Podstawowe podmioty funkcjonujące w gospodarce rynkowej.
Podmiot gospodarczy:
- jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr będących jej własnością, kieruje się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem, przy czym ryzyko nietrafnych decyzji naraża podmiot na straty.
- w ramach mikroekonomii nie podlega badaniu wewnętrzna struktura podmiotów gospodarczych ( zajmują się tym inne nauki ekonomiczne i społeczne)
Rodzaje podmiotów gospodarczych:
- gospodarstwa domowe
- przedsiębiorstwo wytwarzające produkty i usługi
- instytucje finansowe
- administracje państwa i władze lokalne (nie występują w modelu konkurencji doskonałej)
Rodzaje więzi między przedmiotami gospodarczymi:
- miedzy producentami,
- między producentami a gospodarstwami domowymi
- między producentami i gospodarstwami domowymi a różnymi instytucjami finansowymi
- między instytucjami finansowymi a bankiem centralnym (nie występuje w modelu konkurencji doskonałej)
- między wszystkimi wymienionymi podmiotami a władzom centralną, lokalną (nie występuje w modelu konkurencji doskonałej)
Przeniesienie praw własności (różne formy przekazywania własności na ogół sprowadzające się do kontraktu czy umowy, której celem jest przeniesienie praw własności dobra z jednej osoby na drugą):
- pracownik przekazuje tu pracodawcy prawo do rezultatów swojej pracy w jakimś określonym czasie
- posiadacz oszczędności udzielając kredytu przekazuje kredytobiorcy na określony czas prawo do ich wykorzystania
- kontrakt jest przedmiotem badań przede wszystkim nauk prawnych, ekonomię interesują skutki indywidualne wyborów ekonomicznych i podjęcia decyzji w oparciu o zawarte kontrakty
Gospodarstwa domowe
- równoznaczne z pojęciem konsument (niezależnie od tego czy decyzje są podejmowane wspólnie, czy też indywidualnie przez członków rodziny)
- warunkiem wyodrębnienia ( w badaniach ekonomii, w statystyce) gospodarstwa domowego jako jednostki konsumpcyjnej jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z członków rodziny (lub inne źródła dochodów)
- gospodarstwa domowe dostarczają przedsiębiorstwom czynniki produkcji (głównie pracy) w zamian otrzymują określone dochody
- oprócz dochodów z pracy, gospodarstw domowe mogą powiększać swoje dochody otrzymując procenty od oszczędności, dywidendy z akcji oraz renty z tytułu dzierżawienia ziemi i budynków mieszkalnych.
- każde gospodarstwo domowe dąży do takiego wydatkowania dochodów, które zapewnia rodzinie możliwie maksymalne zadowolenie lub maksymalną użyteczność płynącą z nabytych produktów i usług /subiektywne/
- dochody rodziny są ograniczone w stosunku do jej potrzeb, pojawiają się, więc problemy racjonalnych wyborów,
- szczególnym rodzajem gospodarstw domowych są gospodarstwa rolne, które łączą cechy gospodarstwa domowego oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego:
· Znaczną część ich produkcji jest praca na własne potrzeby konsumpcyjne
· Wytworzona przez gospodarstwa rolne nadwyżki dóbr jest sprzedawane na rynku celem uzyskania gotówki umożliwiającej regulowanie zobowiązań fiskalnych, nabycie dóbr produkcyjnych do prowadzenia gospodarstwa, a także dóbr konsumpcyjnych wytworzonych przez przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo:
- podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu maksymalizacji nadwyżki ekonomicznej (osiąganie określonych dochodów)
- zatrudnia różnorodne czynniki produkcji (prace, kapitał, ziemie) w celu wytwarzania określonych dóbr i usług, które sprzedaje gospodarstwom domowym, innym przedsiębiorstwom, gospodarkom rolnym, instytucjom władzy centralnej i lokalnej,
- zarządzający przedsiębiorstwem podejmuje decyzje, co do rozmiarów i struktur wytwarzających dóbr w oparciu informacje cenowe płynące z rynku
Motywy działania przedsiębiorstw
- decydująca rolę odgrywa motyw zysku (dochodu)
- motyw zysku może być osłabiony (np. w wyniku odmiennych interesów dyrektorów spółki i akcjonariuszy)
