12.Pieśni parafrazowane przez Jana Kochanowskiego , List do Pizonów.
WSTĘP:
Horacy urodził się 8 grudnia 65r. p. n. e. w Wenuzji. Główny przedstawiciel liryki w Rzymie. Był twórcą nowego rodzaju gawęd moralizatorskich. Był teoretykiem nowej poezji , którą zebrał swoje i cudze doświadczenia literackie w „ złotej książce” tj. „Sztuce poetyckiej”. Wspierał swoim autorytetem i radą Augusta wraz z nim dążąc do odrodzenia nowego państwa. Horacy wokół swoich narodzin sam stworzył legendę twierdził że już w kolebce muza spojrzała na niego i pasowała go na poetę, twierdził że bogowie są mu przychylni. Wierzył że jego poezja jest nieśmiertelna. Był synem skromnego ,woźnego który brał udział przy licytacjach . Nie posiadał wielkiego majątku i to przypisywało Horacemu status „ chudego literata”. Dzięki ojcu został jednak starannie wykształcony, co było niezwykłe ze względu na stan z jakiego pochodził. Horacy odwiedził również dzięki ojcu Grecję gdzie studiował filozofie . W tym czasie zabójcy Juliusz Cezara , Brutus i Kasjusz zbiegli do Grecji i tam przygotowywali się do walki , Horacy również zaciągnął się do wojska. Często w swoich utworach wracał do tego okresu. Mając 21 lat wrócił do kraju jako podwójny bankrut polityczny i materialny ,ponieważ nie ominęła go konfiskata mienia na rzecz weteranów Antoniusza i Oktawiana. Pozostawiony bez środków do życia postarał się o uzyskanie posady pisarza u kwestora . W tym okresie powstało wiele wierszy które pozwoliły Horacemu dostać się do koła Mecenasa. Ta przyjaźń zapewniła poecie dostatek i sławę.
Pieśni
Stroficzna forma pieśni Horacego – składają się z czterowierszowych zwrotek , a nawet te , które są pisane wierszem asklepiadejskim użytym stychicznie są podzielone przez cztery . Poeta nazywa je pieśniami – carmina , później nazwane odami. Czy jednak były przeznaczone do śpiewania? nie wiadomo.
List do Pizonów
List trzeci , do Pizonów, ojca i synów , to traktat o poezji ujęty w formie listu- gawędy ( ma 476 wierszy ). Poetyka Arystotelesa i List do Pizonów to najbardziej znane sformułowania zasad klasycznej poetyki. Homer czerpał z Neoptolemosa choć wzbogacił swoje wywody o własne doświadczenia wprowadził również podział na ars (sztuka) artifex (poeta)nie spotykany nigdzie dotąd .
Pieśń I
1. Składa się z trzech strof po cztery wersy w każdej
2. układ rymów parzysty (aabb)
3. po jedenaście sylab w każdym wersie średniówka po piątej sylabie.
Pieśń zaczyna się apostrofą do Neto którą podmiot liryczny porównuje do płochej przestraszonej sarenki która w górach poszukuje swojej matki( pierwsze cztery wersy).
Mówi o tym że najlżejszy powiew listków na drzewie, poruszenie przez jaszczurkę krzaku , sprawi że jej dusza się przestraszy.
Podmiot mówi teraz o sobie że nie jest mściwą lwicą czy niedźwiedziem , zwraca się do Nete żeby przestała poszukiwać swojej matki bo nadszedł czas do zamąż pójścia .
Pieśń nawiązuje do Anakreontai jego erotyków, widzimy obraz młodej dziewczyny płochliwej ,nie znającej miłości i uciekającej przed nią ale przyjdzie na nią czas…Kochanowski w tym przekładzie zmienił imię dziewczyny.
Pieśń II
1. Składa się z sześciu strof cztero- wersowych ,
2. układ rymów parzysty , rymy żeńskie
3. po trzynaście sylab w każdym wersie średniówka po siódmej sylabie.
( pierwsze cztery wersy)Podmiot liryczny w pierwszej osobie mówi o swojej niezwykłości jest obdarzony „nie lada piórem” . Odleci precz złożony z podwójnej natury (Kochanowski ma tu namyśli siebie i swojego protektora Myszkowskiego analogicznie do Horacego który mówi o sobie i swoim Mecenasie ). Nie będzie już przebywał na ziemi i będzie ponad zazdrością ludzi.
Podmiot mówi że mają „on ja” tyle samo szczęścia lubią się nawzajem mówi o nim ”Mój Myszkowski” . poeta nie umrze Styks go nie „zamknie”.
Autor twierdzi że zmienia się w łabędzia .
Opisuje co w swojej podróży jako ptak będzie mijał min. Ikara , nawiedzi puste brzegi Bosforu, „zimne Tryjony”
Moskwa , Tatarowie , Anglicy Niemcy i Hiszpanie go poznają dzięki jego poezji.
Ostania zwrotka nabiera charakter testamentu poeta mówi o swoim pogrzebie nie chce płaczów zamętów dzwonów świec i śpiewów. Pogrzeb jest „próżny” bo duszy poety tam nie ma.
Pieśni są parafrazą pieśni Horacego zatem Kochanowski staje się podmiotem zamiast Horacego, Mecenas ulega zamianie z Myszkowskim opiekunem Kochanowskiego. Kochanowski tak jak Horacy przepowiada sobie że zamieni się w łabędzia i wzniesie ponad ziemski padół a jego poezja będzie sławna jak daleko sięga imperium rzymskie.
