Dojrzewanie somatyczne i psychiczne – okres pokwitania
Klinika Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej i Immunologii Wieku Rozwojowego IP UM w Łodzi
Dojrzewanie
n Etap rozwoju, który ma doprowadzić jednostkę do przedłużenia gatunku, czyli do dojrzałości narządów rozrodczych, zdolnych do zrodzenia potomstwa (dziewczęta: 1 – 4 lata, chłopcy: 2 – 4.5 roku)
Okresy życia pozałonowego człowieka
n noworodkowy – od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem – przeciętnie około 4 tygodnie
n niemowlęcy – do 1 r. życia do przyjęcia spionizowanej postawy
n wczesnego dzieciństwa – do 6-7 r. życia, kształtuje się względna równowaga fizyczna i psychiczna, zwiększa się sprawność motoryczna i ruchliwość
n starszego dzieciństwa – okres zróżnicowania płciowego, od wymiany uzębienia mlecznego na stałe do uzyskania dojrzałości płciowej, wzrasta też sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność organizmu;
n młodzieńczy – od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego ustania wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała (u kobiet do 18-20 r. życia, u mężczyzn do 20-23), dorastanie organizmu (wysokości liniowej ciała), głównie dzięki wzrastaniu tułowia; ostatecznie kształtują się wymiary głowy oraz większości narządów wewnętrznych; zakończenie procesów rozwojowych kości;
n wieku dorosłego – od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się (u kobiet przeciętnie do 30-35 r. życia, u mężczyzn do 35-40 ), wydolność biologiczna ustroju jest największa;
n wieku dojrzałego – u kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych, u obu płci do około 50-60 r. życia (widoczne zmiany inwolucyjne: wypadanie, siwienie włosów, ścieranie koron zębów, odkładanie tkanki tłuszczowej, uwstecznienie zdolności akomodacyjnej oka);
n starości – wiotczenie mięśni i więzadeł, uwstecznienie funkcji zmysłów, po 80 r. życia – zanik różnic płciowych, wychudzenie organizmu;
n Młody człowiek nie od razu jest gotowy do wyjścia na spotkanie ze światem tak wielkiej różnorodności, wielowymiarowości i tylu możliwości.
n Jest intelektualnie w stanie pojąć ten świat, ale nie może się w nim odnaleźć emocjonalnie.
Testosteron
n ujawnia poczucie bezpieczeństwa i odprężenia
n nie jest agresywny
n posiada realistyczny obraz siebie
n posiada umiarkowany stopień miłości własnej
n zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, tajne pragnienia
n umie przystosować się do zmieniających się warunków i znosić brutalne szoki życia
n posiada umiejętność współżycia z innymi członkami rodziny
Estrogeny
n zgrubienie śluzówki pochwy
n wzrost pigmentacji, unaczynienia i pobudliwości warg sromowych większych,
n niewielkie powiększenia łechtaczki i macicy
n zgrubienie i różnicowanie śluzówki macicy (endometrium)
n wzrost zawartości aktynomiozyny, kinazy kreatynowej (CK) i ATP w myometrium – przygotowanie do menstruacji/ciąży
n odkładanie glikogenu wewnątrz komórek błony śluzowej pochwy (rozwój pałeczek Doderleina)
n poprawa trofiki (odżywienia) pozostałych części narządu rodnego: jajowody i pochwa
n poprawa trofiki innych narządów: cewka moczowa, pęcherz moczowy, wątroba, układ kostno-mięśniowy, ściany naczyń krwionośnych, skóra, włosy, jelito grube, mózg (wpływa na termoregulację)
n 1. Wczesny okres dojrzewania
n 2. Środkowy okres dojrzewania
n 3. Późny okres dojrzewania (dorastanie)
Wczesny okres dojrzewania
n Rozwój fizyczny
n II stadium dojrzałości płciowej wg Tanner
n Inicjowany przez wydzielanie, zwiększające się w trakcie snu, gonadotropin przysadkowych i hormonu wzrostu
n przyrost około 2.0 kg i 6-8 cm/rok
n przyrost grubości fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką (miara otłuszczenia): I – II stadium – 30%, II – IV – 25%, IV-V – 50%
n Dziewczynki - pomiędzy stadium I i V całkowita zawartość tłuszczu w organizmie dziewczynki wzrasta z około 8 do 25%
n Chłopcy - zawartość tkanki tłuszczowej zwiększa się nieznacznie, przyrasta natomiast masa mięśniowa (pomiędzy 5 a 15 rż. powstaje 1 i ˝ więcej miocytów niż u dziewcząt)
n Rozwój uzębienia
n (na początku dojrzewania wypadają mleczne kły i pierwsze trzonowce)
n Wyrzynają się: kły, pierwsze i drugie zęby przedtrzonowe i trzonowe
n Rozwój czynności nerwowych:
