Program
zajęć socjoterapeutycznych
dla uczniów klas I – III
szkoły podstawowej
mgr Irena Kopańska
Szkoła Podstawowa nr 16 Ruda Śląska 41-710 ul. Kukułcza 4. tel. 2 423 437
Adres dom. ul. Jankowskiego 16/20 Ruda Śląska 41-710 tel 2 440 672
Ludzie muszą mieć jakiś kręgosłup.
Jedynie ludzie z kręgosłupem
potrafią tworzyć nowy świat.
Na początku zaczyna się z wielkim zapałem:
pracę, drogę prowadzącą do wzniosłego celu,
jakieś życiowe zadanie, małżeństwo...
Ludzie czują się mocni, dopóki nie pojawią się trudności.
Kiedy nadchodzą ciężkie godziny, następuje nagła zmiana
na gorsze. Kiedy trzeba iść w noc,
wielu się lęka i rezygnuje:
„ Nie potrafię już dalej, mam wszystkiego dość”.
Czegoś ludziom brakuje. Kręgosłupa.
Kręgosłup to stałość i ciągłość, wytrwałość i wytrzymałość.
Zdolność przetrwania.
Kręgosłupem jest zaufanie do siebie samego,
do swoich dokonań. Wiara w swoją własną wartość.
Kręgosłupem jest panowanie nad swoimi odczuciami
i nastrojami.
Wszyscy potrzebujemy kręgosłupa,
aby prosto kroczyć i nie spuszczać głowy.
Trzeba ponosić odpowiedzialność
wraz z jej obciążeniami i kłopotami.
Trzeba opierać się wichrom i sztormom.
Trzeba wzajemnie się wspierać.
PHIL BOSMANS
SPIS TREŚCI strona
1. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU I CELE PROGRAMOWE
2. ELEMENTY PROCESU SOCJOTERAPEUTYCZNEGO
3. ETAPY ODDZIAŁYWAŃ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
4. OPIS PROCEDUR OSIĄGANIA CELÓW.
5. SZKOŁA DLA RODZICÓW JAKO FORMA MODELOWANIA
ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO UCZNIA
6. EWALUACJA PROGRAMU SOCJOTERAPEUTYCZNEGO
7. ZAŁĄCZNIKI
8. BIBLIOGRAFIA
„ W umyśle, który zatrzymuje się na chwilę
uspokojony, cicho dokonuje się cud.”
Program „ JASKINIOWE TAJEMNICE” adresowany jest do nauczycieli pierwszego etapu kształcenia, borykających się z problemem zaburzeń zachowania u swoich uczniów. Wyodrębnia się cztery kategorie relacji społecznych, w których przejawiają się zaburzenia w zachowaniu:
- relacja JA- RÓWIEŚNICY
- relacja JA-DOROSŁY
- relacja JA-ZADANIE
- relacja JA-JA
O zaburzeniu zachowania mówimy dopiero wtedy, gdy nieadekwatne zachowanie staje się regułą, gdy dziecko w różnych sytuacjach prezentuje stały stereotyp zachowania. Charakterystycznymi cechami zaburzeń zachowania są :
- nieadekwatność/zachowania dziecka nie są racjonalnymi, właściwymi, optymalnymi reakcjami na zaistniałą sytuację/;
- sztywność reakcji/ niezależnie od tego jak zmienia się sytuacja, występuje „sztywna”, „automatyczna” reakcja na bodziec sytuacyjny/;
- szkodliwość dla podmiotu i otoczenia / stereotypowe reakcje na bodziec sytuacyjny pozbawiają dziecko możliwości wyciągania wniosków, modyfikacji relacji z otoczeniem/;
- negatywne emocje/ zaburzeniom zachowania towarzyszą liczne negatywne emocje mimo, iż często trudno je dostrzec pod maską obojętności/.
Przyczyną zaburzeń w zachowaniu mogą być cechy indywidualne jednostki, jak również sytuacje wynikające z układu czynników zewnętrznych.
