Kisielewski Stefan Kisiel _ Podróże w czasie.pdf

Stefan Kisielewski

Podróż w

czasie

Iskry Warszawa 1989

Opracowanie graficzne Jan Bokiewicz

Redaktor Wojciech Piotr Kwiatek

Redaktor techniczny Anna Kwaśniewska

Korektor Jolanta Spodar

ISBN 83-207-12O5-X

Wszelkie różnice w nazewnictwie w stosunku do przyjętego w kraju są celowe i zamierzone

przez autora.

Pierwsze wydanie — Institut Litteraire. Paris. 1982

Niniejszy egzemplarz może być sprzedawany wyłącznie w Polsce i w krajach RWPG

Sprzedaż i wysyłka pocztowa do innych krajów wzbroniona.

Wydanie pierwsze krajowe Państwowe Wydawnictwo ..Iskry". Warszawa 1989 Copyright by

Stefan Kisielewski. Warszawa 1989

Introdukcja, czyli punkt wyjścia

Chodzić po mieście szybko, na pamięć, choć czasem z zaskoczeniem! Ćwierć wieku przecież

minęło, dokładnie tyle. Wtedy jeszcze Warszawa przetkana była tu i ówdzie gruzem lub

przeplecioną pustką po zburzonych i potem rozebranych dzielnicach. Teraz wszystko

wypełniono, nasiano też centrum tu i ówdzie szklanymi „drapaczami chmur", nie licząc

sowieckiego pałacu kultury, niby białego, w istocie jakby ulepionego z żółtawego ciasta i

cukru. Straszny sen cukiernika — mówiono sobie z pokrzepiającym humorem.

Warszawa — jeden z mniej znanych punktów globu, choć niby stolica i to milionowa. Dolenc

zawsze, od najwcześniejszej młodości, lubił dużo i prędko chodzić po swoim mieście. Nie

rozglądając się za bardzo — właśnie na pamięć. Warszawa specjalnie się nadaje do takich

wędrówek: w miastach zachodnich ogromnie jest gęsto, absorbująco, reklamy, sygnały,

neony, lokaliki, wszystko to na wierzchu, to rozprasza i wciąga, choć bezprzedmiotowo. A tu

właśnie nie, suche, dalekie perspektywy, zachęcające do marszu, do połykania kilometrów.

Zwłaszcza że nie bardzo byłoby czym jeździć. Owszem, samochodów prywatnych,

niebezpiecznie forsujących szybkość, pędzi tu sporo, gorzej z autobusami czerwonymi, raczej

brudnoczerwonymi. Dolenc nie może się jakoś w nich połapać, nie ma cierpliwości czekać w

tłoku, więc chodzi pieszo. Co najwyżej czasem wsiada w tramwaj, ale ma tu właściwie tylko

jedną trasę — z hotelu na Żoliborz lub Bielany i z powrotem.

Zresztą nie spieszył się, po to właśnie się tu znalazł, żeby się wreszcie nie spieszyć. Nie wziął

ze sobą wozu, byłoby nieprzyzwoitością przyjeżdżać samochodem tutaj, do siebie.

gdzie zawsze chodził pieszo lub jeździł tramwajem. Aha w czasie okupacji jeszcze rikszą —

to japońskie słowo błyskawicznie się w słowiańskim kraju zadomowiło. Zabawne! To były

swoją drogą niewiarygodne czasy, owa okupacja. Świat zawirował i potem nigdy już nie

wrócił do normy. To znaczy polski świat, wschodni świat. Bo tam w Ameryce nie zdawali

sobie z niczego sprawy.

Nagle przypomniał sobie Dianę. Dotąd w Warszawie wcale o niej nie pomyślał — prawie trzy

tygodnie, to ciekawe. A może jej już nigdy nie zobaczy? Może — właściwie był na to

przygotowany, kiedy wyjeżdżał. To zeschłe liście, po których deptał, idąc aleją wzdłuż

Ogrodu Saskiego, swym suchym szelestem przypomniały mu ich domek w Georgetown, w

Waszyngtonie. Jakże to wszystko dalekie! I nierealne. Jakby minione ćwierć wieku nie miało

znaczenia, nie wliczało się do życiorysu. Osobliwe!

Powraca myślą do zakończonej niedawno rozmowy. Rozmówca był trochę nalany, bladawy,

bez uśmiechu, ale bardzo uprzejmy. Mówił cichym głosem, powoli, jakby od niechcenia.