Pieśń III
1. sześć strof cztero wersowych
2. rymy parzyste
3. dwa pierwsze wersy są sześcio sylabowe dwie następne 11
Rozpoczyna się apostrofą do dzbanu który niesie płacz ,żarty ,wojny, miłość.
W następnej strofie mówi że nie ważne jakie wino do niego wlano chce ugościć nim przybyłych gości.
Dzbanu a przede wszystkim jego zawartości nie oprze się nikt nawet filozofowie choć są rozumni.
Ten dzban zmiękczy każdego choćby był „najstateczniejszy” , rozwiązuje języki dzięki niemu na jaw wychodzą największe sekrety , tajemnice.
Cieszy nadzieją serca które wątpią czyli potrafi łatwiej znosić smutek , ale dodaje odwagi czasem zgubnej prowadzącej do buntów ludzi ubogich którzy przestają się bać hetmanów , a nawet królów.
Ostania strofa jest kolejną apostrofą by dzban utrzymał swoją moc przez całą noc aż do wschodu słońca.
Ta pieśń jest swoistym hymnem do amfory (dzbanu) , mówi o jego dobrych skutkach pozwała łatwiej znosić troski zmartwienia ale Kochanowski ostrzega przed jego zgubnym skutkiem. Kato który pojawia się tu jako filozof w trzeciej strofie też nie potrafi się oprzeć zawartości dzbanu.
Sztuka Poetycka
„List do Pizonów”
( Humano capiti cervicem Victor equinam)- łaciński tytuł listu
List zaczyna się od pytania jakie podmiot zadaje swoim przyjaciołom Pizonom czy nie śmieszyło by ich gdyby jakiś malarz połączył konia z człowiekiem , piękną kobietę z rybą?. Autor przyrównuje takie obrazy do snu chorego , cytuje (niewiadomo kogo) że cokolwiek poeci i malarze wymyślą robią to śmiało. Podmiot akceptuje ta zasadę ale uważa że są pewne granice nie można połączyć ptaka z wężem, baranka z tygrysem itp. Należy dostosować styl do dzieła i tematu jaki to dzieło podejmuje, aluzja do cyprysów ( grecka anegdota o malarzu który na zamówienie ocalałego rozbitka chce niestosownie (cyprys symbolizował śmierć )umieścić to drzewo na malowidle). Następną wskazówką dla artysty jest podjęcie tematu odpowiedniego do swoich sił . Słowa autor powinien łączyć by uzyskać niezwykłe nowe, świeże znaczenie. Według Horacego to że niektóre słowa z czasem stają się archaiczne jest naturalną koleją rzeczy. Wiele słów się jednak odrodzi ale będą i takie które pomimo iż teraz są „sławne zginą” . Powinno się również pamiętać o zasadzie decorum czyli nie mieszać stylów jakie stosuje się w dramacie czy w komedii. Żeby widz mógł poczuć ból to najpierw sam poeta musi cierpieć , postaciom poważnym w usta musi wkładać poważne słowa , w przeciwnym razie poeta wystawi się na śmieszność. Nie wolno poecie znanych postaci przedstawić inaczej niż tak jak jest to przyjęte Achilles jest surowy gniewny Medea zła Ino płaczliwa itp. Nie wolno tłumaczyć dzieł dosłownie ale je interpretować „ by z początkiem się zgadzał środek, z środkiem koniec.” Role starca powinno się powierzać stracą a role młodych młodym , cechy jakie posiadają postacie powinny pozostać stosowne do wieku. Na scenie nie wolno pokazywać krwi , ani scen zabójstw , o tym informować będzie specjalny „zwiastun”. Sztuka powinna mieć nie mniej i nie więcej niż 5 aktów , jeżeli autor chce by widz chciał ją oglądać więcej niż raz. Bóg nie może zjawiać się a scenie w chwili gdy nie ma nic do powiedzenia , nie może być na scenie czterech osób ,maksymalnie trzy. W sztuce musi pojawić się chór który będzie śpiewać między aktami treść śpiewu musi się zgadzać ze sztuką . Zadaniem chóru jest sprzyjać dobrym, poskramiać nadętych , strzec tajemnic , zwracać się do Bogów z prośbami. Powinno się czytać greckie utwory czerpać z nich przykłady ale i widzieć błędy. Ganić co jest niestaranne , mądrość to cecha która pozwoli poecie właściwie opisać każdą z postaci. Horacy przekonuje że to Grekom muza dała natchnienie ,bo pragną oni tylko chwały natomiast Rzymianie nigdy im nie dorównają bo wciąż uczą się liczyć a nie pisać wiersze. Poeta powinien mówić przyjemnie ale zarazem praktycznie czyli powinien być zwięzły. Winien łączyć pożyteczne z pięknym. Homer mówi że można poetom wybaczyć nieznaczne błędy jeśli ich poezja jest piękna. W wielu zawodach takich jak prawnik, można być średnim ale poeta nie może być średnim musi być kimś wybitnym. To co poeta napisze musi przeleżeć dziewięć lat w skrzyni by można było to spalić , bowiem „głos uwolniony nie wróci”. Poeta powinien posiadać i talent pochodzący z natury i zdolności zdobyte w trakcie nauki, a nie tylko jedno z nich. Szanować można tylko krytykę bezstronną , kogoś kto się na tym zna , i nie będzie bał się zganić złych wierszy ani doradzić co powinno zostać zmienione żeby ludzie nie wyśmiali nieumiejętnego poety. W ostatnich słowach Horacy przedstawia obraz szalonego poety , który za wszelką cenę choć nie potrafi pisać chce zdobyć sławe.
Volakis