Wśród przyczyn indywidualnych można wyodrębnić dwa obszary:
1) związany z ogólnym rozwojem jednostki,
2) wynikający z zaburzeń rozwojowych we wczesnej ontogenezie.
Przyczyny środowiskowe wynikają z układu stosunków społecznych w trzech grupach społecznych i są związane :
1) z funkcjonowaniem rodziny
2) z działalnością dziecka w szkole i działalnością samej szkoły
3) z wpływami grupy rówieśniczej.
Bardzo często dziecko doświadcza sytuacji wiążącej się z zagrożeniem fizycznym lub zagrożeniem zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych, które pozostawiają po sobie urazy.
URAZEM jest:
- przeżycie niezaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych,
- przeżycie odrzucenia emocjonalnego,
- niewiara rodziców w możliwości dziecka,
- zetknięcie się z demoralizacją otoczenia, przemocą, bezsilnością,
- poczucie samotności i opuszczenia w sytuacji trudnej,
- przeżycie własnej bezsilności wobec zła i krzywdy,
- silne przeżycie traumatyczne.
W mojej kilkunastoletniej praktyce pedagogicznej zaburzenia zachowania ujawniały się najczęściej w relacjach dzieci z rówieśnikami. Źródłem zaburzeń w tej sferze są najczęściej relacje dziecka z rodzicami i młodszym lub starszym rodzeństwem. Dzieci przenoszą domowe wzory zachowań na relacje z rówieśnikami. Często mają one formę przemocy, poniżania innych, rywalizacji, odrzucania, izolowania się. Na korytarzach szkolnych, podwórkach, ulicach miast coraz więcej przemocy i agresji, której źródłem jest doznana uprzednio przemoc. Przeniesienie się z pozycji ofiary na pozycję dręczyciela jest próbą odbudowania poczucia własnej wartości. Dziecko odczuwa przymus okazywania swojej siły poprzez poniżanie innych. Jednocześnie zamyka się w kręgu własnej bezsilności. Zadawanie bólu innym pogłębia jego izolację.
Istnieje pogląd, że niepełnosprawność umysłowa lub fizyczna jest również przyczyną zaburzeń zachowania. Badania Ośrodka Diagnostyczno-Selekcyjnego w Poznaniu wykazały, że upośledzenie umysłowe przy równoczesnych ujemnych warunkach środowiskowych wpływa na nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży( por. Z. Bartkowicz 1976, s.127-129). H.E. Burtt uważa, że upośledzeni umysłowo posiadają cztery cechy, które stać się mogą dla nich powodem szczególnych trudności. Są to następujące cechy :
- nie są zdolni sprostać współzawodnictwu, często są skazywani na brak sukcesów, także w dziedzinie materialnej;
- nie potrafią przewidywać i wybiegać myślą naprzód;
- są skłonni do działania impulsywnego ;
- są podatni na sugestię ze strony innych osób, chętnie postępują zgodnie z podsuniętą myślą (Z.Bartkowicz, 1976, s. 288).
Lidia Mościcka uważa że pewne cechy predysponują niepełnosprawnych do kolizji z otoczeniem :
- nieadekwatność oceny sytuacji wynikająca z subiektywizmu;
- nieadekwatność emocjonalnego reagowania na bodźce sytuacyjne przejawiające się w nieuzasadnionej euforycznej radości, bądź silnym poczuciu pokrzywdzenia;
- wysoka sugestywność poddająca się wpływom otoczenia.
Podobne stanowisko zajmuje Jan Konopnicki . Wymienia następujące czynniki ułatwiające powstawanie nieprzystosowania społecznego :
- obniżona zdolność do myślenia abstrakcyjnego;
- znacznie obniżony krytycyzm;
- zmniejszona kontrola nad popędami i afektami;
- brak koncentracji uwagi;
- brak wytrwałości;
- wzmożona impulsywność;
- defekty fizyczne.