— Cieszymy się, że pan wrócił. Tak, oczywiście, wiedzieliśmy wszystko, ale to są kwestie

zamknięte. To nie moje czasy, my już na tamte rzeczy patrzymy inaczej. Nie ma sprawy,

oczywiście, wszystko w porządku. Każdego chętnie widzimy, jeśli zrozumiał, jest lojalny. My

mamy czas. Polska Ludowa ma czas. dużo czasu. A tamto, powtarzam, to były zupełnie inne

zagadnienia: inny okres, inne stosunki. No i inni ludzie. Oczywiście.

Z tym czasem, to zupełnie podobne do rozmowy poprzedniej, sprzed sześciu tygodni.

— Przede wszystkim się nie spiesz, mamy czas. dużo czasu. Im dłużej zostaniesz, tym lepiej!

Tak mu mówił po polsku Józio Muzyczek, czyli Joseph A. Murchison. w swym narożnym

gabinecie, w pięciokątnym budynku nad dębową aleją. Józio był synem lwowianina, co

przeszedł przez Rosję i armię Andersa. potem został polskim działaczem emigracyjnym w

Nowym Świecie. Tymczasem syn trzymał się od tego z daleka, skończył doskonały,

renomowany uniwersytet, prawo chyba, i od razu zaczął robić prędką karierę, najpierw w

Departamencie Stanu, potem

w Pentagonie. Czym jest teraz, trudno wiedzieć, podobno te służby straciły na znaczeniu.

Więc może sobie dodawał ważności, perorując tam, przy wielkim biurku na tle jakichś

metalowych szaf, sięgających wielu spiętrzonymi segmentami aż do sufitu? Ale coś przecież

znaczył, inaczej by się cała sprawa nie zaczęła.

Z okna widok na ciemnozielone, rozfalowane pustkowie cmentarza Arlington — Dolenc lubił

ten cmentarz przestronny, pagórkowaty, trawiasty, jakże zupełnie inny w nastroju od

polskich. Józio, trzydziestoparolatek zaledwie, szczupły, wysportowany, istny Amerykanin,

polszczyznę za to ma świetną, bez śladu akcentu. Tyle że chyba myśli trochę już inaczej

formułował niż Polacy w kraju — byt określa świadomość, jak pisali komuniści.

— Musimy coś o tym wiedzieć, a w gruncie rzeczy nie wiemy nic. Jaki sprzęt, jakie

szkolenie, łączność, kto dowodzi i w jakiej formie. Przecież tamci tych spraw nie zostawiają

na los — jak to jest z nimi powiązane? Jaka organizacja, jaki stopień zaufania? Jaka łączność?

I jakie siły? Nas to musi obchodzić. A nas dwóch jeszcze bardziej — jako Polaków. Tylko,

broń Boże, niech pan nie chodzi po żadnych koszarach, jednostkach. Ani po fabrykach. Nam

nie tego potrzeba. Nam potrzeba ludzkich stosunków, wewnątrz, rozumie pan? Informatorów

stałych, zaufanych — im wyżej umieszczonych, tym lepiej. Patriotów polskich, rozumie pan?

Ukryci, zamaskowani, ale muszą tam być. Pan potrafi do nich dotrzeć, pan ma duże

doświadczenie z konspiracji antyniemieckiej. Ojciec mówił mi... To jest akcja długofalowa,

rok się nie liczy, ani dwa, ani trzy. My mamy czas, my działamy dla przyszłości. Pan jedzie

na długo, tak? Im dłużej, tym lepiej. Pieniądze nie grają roli. Aha, nie chce pan pieniędzy? No

tak. Można to będzie załatwić inaczej... Dobrze — tej sprawy na razie nie poruszamy. Tylko

proszę się tam z nikim z Amerykanów nie kontaktować, w żadnym wypadku. I absolutnie nie

zbliżać się do ambasady! Oni nic nie wiedzą i nie będą wiedzieć — to jest zupełnie co innego.

Zresztą kontakt z ambasadą sam się do pana zgłosi, nie ma zmartwienia. Pan jest wolny

człowiek, pan przyjedzie. Żadnego pisania, żadnych interesów. W razie wyjątkowego

niebezpieczeństwa... Proszę

zatrzymać to... Sprawy rodzinne? Nie pytamy o nic. I w ogóle o nic. Chcemy coś wiedzieć o

najważniejszym: jak Polacy są powiązani z Tamtymi. Wojskowo — czysto wojskowo. Nic

innego się dla nas nie liczy! Tej rozmowy nie było, pan mnie nie zna, zresztą pan naprawdę

nic o mnie nie wie — ojciec też nie. Miss Diana? Nie interesujemy się niczym, żadnych

komplikacji tutaj. Tej sprawy nie ma.

