24 Specyfika produckji nasiennej.doc

24. Specyfika produkcji nasiennej®

Podstawowym celem produkcji nasiennej jest maksymalizacja współczynnika rozmnożenia*, zachowanie wartości genetycznej i otrzymanie jak najlepszych właściwości somatycznych reprodukowanego materiału siewnego. Materiał ten powinien charakteryzować się czystością odmianową i gatunkową oraz wysokim wigorem. Jego jakość powinna być zgodna z wymogami norm. Warunkiem uzyskania materiału zachowującego powyższe cechy jest przestrzeganie pewnych zasad produkcji. Dlatego też generalnie produkcja materiału siewnego jest bardziej złożona i stawia plantatorom większe wymagania niż uprawa towarowa na cele niesiewne.

*Współczynnik rozmnożenia jest to stosunek plonu nasion netto z jednostki powierzchni do masy wysianej na tę powierzchnię (dotyczy również sadzeniaków). W praktyce określa on ile hektarów można obsiać materiałem siewnym zebranym z jednego hektara. Np. żyto 18-30; pszenica 15-45; groch 5-25; ziemniak 3-15; burak cukrowy 60-400; kukurydza 200-600.

Pole przeznaczone pod plantację nasienną powinno być równe, możliwie małej zmienności gleby i uwilgotnienia. Gleba powinna być najlepsza spośród typowych dla uprawianego gatunku. Plantację nasienną stanowi pole obsiane lub obsadzone jednolitym materiałem siewnym określonej odmiany i stopnia kwalifikacji z przeznaczeniem do produkcji materiału siewnego.

Do podstawowych czynników, które musza być przestrzegane w gospodarce nasiennej należą: zmianowanie, izolacja przestrzenna, zaprawianie materiału siewnego, termin siewu, kształt i wielkość plantacji, nawożenie i nawadnianie, selekcja negatywna, szkodliwość chwastów, zapobieganie oraz zwalczanie chorób i szkodników, zbiór i omłot.

Zmianowanie – W produkcji nasiennej roślin obowiązują przepisy, które między innymi zabraniają stosowania określonych przedplonów dla poszczególnych gatunków. Nieodpowiednie następstwo roślin wpływa ujemnie na ich wzrost, rozwój, zdrowotność i plonowanie. Dlatego też plantacji nasiennych np. żyta nie można zakładać na polu, na którym w ostatnim roku było uprawiane żyto innej odmiany bądź tej samej odmiany ale niższego stopnia kwalifikacji. W przypadku rzepaku przerwa powinna trwać 3 do 5 lat.

Izolacja przestrzenna – jest to specyficzny wymóg w produkcji nasiennej, który nie występuje zwykle w uprawach towarowych. Termin izolacja przestrzenna oznacza określoną przepisami minimalną odległość plantacji nasiennej od innych upraw lub skupień roślin mogących stanowić zagrożenie dla jakości produkowanego materiału siewnego. Zagrożenia mogą być powodowane niepożądanym przekrzyżowaniem roślin, przeniesieniem chorób lub szkodników i zanieczyszczeniem innym materiałem obcych gatunków. Izolacja przestrzenna zależy od gatunku rośliny, odmiany, etapu produkcji nasiennej, a u roślin dwuletnich od roku ich uprawy. Przykładowe odległości izolacji przestrzennej: żyto 300-400 m; bobik 500 m; ziemniak 50-100 m, kapusta w drugim roku 1000 m; jęczmień, pszenica, owies 20-50 m. pas ochronny zabezpieczający przed zanieczyszczeniem mechanicznym innymi gatunkami 2 m lub 2 redliny u ziemniaków.

Zaprawianie materiału siewnego – nasiona użyte do zakładania plantacji nasiennych muszą być zaprawione przeciwko chorobom i szkodnikom.

Termin siewu, kształt i wielkość plantacji – na plantacjach nasiennych zbóż termin siewu powinien odpowiadać początkowi optymalnego siewu upraw towarowych. Termin siewu roślin dwuletnich (korzeniowych okopowych) w pierwszym roku powinien być opóźniony bo chodzi o wyprodukowanie dużej liczby korzeni a nie wielkości plonu. Natomiast wysadzenie korzeni w drugim roku powinno być wykonane jak najwcześniej. Kształt i wielkość pół powinien być dobrany do istniejących maszyn aby zabiegi uprawowe i produkcja była łatwa i opłacalna. Z większych plantacji można pozyskać większe ilości jednolitych partii nasion.

