PAMIETNIKI CESARZOWEJ KATARZYNY II Przez nia sama spisane CZESC PIERWSZA Od roku 1729, w którym sie urodzila, do roku 1751 Szczescie nie jest tak slepe, jak sie zazwyczaj sadzi. Jest ono czesto niczym innym, jak tylko skutkiem wlasciwych i przemyslanych przedsiewziec, nie dostrzezonych przez tlum, ale przeciez poprzedzajacych wydarzenia. Czesciejjeszcze jest ono wynikiem przymiotów osoby, jejcharakteru i postepowania . Azeby ukazac to wyrazniej, uloze nastepujacy sylogizm: Przeslanka pierwsza — przymioty i charakter druga — postepowanie Wynik— szczescie lub nieszczescie. A oto dwa uderzajace tego przyklady: PIOTR III1 KATARZYNA I 1 Piotr III Fiodorowicz (1728 1762), wlasc. Karol Ulryk (przed przejsciem na prawoslawie), cesarz rosyjski w 1762 r. (1761 st. st. syn ksiecia Holstern- Gottorp Karola Fryderyka i Anny, córki Piotra I; po abdykacji zamordowany w Ropszy k. Petersburga (dzis. Leningrad), prawdopodobnie z inspiracji Katarzny II, swej malzonki. PIOTR III — JEGO OJCIEC I MATKA Matka2 jego, córka Piotra I, w dwa miesiace po tym, gdyurodzil sie w nieduzym holsztynskim miasteczku — Kilonii, zmarla na suchoty, udreczona tamecznym zyciem i nieszczesliwym malzenstwem. Ojciec Piotra III, ksiaze Holsztynu Karol Fryderyk3, bratanek Karola XII4, króla szwedzkiego, byl ksiazeciem ubogim, slabym, brzydkim, marnego zdrowia, niskiego wzrostu (prosze zajrzec do dziennika Bergholza5, w Magazynie Buschinga6). Zmarl w 1739 roku, opieke zas nad jego synem, liczacym sobiewówczas lat blisko jedenascie, roztoczyl jego kuzyn, ksiaze holsztynski i biskup Lubeki, Adolf Fryderyk7, który pózniejna mocy pokoju zawartego w Abo8, 1 Anna Piotrowna (1708—1728); w 1725 r. wyszla za maz za Karola Fryderyka, ksiecia Holstein-Gottorp. 3 Karol Fryderyk (1700—1739), ksiaze Holstein-Gottorp. 4 Karol XII (1682—1718), król Szwecji w l. 1697—1718. 5 Bergholz von, Fryderyk Wilhelm (1699—1766), dworzanin ksiecia holsztynskiego Karola Fryderyka, autor „Dziennika" opisujacego jego pobyt w Rosji w 1. 1721—1725. 6 Busching Antoni Fryderyk, „Magazin fur Historie" und Geographie", Hamburg 1757. 7 Adolf Fryderyk (1710—1771), biskup Lubeki, administrator Holsztynu, król Szwecji w 1. 1751—1771. 8 Pokój w Abo (dzis. Turku), zawarty w 1743 r., konczyl wojne rosyjskoszwedzka 1741—1743. Na mocy jego postanowien Rosja wycofala sie z okupowanej przez siebie Finlandii, zatrzymujac jej czesc poludniowa, Szwecja zas zgodzila sie na zadanie cesarzowej Elzbiety, by nastepca tronu szwedzkiego zostal Adolf Fryderyk. dzieki staraniom cesarzowej Elzbiety9 wstapil na tron szwedzki. Glównym wychowawca Piotra III byl wielki marszalek jego dworu Brummer10, z pochodzenia Szwed, pózniej wielki szambelan Bergholz, autor wspomnianego powyzej dziennika, i czterech szambelanów, sposród których dwaj, Adlerteld11, który napisal historie Karola XII, i Wachmeister byli Szwedami, zas dwaj pozostali, Wolf iMardefeldt — Holsztynczykami. Ksiecia wychowywanojako nastepce tronu szwedzkiego. Dwór jego, zbyt na Holsztyn liczny, dzielil sie na kilka nienawidzacych sie nawzajem kotem. Kazda z kotem usilowala owladnac ksieciem, wychowac go po swojemu i, oczywista, wszczepic mu odraze do tych, co