Barbara Oczkowa, Wpływ polityki językowej w Jugosławii na normę języka chorwackiego, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, zeszyt LVIII, Kraków 2002, s. 105-113.
1991 – rozpad Jugosławii à dla języka chorwackiego zakończył się prawie stuletni okres, w którym istniał jako chorwacko-serbski lub serbsko-chorwacki.
· funkcjonowanie języka w dużym stopniu było determinowane przez czynniki polityczne – chorwacki w całym tym okresie podlegał odgórnej integracji czy jugounifikacji
Język serbsko-chorwacki, swoisty fenomen filologiczny, którego dwuczłonowa nazwa łączy języki dwóch odrębnych narodów, nie ma precedensu w językach europejskich.
Korzenie jego sięgają początku XIX w., kiedy po raz pierwszy utożsamianie pojęcia narodu i języka pojawiło się w okresie iliryzmu – ruchu kulturalno-politycznego, który w latach 30. XIX w., realizując idee językowej jedności wszystkich Słowian południowych, a więc nie tylko Serbów i Chorwatów – powołał do życia dla nowego narodu ilirskiego także i język ilirski. Iliryzm wraz z językiem ilirskim przeszedł do lamusa idei utopijnych, ale koncepcja wspólnoty językowej doczekała się realizacji, w wyniku której w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. powstał język serbsko--chorwacki. Nigdy nie osiągnął oczekiwanej jedności.
Polityka językowa – zespół środków przedsiębranych w celu wywołania zaplanowanych zachowań społecznych w dziedzinie języka.
1918–1941 w ramach Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców zaś od 1929 r. w Królestwie Jugosławii. Jako konsekwencja hasła: jeden naród – trzy plemiona pojawia się nazwa języka w postaci serbsko-chorwackosłoweński (srpskohrvatskoslovenački jezik).
· wprowadzania serbskiej terminologii w szkolnictwie, wojsku, sądownictwie i polityce
· narzucenie wspólnej pisowni (zastosowanie w chorwackiej zasad ortografii serbskiej)
· 1939 – Chorwacka Banowina przejęła politykę językową
· w 1940 r. wychodzi książka P. Guberiny i K. Krsticia Razlike između hrvatskoga i srpskoga jezika, w której autorzy stwierdzają, że serbsko-chorwacki to język abstrakcyjny i sztuczny, łączący dwa oddzielnie funkcjonujące języki, każdy z własną, odrębną strukturą i historią, ponieważ jego praktyczna realizacja może być wyłącznie albo serbska, albo chorwacka; państwo uważało jednak serbsko-chorwacki za język konkretny i rzeczywisty, jednolity
1941–1945 to czas wojny, powstania Niezależnego Państwa Chorwackiego oraz przerwanie wspólnoty serbsko-chorwackiej (później – ze strony władz II Jugosławii)
· prowadzenie polityki językowej przez państwo chorwackie – cel: restauracja języka chorwackiego i oczyszczenie go z serbizmów (przywracanie wyrazów z własnego dziedzictwa leksykalnego, przede wszystkim pochodzącego z XIX w.)
· Chorwacki państwowy urząd do spraw językowych – nadzór
· przywrócenie starej, chorwackiej pisownię typu morfologicznego
maj 1945 – wiosna 1990 – najdłuższy okres w dziejach wspólnoty [Demokratyczna Federacyjna Jugosławia (1944–1945), Federacyjna Ludowa Republika Jugosławia (1945–1963), Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławia, czyli tzw. II Jugosławia].
· dążenie do stworzenia zunifikowanego społeczeństwa z internacjonalistyczną świadomością socjalistyczną (nie etniczną) w myśl obowiązującego hasła „braterstwa i jedności”
· preferowanie i narzucanie standardu serbskiego jako języka belgradzkiego centrum państwowego i administracyjnego (serbski używany w administracji państwowej, dyplomacji, prawodawstwie, wojsku, środkach masowego przekazu)
· do lat 70. – okres o charakterze integracyjnym, później – bardziej liberalny, zezwalający na większą samodzielność standardu chorwackiego
o okres integracyjny:
§ I Konstytucja ze stycznia 1945 r. nie wyliczała ani narodów jugosłowiańskich, ani ich języków
§ 1954 – Umowa Nowosadzka: „narodowy język Serbów, Chorwatów i Czarnogórców jest jednym językiem”
· zatwierdzała jego cztery oficjalne nazwy (serbsko-chorwacki, chorwacko-serbski, serbski lub chorwacki, chorwacki lub serbski – z możliwością użycia w funkcji nieoficjalnej terminów serbski oraz chorwacki)
§ w II Konstytucji Federalnej z 1963 r. wymieniono: serbsko--chorwacki względnie chorwacko-serbski oraz macedoński i słoweński
§ Konstytucja Federalna z 1974 r. ponownie podkreśliła równouprawnienie narodów, narodowości, języków i alfabetów – nie wymieniając jednakże żadnego z nazwy[1]
o okres liberalny:
§ wewnątrzpartyjne rozrachunki z polityką centralistyczną
§ uchwalenie tzw. ponadfederalizmu
§ usamodzielnienie się republik
§ protest chorwackich intelektualistów
§ październik 1990 – język chorwacki otrzymał ostatecznie status języka państwowego (kolejna Konstytucja Republiki Chorwacji)
· wprowadzenie pluralizmu politycznego po przegraniu wiosną 1990 r. przez Związek Komunistów Jugosławii pierwszych demokratycznych wyborów w Chorwacji
Koncepcja dwóch wariantów językowych wypracowana przez chorwackiego lingwistę D. Brozovicia (1970) dawała większy stopień samodzielności i odrębności językowi chorwackiemu.
Szczególnie serbizujący charakter polityki językowej uwidaczniał się w dziedzinie leksyki. Wyrazy chorwackie były tępione jako: reakcyjne austrohungaryzmy, przejawy religijno-nacjonalistycznej nietolerancji i separatyzmu, względnie jako ustaszowskie. Użycie ich było zabronione w partyjnej prasie.
Mechanizm eliminacji, a równocześnie serbizacji słownictwa chorwackiego polegał na:
· synonimizacji leksemów chorwackich i serbskich, czyli traktowaniu ich jako wyrazy należące do tego samego zasobu słownictwa
· leksykalnej egalitaryzacji, która umożliwiała przenikanie wyrazów do leksyki chorwackiej i ich akceptację w chorwackiej pr...
atyr