Wynikiem badań nad uczniami niepełnosprawnymi umysłowo w stopniu lekkim, jest wyróżnienie dwóch grup zaburzeń zachowania :
Grupa A – uczniowie. których zachowanie jest demonstracyjne, bojowe,
wrogie;
Grupa B – uczniowie zahamowani.
Zachowanie uczniów z grupy A cechuje agresja, gwałtowność reakcji nie- adekwatna do bodźca, niszczenie przedmiotów własnych i należących do kolegów, wrogie postawy w stosunku do otoczenia, z upływem czasu nasilające się wagary.
Zachowanie uczniów z grupy B cechuje uległość, podporządkowywanie się kolegom, mała ruchliwość, zmienność nastrojów, krótki czas koncentracji uwagi, gdy coś się nie udaje łatwo wpadają w złość.
Zasygnalizowane powyżej problemy są wezwaniem do podjęcia zintensyfikowanej pracy w środowisku rodzinnym oraz szkolnym dzieci zagrożonych nieprzystosowaniem społecznym. Każda jednostka ludzka stanowi „ nie tylko wypadkową wrodzonych zadatków i wpływów środowiska, ale jest też sobą, doświadcza siebie jako ludzką istotę” (Obuchowska, 1996,s.23). Należy to doświadczenie wzbogacać poprzez wychowywanie oparte na uczestniczeniu w różnego rodzaju wyborach, na ich samodzielnym dokonywaniu, podejmowaniu własnych decyzji, na wspieraniu autonomii każdej jednostki ludzkiej.
„Cywilizowany świat ludzi i wartości
czyni próby odkrywania różnych wymiarów
człowieczeństwa. Skory jest do zaakceptowa-
nia niepowtarzalności, którą nosi w sobie
każdy człowiek”(Frąckowiak, 1996,s.76).
Dlatego też głównym celem programu „ JASKINIOWE TAJEMNICE” jest eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń zachowania. Wynikiem zajęć socjoterapeutycznych powinna być korekta zaburzeń zachowania dziecka oraz opanowanie przez nie nowych, konstruktywnych sposobów funkcjonowania.
POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI, SAMOOCENA, SAMOŚWIADOMOŚĆ TO KRĘGOSŁUP PROGRAMU SOCJOTERAPEUTYCZNEGO GDYŻ -
„WSZYSCY POTRZEBUJEMY KRĘGOSŁUPA,
ABY PROSTO KROCZYĆ I NIE SPUSZCZAĆ GŁOWY.
TRZEBA PONOSIĆ ODPOWIEDZIALNOŚĆ
WRAZ Z JEJ OBCIĄŻENIAMI I KŁOPOTAMI.
TRZEBA OPIERAĆ SIĘ WICHROM I SZTORMOM
TRZEBA WZAJEMNIE SIĘ WSPIERAĆ.”
Dostarczanie dziecku odpowiednio zorganizowanych doświadczeń społecznych może wywołać zmianę patologicznych wzorów jego zachowań.
Biorąc pod uwagę przyczyny zaburzeń w zachowaniu, wszelkie oddziaływania wymagają szczególnej intensyfikacji, określonego czasu, właściwego doboru warunków zewnętrznych, profesjonalnego podejścia nauczyciela- terapeuty.
Na proces socjoterapeutyczny składają się następujące elementy:
A. Zmiana sądów poznawczych- korygowanie stwierdzeń dziecka, powstałych na skutek przeżyć urazowych.
Kierunek
oddziaływań – treść doświadczeń korygujących musi być przeciw-
stawna do treści doświadczeń urazowych.
Przykład:
treści urazowe treści korygujące
1) ja- dorośli
moje potrzeby nie dorośli pragną aby twoje
obchodzą dorosłych potrzeby zostały zaspoko-
jone
...
Chrapciolek