Katastrofy też nie ma, być nie może, bo rzecz jest najprostsza, bez żadnych kontaktów. Takiej

rzeczy nie da się uchwycić. W razie czego jesteś przecież amerykańskim obywatelem.

Podwójne obywatelstwo dla nas się nie liczy. Będziemy bronić przed szykanami, oczywiście.

Jak każdego... Te dwa słowa zapamiętać... Tylko aby nie zapisywać. Aha, sprawa konkretna.

Na początek zamieszka pan w Warszawie w hotelu „Forum". Oni mają rezerwację

Intercontinentalu — załatwi pan przez każde biuro. A potem jak pan chce — najlepiej

prywatnie. Pełne zaufanie i dużo czasu. Znamy pana, wiemy o wojnie, potem o Meksyku.

Wszystko jest o'kay! o'kay! Polska to jest wielka rzecz. My dwaj, choć z innych pokoleń,

wiemy to dobrze. Nieprawdaż, Francis?

Tyle mniej więcej, plus owe dwa słowa, Dolenc spamiętał z rozmowy —jednej jedynej, jaką

mieli w betonowym, pięcio-kątnym „bunkrze". Właściwie to znał tamtego bardzo mało, raz

na parę lat może widywał go u starszego Muzyczka. A teraz do niczego się przecież nie

zobowiązał, prawie w ogóle nie odpowiedział. Ale w „Forum" zamieszkał, co mu szkodzi.

Trzydziestopiętrowy, przez Szwedów niedawno wybudowany hotel o oliwkowobrązowych

tynkach. Dolenc tkwił na dwudziestym piątym piętrze, pejzaż przestrzenny, nad

skrzyżowaniem Marszałkowskiej i Jerozolimskich, samo centrum, z balkonu widać i sowiecki

pałac, i przeciwległe magazyny Ściany Wschodniej, Zresztą dużo „w domu" nie siedzi —

chodzi po mieście, na nowo przecież uczy się miasta. To było miłe, a czasu nie brakło, czas

się rozciągnął, zmienił wymiar.

Znajomych nie miał — poza hotelową obsługą. Starych, tamtych znajomych zaś jeszcze nie

szuka. Nie spieszyć się, to teraz i jego dewiza. Parę nazwisk znalazł w książce telefonicz-

nej, zapamiętał adresy. Ale ciągle czekał i odkładał: to przecież jakaś komfortowa sytuacja, że

on tu już jest, a oni jesz cze nie wiedzą. W tłumie ulicznym wypatrywał dawnych ludzi, ale

prawie ich nie było. Prawie, bo czasem jakaś twarz czy sylwetka wydaje mu się nagle czymś

znajoma. Znajoma forma, kształt, ale z bliska co innego, zupełnie nie to. Chociaż? Oni też

chwilę mu się przyglądali, po czym odwracali się obojętnie. Więc może jednak? Dwadzieścia

pięć lat, ćwierć wieku! A jak wygląda teraz Irena? Jeśli w ogóle żyje —chociaż chyba tak,

miał przecież od niej informacje. Tu wszyscy, na przekór powstaniu i Stalinowi, przyczepili

się do życia. I weszli w nową Warszawę, podczas gdy on siedział w Meksyku i w Stanach.

Ale wrócił z pieniędzmi, i to z grubymi na tamtejsze stosunki. Jak hrabia Monte Christo...

Wychodzi zawsze z hotelowego hallu wyjściem na Marszałkowską, dla ludzi bez

samochodów. Z tej strony do nieskończenie wspiętej w niebo, smukłej, oliwkowej sylwetki

hotelu przylepiona jest jakby wielka weranda pod złotawożółtym daszkiem — to właśnie hala

recepcyjna, kioski, bar. Dolenc lubi tę salę, przestrzenną, niską, oświetloną tkwiącymi w

otworach sufitu lampami, z ciemną boazerią hotelowej recepcji i kasy. Pośrodku i z boków

sali wygodne, klubowe fotele, okrągłe blaty marmurowych stolików, nad nimi wielkie