Nawożenie i nawadnianie – czynniki te wpływają na wzrost i rozwój roślin, dynamikę i równomierność ich kwitnienia, owocowania, dojrzewania zdrowotność oraz wartość siewną uzyskanych nasion. Należy pamięta…ć o odpowiednim odczynie gleby dla poszczególnych gatunków. Duże dawki nawozów azotowych, szczególnie późno zastosowanych przedłużają rozwój wegetatywny i opóźniają dojrzewanie nasion, pogarszając zdrowotność roślin i nasion. Może następować wyleganie roślin. Natomiast niedobór azotu ogranicza plonu nasion ich wykształcenie i dorodność. Plantacje nasienne powinny być dobrze zaopatrzone w fosfor gdyż bierze udział w wykształcaniu kwiatostanów i nasion, korzystnie wpływa na ich jakość. Potas bierze udział w transporcie związków pokarmowych z liści do nasion. Ważne są również inne pierwiastki jak cynk, bor, molibden, cynk, mangan, miedź, które zwiększają zdrowotność i produktywność roślin. Skuteczność nawożenia roślin zależy od ich zaopatrzenia w wodę. Niedobór wody w przed i w trakcie kwitnienia oraz zapylania kwiatów wpływa ujemnie na plon nasion, szczególnie u roślin strączkowych. Plantacje nasienne mogą być zatem nawadniane jeśli istnieją takie możliwości techniczne i ekonomiczne.

Selekcja negatywna – Zadaniem selekcji negatywnej jest dążenie do zapewnienia czystości odmianowej gatunkowej oraz należytej zdrowotności plantacji nasiennej. Dlatego też usuwa się rośliny porażone chorobami wymienionymi dla poszczególnych gatunków w przepisach kwalifikacyjnych. Ponadto wykonuje się usuwanie roślin innych odmian i gatunków oraz roślin nietypowych dla uprawianej odmiany.

Szkodliwość chwastów w produkcji nasiennej – występowanie chwastów na plantacjach nasiennych oraz w materiale siewnym jest bardziej groźne (nawet dyskwalifikujące plantację bądź uzyskany plon) niż w produkcji towarowej. Chwasty konkurują z rośliną uprawną, mogą ją zagłuszać, obniżać plon i jego jakość. Utrudniają i opóźniają zbiór. Nasiona chwastów w nasionach roślin rolniczych utrudniają ich czyszczenie i oddzielenie od pożądanego gatunku.

Zapobieganie oraz zwalczanie chorób i szkodników – właściwy stan zdrowotny plantacji nasiennych, obok czystości odmianowej i gatunkowej jest głównym warunkiem uzyskania wartościowego, kwalifikowanego materiału siewnego. Dlatego ochrona plantacji nasiennych jest prowadzona już wtedy gdy na plantacjach towarowych nie byłaby jeszcze uzasadniona ze względów ekonomicznych. Metody ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami można podzielić na zapobiegawcze i bezpośredniego zwalczania. Do zapobiegawczych zaliczamy kwarantannę roślin, zabiegi hodowlane i agrotechniczne. Metody bezpośrednie to niszczenie agrofagów metodami biologicznymi, mechaniczno fizycznymi oraz chemicznymi.

Zbiór i omłot – przy zbiorze plantacji nasiennych bardzo ważny jest wybór właściwego terminu i sprzętu. Termin jest zależny od dojrzałości nasion, czynników meteorologicznych oraz organizacyjno-technicznych. Zbyt wczesny termin zbioru powoduje, że w masie nasiennej jest dużo nasion jeszcze słabo wykształconych, niedojrzałych o dużej wilgotności. Natomiast opóźnienie terminu zbioru może powodować straty nasion poprzez obsypywanie i porastanie. Pewnym ułatwieniem przy zbiorze niektórych gatunków może być ich wcześniejsza desykacja. Lecz czasami zabieg ten może obniżać zdolność kiełkowania nasion. Należy również pamiętać, że kombajny koszące materiał kwalifikowany powinny być uprzednio oczyszczone z pozostałości po zbiorze innych roślin. Dotyczy to również środków transportowych.

Podłoże – dotyczy to szczególnie gatunków warzywnych i ozdobnych, które mogą być uprawiane w sztucznym środowisku glebowym, czyli na tzw. Podłożu. Użycie odpowiedniego podłoża umożliwia osiągnięcie lepszego wzrostu i rozwoju niż na glebie naturalnej. Podłożem może być np. torf oraz dodatki perlitu, podłoża muszą być dezynfekowane termicznie lub chemicznie.