byli jej przeciwnikami. Mlody ksiaze z calej duszy nienawidzil Brummera i me lubil nikogo ze swego otoczenia, bowiem ludzie ci meczyli go przymusem. Od dziesiatego roku zycia Piotr zdradzal sklonnosc do pijanstwa Zmuszano go czesto do reprezentacji i niespuszczano z oczu ani we dnie, ani w nocy W dziecinstwie i pierwszych latach pobytu w Rosji lubil dwóch starych kamerdynerów — Inflantczyka Kramera i Szweda Rumberga. Tego ostatniego przedkladal nad wszystkich Byl to czlowiek dosc gburowaty i nieokrzesany — dragon Karola XII Brummer, a zatem i Bergholz, który na wszystko patrzyl oczami Brummera, byli ludzmi ksiecia protektora i regenta. Nikt inny nie lubil tego ksiecia, a tym mniej jego zaufanych. Gdy cesarzowa Elzbieta wstapila na tron rosyjski, poslala szambelana Korfa12 do Holsztynu po siostrzenca, którego 9 Elzbieta Piotrowna (1709—1762/1761 st. st.), córka Piotra I cesarzowa rosyjska w l. 1741—1762 (1761 st. st.) 10 Brummer von, Otto, wielki marszalek dworu ksiecia holsztynskiego Karola Ulryka (pózn. Piotra III). 11 Adlerfeld von, Gustaw (1671—1709), autor L'histoire militaire de Charles XII, 1740, 1746. Katarzyna II mylila sie twierdzac, ze Adlerfeld byl wychowawca Piotra III, gdyz zginal on w bitwie pod Poltawa na 19 lat przed urodzeniem sie swego rzekomego ucznia. 12 Korf Mikolaj Andriejewicz (1710—1766), szambelan cesarzowej Elzbiety. ksiaze regent niezwlocznie wyprawil w towarzystwie marszalka dworu Brummera, szambelana Bergholza i szambelana Deckena (siostrzenca Brummera). Przyjazdksiecia niezwykle ucieszyl cesarzowa. Zaraz potemwyjechala ona na koronacje do Moskwy. „Postanowila oglosic ksiecia swym nastepca, lecz dopiero wówczas, gdy przejdzie na prawoslawie. Wrogowie marszalka dworu Brummera, a mianowicie szambelan dworu hrabia Bestuzew13 i hrabia Nikita Panin14, który przez dlugi czasbyl ministrem Rosji w Szwecji, zapewniali, ze gdy sie stalo wiadome, iz cesarzowa oglosi siostrzenca nastepca rosyjskiego tronu, Brummer na wszelkie sposoby usilowal spaczyc serce i umysl swego wychowanka, podczas gdy przedtem dokladal staran, by uksztaltowac go godnymkorony szwedzkiej. Powatpiewalam zawsze jednak w takie okrucienstwo i sadzilem, ze edukacja Piotra wynikla ze zbiegu nieszczesliwych okolicznosci Opowiem o tym, cowidzialam i slyszalam, a co pózniej okazalo sie przemozne w skutkach. Piotra III ujrzalam po raz pierwszy, gdy mialam jedenascie lat, w Eutin15, u jego opiekuna ksiecia biskupa Lubeki16 w kilka miesiecy po smierci diuka Karola Fryderyka, ojcaPiotra. Bylo to w roku 1739. Ksiaze biskup zwolal do Eutin wszystkich czlonków rodziny, azeby przedstawic im swego 13 Bestuzew-Riumin Aleksy Piotrowicz (1693—1766), hrabia, polityk i dyplomata rosyjski, rezydent i posel w Danii, wspólpracownik cesarzowej Elzbiety, wicekanclerz, a od 1744 r kanclerz, odsuniety od spraw panstwowych, aresztowany i zeslany w 1758 r. Z zeslania powrócil po wstapieniu na tron Katarzyny II w 1762 r Byl rzecznikiem zwiazania Rosji z Anglia, Holandia i Austria przeciw Francji, Prusom i Turcji. 