żyrandole w kształcie szyszek, rzucające ciepłe, złociste światło na bazaltową posadzkę i

czerwone dywany. Przy ścianie niewielki telewizor, obserwowany przez ludzi w fotelach,

podświetlone plakaty z polskimi pejzażami, kolorowe kioski z kwiatami, z dewizowym

alkoholem, wszędzie angielskie napisy, herby, emblematy, reklamki, w środku alpinarium z

agawami — ładnie to jest urządzone, niby światowo, ale i polsko. Dolenc chwycił szybko ten

wdzięk, także zalety kafeterii „Maryla", jasnozłotawej z czerwonymi nakryciami, gdzie jada

czasem, obsługiwany przez pełne zrozumienia kelnerki. Zrozumienia dla jego sytuacji, że nie

Polak, ale Polak, że z Warszawy, ale nie z tej, z innej, no i w końcu że z Ameryki, czego się

zatrzeć nie da, choć mówi przecież bez akcentu. Ale oni wiedzieli wszystko, wiedzieli

portierzy, szatniarze, windziarze, kelnerzy, kelnerki, pokojowe i wymalowane panie w

zielonym oszklonym barze, do którego

wchodziło się z rogu sali recepcyjnej. Wiedzą wszystko, ale jakie wszystko? Przecież

wszystkiego nawet sam Dolenc jeszcze nie wie.

Opuszczając hotel owym werandowym wyjściem na Marszałkowską Dolenc pogrążał się w tę

dziwną Warszawę. Tu było centrum, przeszklone, geometryczne pudła, drapiące swymi

dachami niebo — naprzeciw hotel Metropol z kawiarnią na piętrze, po prawej za Alejami

ogromny, szklany prostokąt Uniwersału, dalej magazyny Ściany Wschodniej, a za sowieckim

pałacem trzy wysokościowce mieszkalne z neonami reklam mało potrzebnych. W

perspektywie Alej Jerozolimskich zaś dwa gigantyczne, szczupłe szkielety budujących się

zagranicznych wieżowców. U ich stóp pofalowany strop nowego dworca, przejścia

podziemne, zawiłe aleje i platformy. Jak wyjeżdżał, nie było tu jeszcze pałacu ani dworca, ani

Ściany Wschodniej, plac Defilad stanowił bezkształtną kombinację ruin, przetkaną barakami

budowlanych, nadzianą dźwigami, plątaniną kabli, rur, drutów, cementowych filarów,

napchanych ziemią ciężarówek. Ćwierć wieku minęło i oto wszystko się jakoś wyklarowało,

stężało w nową, nieoczekiwaną Warszawę, której podniebne szare ściany obserwowane ze

szczytów hotelu rysują się osobliwie na tle podświetlonego złotawo, zmierzchającego nieba

wczesnej jesieni. Warszawa nieznana, ale czy przeczuwana, czy taka miała być, już wtedy? I

co ją łączy z dawną Warszawą, niekomuni-styczną, potem okupacyjną, potem zburzoną i

parterową? Gdzie tamci ludzie i tamte sprawy, jaki pozostawili ślad? I gdzie go szukać?

Dolenc niby nie myślał o tym, ale to w nim było, pracowało samo, bez jego współudziału. Nie

przyspiesza tego. ale i nie przeszkadza, ma przecież czas. Żyje automatycznie, dziwi się temu

życiu, ale bez przykrości. Nagłe istnienie bez Diany i jej zrodzonej po dziesięciu latach

obcości, bez amerykańskich spraw i tamtejszego sposobu życia. Wróci do niego, do tego

stylu, musi przecież wrócić, cudów nie ma. Ale na razie ma czas — wiele miesięcy. To

znaczy, jeśli przedłużą mu trzymiesięczną wizę — a wszakże powolny człowiek z tutejszego

Wydziału obiecał mu to z góry. — Nie ma sprawy — powiedział i przewidywał od razu, że

Dolenc zostanie na

dłużej. Rok się nie liczy, ani dwa, ani trzy... Nie. to przecież powiedział tamten, w

Waszyngtonie! Ciekawe — i ten, i tamten liczą na lata, tymczasem tu chodziło o miesiące. Im

się nie spieszy, a Dolencowi?

Sam nie wie, poza tym, jak właściwie miałby wyglądać powrót do Diany. A jak będzie

wyglądać spotkanie z ludźmi z Warszawy? I następna wizyta u spokojnego człowieka w

tutejszym Urzędzie? Czy można niczego nie planować, czy można czekać? Przecież życie się

toczy, choć niby poza nim.