n Zmienny zapis EEG (zwiększona aktywność fal alfa dwa przy zmniejszeniu liczby fal theta – najintensywniejsze u dziewcząt we wczesnym okresie pokwitania)
n Do 12 rż. – dojrzała reakcja na elementy badania neurologicznego: zdolność do poprawnej identyfikacji stymulowanego palca w teście lokalizacji palca, odróżnianie lewej i prawej strony niezależnie od zmiany położenia ciała, zdolność do niezależnego poruszania trzecim i czwartym palcem bez współruchów pozostałych palców
Rozwój psychospołeczny:
n rozpoczęcie uniezależniania się od rodziny
n potrzeba intymności i większy dystans w stosunku do fizycznych czułości rodzica
n potrzeba niezależności
n przyjaźń z rówieśnikami tej samej płci
n gorsze funkcjonowanie dzieci później dojrzewających
n ważne miejsce zajmuje nauka, spostrzeganie siebie w roli nabywającego wiedzę i nowe umiejętności
n znaczenia nabiera podleganie ocenie autorytetów, porównywanie się z kolegami
n dziecko oceniane jako niezdolne, wyśmiewane czy nieumiejętnie motywowane do pracy nad sobą może wykształcić poczucie swojej mniejszej wartości w stosunku do innych i szukać kompensacji w innych niż szkoła obszarach
Środkowy okres dojrzewania
n III i IV stadium dojrzałości płciowej
n Skok pokwitaniowy – wysokość ciała dziewczynek wzrasta o około 8 cm/rok – przeciętnie 12 rż.
n Szybkość wzrastania jest największa po rozwinięciu się brodawki i otoczki przed innymi znamiennymi cechami rozwoju piersi
n U chłopców nie dochodzi do przyspieszenia wzrastania przed wystapieniem znaczącego rozwoju narządów płciowych
n Chłopcy – 10cm/rok – przeciętnie 14 rż.
n Szczyt wzrastania szkieletu – od dystalnych odcinków ciała do odcinków proksymalnych: początkowy szczyt wzrastania stóp, szczyt wzrastania podudzia, ud, podobnie w przypadku kończyn górnych
n 6 miesięcy po szczycie wzrastania długości kończyn dolnych szczyt wzrastania klatki piersiowej i tułowia
n Większa szerokość barków u chłopców – działanie androgenów
n Zwiększony wymiar dwukrętarzowy u kobiet - działanie estrogenów
n przyspieszenie wzrostu prawie wszystkich narządów
n mózg 95% swojej objętości osiąga w wieku 10 lat
n zmniejsza się masa węzłów i migdałków w okresie
n najbardziej powiększają się narządy płciowe u chłopców jadra (od 2 do 35 g), u dziewcząt macica (od 2 do 50 g)
Rozwój psychospołeczny
n zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i starszych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego
n zwiększone znaczenie szkoły, grupy rówieśniczej
n różnice płciowe w relacjach z rówieśnikami
n zmienne interakcje pomiędzy dzieckiem a rodzicami
n poszukiwanie sensu życia, konstytuowanie się własnego systemu wartości, które wymaga skonfrontowania moralności dziecięcej z wymogami moralnymi dorosłych
n powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości i wierności sobie
n możliwe zaburzenia dają w konsekwencji zamieszanie w poczuciu kimś się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. Niepewność i zagubienie w kształtowaniu się poczucia tożsamości skłania czasem młodych ludzi do poszukiwań sensu w subkulturach
Późny okres dojrzewania (dorastanie)
Rozwój fizyczny
n zakończenie rozwoju wtórnych cech płciowych (stadium V rozwoju płciowego)
n ciało osiąga proporcje i rozmiary młodego dorosłego
n nieznaczne już wzrastanie wysokości ciała (zanikanie chrząstek wzrostowych w nasadach kości długich)
n zakończenie procesu obniżania tonacji głosu
n u kobiet macica osiąga ostateczne proporcje z dużym trzonem i małą szyjką
Człowiek dojrzały
Menarche
n najbardziej znamienne wydarzenie okresu pokwitaniowego u dziewcząt
n przeciętnie 12.5 rż., rok wcześniej następuje zespolenie główki kości ramiennej z trzonem – koniec skoku pokwitaniowego
n ściśle związana z innymi przejawami pokwitania, ze szczytem wzrastania masy ciała i jest zdeterminowana z innymi czynnikami (genetyczne)
n wcześniej – dziewczęta otyłe
n później – szczupłe, uprawiające wyczynowo sport, anorexia nervosa
n najczęściej w IV stadium – 60 %
n brak u dziewczynki z wiekiem kostnym powyżej 14.5 rż – prawdopodobieństwo amenorrhea primaria
n początkowo bezowulacyjne, nie funkcjonuje mechanizm jajeczkowania –metrorrhagia iuvenilis
n jeśli nieregularność i obfitość trwa powyżej 2 lat od menarche...
Chrapciolek