14 Panin Nikita Iwanowicz (1718—1783), hrabia, polityk rosyjski, posel w Danii i Szwecji, aktywny uczestnik przewrotu palacowego w 1762 r., który wyniósl na tron Katarzyne II. Byl wspóltwórca tzw. „systemu pomocnego", tj. bloku panstw Europy pomocnej, w l. 1763—1781 byl prezydentem Kolegium Spraw Zagranicznych. 15 Eutin — miejscowosc w Holsztynie. 16 u jego opiekuna — Adolfa Fryderyka, biskupa Lubeki i administratora Holsztynu. wychowanka. Moja babka, matka ksiecia biskupa17, i moja matka18 — jego siostra, przybyly do Hamburga wraz ze mna. Mialam wtedy dziesiec lat. Byli tam jeszcze ponadtoksiaze Augustyn19 i ksiezniczka Anna 20, brat i siostra ksiecia protektora i regenta Holsztynu. Tu uslyszalam, jakzgromadzeni krewni mówili pomiedzy soba. ze mlodyksiaze ma sklonnosc do trunków, ze jego przyboczni nie pozwalaja mu pic zbyt wiele przy stole, ze jest uparty iwybuchowy, nie lubi swoich dworzan, a zwlaszcza Brummera, ze z usposobienia jest dosc zywy, ale chorowityi slabej konstytucji. Rzeczywiscie cere mial blada, wydawal sie slabowity i delikatnej budowy. Od tego dziecka zadano, by zachowywalo sie jak czlowiek dorosly. Ciazylo mu to i bylo nieustannym przymusem. Sztucznosc i nieszczerosc z zewnetrznych form zachowania przemienily sie w charakter. Wkrótce po przyjezdzie owego holsztynskiego dworu do Rosji zjawilo sie tam poselstwo szwedzkie proszac cesarzowa, by zezwolila swemu siostrzencowi zostac nastepca tronu szwedzkiego. Jednakze Elzbieta, która swe zamiary w tym wzgledzie oznajmila we wstepnych klauzulach pokojuw Abo, jak to zostalo juz wspomniane, odpowiedziala Zgromadzeniu Szwedzkiemu, ze siostrzeniec jejodziedziczy tron rosyjski, ze nie odstepuje od wstepnychklauzul pokoju w Abo, zgodnie z którym nastepca tronu szwedzkiego winien zostac ksiaze-regent Holsztynu. Starszy brat ksiecia regenta21 na krótko przed smiercia Piotra I zareczony zostal z cesarzowa Elzbieta. Do malzenstwa nie doszlo, gdyz narzeczony zmarl na ospe w kilka tygodni po zareczynach. Jednakze cesarzowa Elzbieta wspominala owego ksiecia 17 Moja babka — Albertyna Fryderyka, zona Chrystiana Augusta, biskupa Lubeki. 18 moja matka — Joanna Elzbieta (1711—1760), ksiezna Anhalt-Zerbst. 19 August Fryderyk (1711—1785), ksiaze Holsztynu. 20 Anna (1709—1768), ksiezna Holsztynu. 21 Karol August (1706—1727), ksiaze Holsztynu, narzeczony Elzbiety Piotrownej, pózniejszej cesarzowej rosyjskiej. z wielka czuloscia, która okazywala tez wszystkim jegokrewnym. Tak wiec Piotr III zlozywszy wyznanie- wiary wedle obrzadku kosciola prawoslawnego ogloszony zostal nastepca Elzbiety i wielkim ksieciem Rosji22. Jegoopiekunem duchowym zostal Symeon Todorski, pózniejszybiskup Pskowa23. Ksiaze zostal ochrzczony i wychowanywedle zasad niezwykle surowego i wyzbytego tolerancjiobrzadku luteranskiego. Od dziecinstwa nie chcial sie niczego uczyc, ja zas slyszalam od jego przybocznych, ze w Kilonii zarówno w niedziele, jak w dnie swiateczne bylo niezmiernie trudno naklonic go, by poszedl do kosciola i wypelnil pobozne obrzadki, i ze w rozmowach z Symeonem Todorskim zdradzal on zazwyczaj niechec do religii. Jego Cesarska Wysokosc podejmowal spór w kazdymprzedmiocie i czesto uzywano jego przybocznych, abyostudzili te zapaly i powsciagneli wielkiego ksiecia. Wreszcie po wielu nieprzyjemnosciach ...
gwiastka19901