— Masz pan jakieś dewizy na zbyciu? — spytał go nagle ktoś przyciszonym, mruczącym

basem. — Ja wezmę każdą sumę, możemy zaraz załatwić.

Dziwne. To mówił gruby szatniarz ze złotymi zębami w kawiarni Metropolu, naprzeciwko

Forum. Dolenc chodził tu na pięterko, na kawę. Czasem siadywał przy przejściu na taras,

obserwując ślimakowaty ruch na pobliskim rondzie, czasem w środku podłużnej sali,

poprzegradzanej prostokątnymi filarami. Pełno tu jest zawsze młodych Algierczyków, Tune-

zyjczyków, przeróżnych Arabów i Murzynów — cóż za wyspa w słowiańskiej zgrzebności.

Zabierają się do dziewczyn, mocno wymalowanych, z wydatnymi biustami, w dżinsach i

białych bluzkach. Przysiadali się do nich, długo celebrowano palenie papierosów, sondowano

się wzajem nie patrząc, żując gumę, potem wychodzą, nie razem, ale jednak razem, po dwóch

chłopców, dwie dziewczyny, idą pewno do hotelu, jak to się właściwie wszystko dalej

odbywa? Dolenc lubił obserwować te dziewczyny, niby zamerykanizowane,

zmodernizowane, a przecież warszawianki, miłe psie pyszczki, uważne oczy — te same co w

Powstaniu, zręczne, rzeczowe... Te same. a inne — cóż to za heca...

Ten szatniarz musiał go „przyuważyć". poobserwować, wyczekał i oto proponuje.

Pohandlujemy — czemu nie? Zwłaszcza że Dolenc już coś rozumie ze swych finansowych

obowiązków wobec Polski Ludowej czyli PRL. Kilkanaście dolarów dziennie musi

wymieniać w kasie hotelu po śmiesznie niskim kursie, zwanym turystycznym, płacąc przy

tym w dolarach za pokój. Ale z resztą swych pieniędzy może robić co chce, nie wszystkie

zresztą zadeklarował przy wjeździe — miał na to swój sposób. Proponowany kurs pry-

watny czyli, jak kiedyś mówiono, czarnogiełdowy, jest obecnie pięć i pół raza większy od

tamtego, oficjalnego. Czemużby nie, jeśli to się komuś opłaca, a karalne najwidoczniej nie

jest — w każdym razie strachu przed karą nie widać. Dolen-cowi zaś rzecz właśnie opłaca się

ogromnie, przy dosyć tutaj dziwnych relacjach cen wobec dolara. W okupację i po wojnie

warszawski dolar był zawsze walutą obiegową i najwyższą. To „zawsze" obowiązuje

najwyraźniej i dziś, choć dwadzieścia pięć lat minęło niepostrzeżenie.

Po paru transakcjach z zaprzyjaźnionym już teraz grubym szatniarzem Dolenc poczuł się

zamożny, w ogóle finansowo całkiem niezależny. To zwiększyło jeszcze ową niespodziewaną

osobliwość bytowania w „Forum", jakby życie poza życiem, unoszenie się poza prawem

ciążenia. W dodatku mieszka tak wysoko, on, kiedyś obywatel powojennej, parterowej

Warszawy. Warszawy ruin.

Pokój jest niewielki, zielony, z podwójnym tapczanem, fotelami, radiem i wygodną szafą w

ścianie. Duże lustro, łazienka też lustrzana. Zieloność dywanu i narzuty na tapczan ładnie

kontrastują z brązowo wyłożonymi korytarzami koloru jasnej czekolady. Za to drzwi do

pokojów są ciemnobrązowe, a od windy — jaskrawożółte. Przy wejściu do windy korytarz

prostokątnie rozszerzony i dwa ogromne, podłużne okna z obu stron — widok na zachód i

wschód, na niebo i miasto. Duży luksus takiego warszawskiego, nieoczekiwanego pejzażu, a

tu mało kto z tego luksusu korzysta: ludzie, przeważnie cudzoziemcy, spieszyli rzeczowo do

dwóch przeciwległych szeregów szybkobieżnych wind, zwanych teraz w Warszawie

dźwigami. Korzystał tylko Dolenc — przepuszczał swą kolejkę, zostawał samotnie przy

oknach i patrzył — nie mógł się napatrzyć.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: