KL 106; Ap 1,10; Flp 2,5-11

Dzień Słońca

Ml 3,20 – Słońce Sprawiedliwości (Maksym z Turynu – V w).

TEOLOGIA

Niedziela – Paschalne Misterium Chrystusa – miłość i moc

Nowe Stworzenie,

Nowe Przymierze,

Dzień Radości,

Wspomnienie Ducha Świętego (VII w.),

Chrzest święty (XII w.)

Dzień Odpoczynku, wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego 7.03.321 r, jako dzień wolny od pracy,

3.7.321 r cesarz Konstantyn wprowadza w życie dekret zakazujący w niedzielę wyścigów konnych, widowisk cyrkowych.

CELEBRACJA

Istota życia chrzcielnego,

Mówi o tożsamości chrześcijańskiej,

Męczeństwo chrześcijan z Abiteny (304 r „Acta Saturnini” gdzie czytamy: „Nie możemy żyć bez niedzieli”.

Hbr 10,25 – ostrzeżenie przed opuszczeniem niedzielnych zgromadzeń

IV w synod w Elwirze,

Średniowiecze – ścisły obowiązek uczestnictwa we Mszy świętej niedzielnej w swojej parafii,

1517 – Leon X odwołuje obowiązek pod wpływem zakonów żebraczych.

UKŁAD ROKU LITURGICZNEGO

Kształtowanie się roku liturgicznego trwało przez wieki, a układ podlegał różnym wpływom m.in. przez rozwój myśli teologicznej, nowe obrzędy.

Z biegiem czasu, z uwagi na zwiększającą się liczbę świąt, Wilgli, Oktaw, Świąt Świętych, stale zaciemniał się najważniejszy obchód roku – Misterium Paschalne. Każde większe święto, miało wigilię, oktawę itp.

Obecnie mamy dwie oktawy: Wielkanoc, Narodzenie Pańskie.

Zmiany przyniosły obrady Soboru Watykańskiego II-go, które przyniosły dwa nurty:

o       Rok Kościelny – KL 102-111,

Wg ważności świąt (ujęcie teologiczne, a nie historyczne):

-        Triduum Sacrum z poprzedzającym go okresem Wielkiego Postu,

-        okres Wielkanocy kończący się Pięćdziesiątnicą,

-        Narodzenie Pańskie z poprzedzającym go okresem Adwentu,

-        okres zwykły w ciągu roku,

-        Misterium Chrystusa w Świętych (kult Świętych Bożych).

o       Liturgia Godzin.

Sobór nakazał również dowartościować Niedzielę, czyli cotygodniową pamiątkę Zmartwychwstania (najstarszy dzień świąteczny).

Papież Paweł VI 14.02.1969 r zatwierdził układ świąt, czyli gradację:

Dies Dominica,

Ø      Solenntiatis – Uroczystości,

Ø      Festa – Święta,

Ø      Memorie – Wspomnienia:

-        obowiązkowe,

-        dowolne.

Ø      Ferie - Dni powszednie

Zobowiązanie do świętowania w chrześcijaństwie (w kontekście niedzieli)

Pierwotnie chrześcijanie nie znali zobowiązania do czci Boga w niedzielę, ale oddawanie czci Bogu tego dnia było wyrazem poczucia tożsamości chrześcijańskiej. Dowodem takiej postawy – przewód sądowy męczenników z Abitynii (Tunezja „Acta Satrurnini et Datum”). Z biegiem czasu niedziela staje się dniem właściwym do zebrań liturgicznych. Wczesnochrześcijańskie pisma – Listy św. Ignacego Antiocheńskiego do Efezjan i do Magnezja, cesarza Konstantyna Wielkiego z 337 r, o otrzymywaniu przepustek przez żołnierzy w Dzień Słońca.

W czasach przedkonstantyńskich pojawiają się pewne prawne akty dotyczące świętowania niedzieli np.:

ü      Kanon 21 synodu w Elwirze – gdzie czytamy, że opuszczenie trzykrotne Mszy powoduje wykluczenie ze wspólnoty na jakiś czas,

ü      Dekret Gracjana – gdzie czytamy, że świętowanie niedzieli, zamyka się w dwóch obowiązkach:

o       Zaprzestania pracy,

o       Udziału we Mszy świętej.

ü      XIII – XIV w przynosi określenie Liturgii Eucharystycznej, jako ważniejszej części Mszy świętej, gdy można było nie uczestniczyć w pierwszej (Liturgii Słowa). Luter podważał więc katolickość Mszy, przez uznawanie ważności jednej części nad drugą.

ü      Katechizm Kanizjusza – wprowadza obowiązek świętowania niedzieli z IV przykazaniem Bożym.

Po raz pierwszy bycie na Mszy świętej zyskuje rangę obowiązku i staje się prawem uniwersalnym w Kościele w KPK (Kodeks Prawa Kanonicznego) w 1917 r. Tę myśl rozwinął Jan Paweł II w 1983, podpisując drugie wydanie KPK (kann. 1247-48).

Prawosławie nie zna tak pojętego obowiązku udziału w niedzielnej eucharystii. Kościół Wschodni sprawuje w niedzielę i święta tylko jedną Mszę świętą, ale wierni, którzy nie mogą w niej uczestniczyć, mogą wziąć udział w innych formach kultu np.: w nieszporach.

Również protestanci nie mają obowiązku w rozumieniu katolickim. Od XIII w motywacja, która zobowiązuje do uczestnictwa we Mszy, zmienia się, rozbudowuje się, zostaje podbudowane III przykazaniem Bożym, zaczyna nabierać charakteru BOSKIEGO.

Św. Tomasz Akwinata (+1274) wywodzi ten obowiązek z prawa natury. Stworzenie winno oddawać cześć swemu Bogu.

Od połowy XV w niewykonanie tego obowiązku stanowiło wykroczenie moralne (grzech ciężki). W scholastyce świętowanie niedzieli jest treścią IV-go przykazania Bożego.

W czasach współczesnych, wolność rozumiana jest „jeśli chcesz, to masz wolne”, więc na nowo pojawia się problem motywacja odpoczynku, gdyż niedziela jest dniem nie tyle „dla Pana”, co dniem Pana (to jest Jego czas). Zatem nie tyle człowiek święci niedzielę, lecz to Pan Zmartwychwstały uświęcił ten dzień, dokonując tego dnia zbawienia i dając swym wyznawcom swoje życie.

Podstawowym motywem udziału w Eucharystii jest Bóg, który przychodzi z propozycja zbawienia. Wielkość człowieka leży w przyjęciu tego daru.

Najstarsze dokumenty na ten temat: „łamanie chleba” przez chrześcijan, podkreślają element gromadzenia się, we wspólnocie gdzie zbawia nas Bóg. To gromadzenie się w niedzielę jest najbardziej powszechne manifestację Kościoła. Od początku rozumiano opuszczenie zgromadzenia, jako odłączenie się do Kościoła, a w konsekwencji od Boga.

Kościół nigdy nie jest Kościołem, jak wtedy gdy sprawuje Eucharystię. Uczestnictwo w niej, jest więc koniecznością życiową.

NAUKA O DNIU PAŃSKIM

Niedziela – I Dzień Tygodnia, Pascha i Pięćdziesiątnica,

PS 118 wspomina o Dniu, który Pan uczynił.

Zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią.

Uczniowie na drodze do Emaus i niewiasty u grobu.

Do Chrystusa należy czas i wieczność. Dzień ten, to centrum życia.

Niedziela – Dzień Kościoła

Najstarszy i I dzień świąteczny.

Dzień wspólnoty uczniów.

Niedziela – dniem głoszenia i słuchania Słowa Bożego

Konstytucja o Liturgii Świętej, mówi o gromadzeniu się na słuchaniu Słowa Bożego. Bóg zwołuje lud, by do niego przemawiać. Wiara rodzi się ze słuchania.

Niedziela – Dniem Eucharystii

Cel gromadzenia ludu, by sprawować Eucharystię. Istnieje wewnętrzny związek miedzy głoszeniem Słowa Bożego w Niedzielę, a celebracją Eucharystii. W liturgii Słowa objawia się ruch zstępujący Boga ku ludziom. Bóg odsłania przed nami Swój plan zbawienia. Św. Augustyn[6] wspominał, że: „w Starym Testamencie, Nowy się ukrywa, a w Nowym, Stary się odsłania”. Jezus ogałaca się ze wszystkiego aż do śmierci. Bóg nas przemienia w siebie (św. Leon)

Odpowiedzią na ruch zstępujący Boga, jest nasza obecność i oddanie czci w ruchu wstępującym, czyli ofierze eucharystii.

WIELKI POST

TEOLOGIA

HISTORIA

TRADYCJE KOŚCIELNE – CELEBRACJA – SYMBOLE

1988 r. – List okólny „Tajemnica Wielkiego Postu”

Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarz (ONRLK)

11 i 18 pkt – Triduum Paschalne.

27 – 31 pkty – Trzy wymiary Wielkiego Postu:

Przygotowanie katechumenów do włączenia w tajemnicy Kościoła,

Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych,

Pokuta i nawrócenie (post, modlitwa i jałmużna)

Środa Popielcowa (Lb 19 – rytuał dot. popiołu)

Niedziela Palmowa – VI w.

Wielki Tydzień – wspomnienie Męki Pańskiej

Wielki Post – trzy wymiary.

Dwa tematy teologii Wielkiego Postu

Od Środy Popielcowej do Wielkiego Tygodnia – nawrócenie i wielka miłość Boga

Wielki Tydzień – Męka Pańska

HISTORIA

Tertulian – post twa dwa dni – piątek i sobota,

Syria – od poniedziałku do czwartku,

Dionizy z Aleksandrii – dwa, trzy, cztery dni postu,

Rzym – trzy tygodnie Wielkiego Postu,

Atanazy Wielki w 334 r – 40 dni postu (na pamiątkę 40 dni postu Jezusa na pustyni),

Post wynikał z liturgii katechumenalnej. Liturgia publicznej pokuty.

Egipt – III/IV w. post związany z epifanią – chrzest Pański – post Chrystusa,

WYMIAR MORALNY WIELKIEGO POSTU

Stary Testament wspo...