- mniejszą rolę motyw zysku może odgrywać w przedsiębiorstwach publicznych, państwowych, spółdzielczych i samorządowych
- podmioty gospodarcze z bogatymi tradycjami dbają głównie o odrębną opiniię i bobrą pozycję firmy na rynku,
- przedsiębiorstwo często przywiązują dużą wagę do jakości, nowoczesności wyrobów, do utrzymania konkurencyjnej pozycji na rynku nawet za ceną zmniejszania jednostkowego zysku (tj. na jednostce produkcji)
Formy własności przedsiębiorstw
- prywatne
· Jednoosobowe – działalność na własne ryzyko
· Wieloosobowe – spółki osób fizycznych nie posiadają osobowości prawnej (np. spółka cywilna)
· Spółki akcyjne
· Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
· Inne spółki prawa handlowego, posiadające osobowość prawną (np. sp. komandytowe)
- spółdzielcze
- państwowe
Są możliwe również formy mieszane (np. spółka akcyjna, w której części udziałów posiada Skarb Państwa)
Przedsiębiorstwo prywatne:
- jednoosobowe - to forma własności przestała być formą dominującą, jeśli chodzi o wielkość kapitału
- wieloosobowe – powstaje na zasadzie umowy cywilnej między przynajmniej dwoma osobami fizycznymi
- spółka akcyjna – osoba prawna emitująca akcję, czyli papiery wartościowe o zmiennej wartości, będące świadectwem i prawem udziału w zyskach osoby emitującej
- szczególną formą półki akcyjnej jest Akcjonariat pracowniczy
· Powstają najczęściej w celu ochrony interesów pracowniczych
· Powstaje na drodze sprzedaży majątku przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym
· Występuje niebezpieczeństwo silnej presji na wzrost płac, kosztem ich długofalowych potrzeb rozwojowych
· Większy nacisk na zaspokojenie potrzeb socjalnych pracowników niż w innych przedsiębiorstwach prywatnych.
- spółka z o.o. – różni się od spółki akcyjnej tym, że nie emituje akcji, niewielkim na ogół zasobem kapitału, ograniczoną liczbą udziałowców oraz większą trudnością sprzedaży swoich udziałów (wymagana zgoda pozostałych wspólników) jest odpowiedzialna za swoje zobowiązania tylko do wysokości swojego majątku (nie dotyczy zobowiązań publicznoprawnych)
Przedsiębiorstwa sółdzielcze:
- funkcjonuje przede wszystkim w sferze produkcji rolnej, przemyśle rolno-spożywczym oraz w handlu
- w tych przedsiębiorstwach najważniejszą władze jest wolne zgromadzenie członków
Przedsiębiorstwo państwowe:
- funkcjonuje przede wszystkim w komunikacji, łączności, energetyce oraz w niektórych dziedzin przemysłu wydobywczego,
- w dziedzinach użyteczności publicznej funkcjonuje przedsiębiorstwo komunalne będące własnością władz lokalnych
Formy współpracy przedsiębiorstw (rosnąca skala produkcji i potrzeb mobilizacja coraz większych kapitałów spowodowała, że pod koniec XIX w rozpoczął się proces fuzji kapitałów.
- KARTEL:
· Porozumienie producentów mogą dotyczyć rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach, podziału rynku zbytu między uczestników kartelu lub ustalenie ceny.
· Wymusza umowę kartelową ograniczenia w zakresie wielkości produkcji i poziomem cen skłaniają producentów wchodzących w skład kartelu do podejmowania pomijania ustaleń
· Rodzi to i zaostrza konkurencje wewnątrz kartelu co powoduje że kartel jest nietrwałą formą zjednoczenia w ramach oligopolu
- SYNDYKAT
· Stanowi wyższą formę umowy kartelowej
· Porozumienie w sferze zbytu, spełnia on rolę wspólnego biura sprzedaży a czasem i zakupu surowców dla firm wchodzących w jego skład
· Prowadzona jest scentralizowana polityka cen i zbytu, wyznaczone są przedsiębiorstwu limity produkcyjne, w celu realizacji polityki ściśle regulowanej podaży
- TRUST
· Stanowi wyższą od poprzednich formę porozumienia
· Uczestnicy tracą całkowicie swą niezależność gospodarczą i prawa
· Uczestnicy wnoszą do trustu swoje kapitały a ich wkłady mają charakter zbliżony do aportów rzeczowych spółki
· Zarząd trust-u organizuje zbyt, sprzedaż
· Uczestnicy porozumienia otrzymują swój udział w zyskach, zależnie od ilościowych wkładów kapitałowych
Kartel, syndykat i trust grupuje firmy znajdujące się na tym samym rynku.
- HOLDING
· Rodzaj spółki akcyjnej wielkich przedsiębiorstw lub banków
· Głównym celem jest utrzymanie ( hold ) akcji innych przedsiębiorstw w celu uzyskania pełnej kontroli nad nimi
· Holding stanowi nietrwałą formę łączenia się firm w celu w celu wykonania konkretnego zadania, np. budowa sieci kolejowej
· W skład takiego zrzeszenia wchodzą producenci różnych branż połączonych procesem technologicznym
· Podmiotem działania jest koordynacja działań poszczególnych firm oraz ustalenie wspólnej polityki cen wobec odbiorców
- KONCERN:
· powstaje z połączenia przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej działających pod wspólnym zarządem,
· tworzony drogą wykupu akcji innych przedsiębiorstw lub fuzji (łączeń),
· jest wyrazem koncentracji kapitału opartej na więzi produkcyjnej (np.: koncern samochodowy z własnymi wytwórniami opon),
· w odróżnieniu od kartelu i trustu, w których więzi produkcyjne mają z reguły charakter poziomy (te same produkty), przedsiębiorstwa należące do koncernu są często powiązane również pionowo (tzn. obejmują pokrewne gałęzie przemysłu, zakłady w których przebiegają kolejne fazy produkcji)
- KONGLOMERAT:
· forma monopolizacji produkcji,
· łączenie (w sensie własnościowym) przedsiębiorstw z różnych gałęzi, często nie powiązanych produkcyjnie i rynkowo z już istniejącym monopolem,
· monopol, szukając lokaty dla swoich kapitałów, wykupuje akcje w różnych, zupełnie dotychczas sobie obcych gałęziach; najczęściej wkracza do gałęzi przemysłu lekkiego i usług
Instytucje finansowe
- Banki:
– podmioty zajmujące się różnego rodzaju operacjami pieniężnymi,
– gromadzą czasowo wolne środki pieniężne przedsiębiorstw, instytucji i oszczędności ludności oraz udzielają kredytów producentom, instytucjom i ludności na cele produkcyjne i konsumpcyjne,
– utrzymują się głównie z różnicy procentów płaconych za wkłady i pobieranych od udzielonych kredytów, opłat i prowizji pobieranych z tytułu obrotu czekowego, obrotu papierami wartościowymi oraz innych usług świadczonych na rzecz swoich klientów,
– część wolnych środków finansowych lokują w papierach wartościowych.
- Rodzaje banków:
– bank centralny:
historyczna rola banku centralnego
· nie wszystkie banki centralne (do II wojny światowej) były bankami państwowymi,
· banki centralne były uprawnione do emitowania biletów bankowych do wysokości własnego kapitału,
· podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju (tzw. stałego parytetu),
· w celu ratowania gospodarki kraju przed kryzysem i masowym bezrobociem banki centralne poszczególnych krajów zaczęły wprowadzać politykę łatwego i taniego pieniądza,
· polityka ta opierała się to na nowej teorii ekonomicznej (J.M.Keynesa) mówiącej, że niska stopa procentowa od kredytu będzie zachęcać do ekspansji inwestycyjnej i doprowadzi do ożywienia gospodarczego.
· po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządami przy zwalczaniu recesji gospodarczej (mierzonej spadkiem dochodu narodowego), do „nakręcania” i „ożywiania” wysokiej koniunktury gospodarczej oraz współpracy w walce z bezrobociem,
· wiele banków centralnych upaństwowiono (np. Bank Anglii w 1947 roku),
· banki stały się „doradcami” dla rządów w sprawach polityki pieniężnej i kredytowej,
· współczesna rola banku centralnego
· główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych w celu hamowania wzrostu cen i wpływania na przebieg koniunktury gospodarczej kraju
– banki komercyjne:
· na zlecenie klienta kupują i sprzedają akcje i obligacje,
· administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji, uniwersytetów itp.
· zajmują się też kupnem i sprzedażą dewiz,
· otwierają i spłacają akredytywy w obrotach z zagranicą oraz prowadzą rozliczenia z zagranicą,
· są poważnymi inwestorami na rynku kapitałowymi w sferze produkcyjnej,
· występują też często jako współudziałowcy przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, budowlanych, transportowych itp.,
· przejmują część akcji lub majątku w przypadkach niemożności wywiązania się przedsiębiorstw z zaciągniętych kredytów i należnych procentów,
· wykonują wiele innych czynności pośredniczących.
Akredytywa - powszechnie stosowana forma rozliczeń i gwarancji handlowych. Polega ona na tym, że nabywca deponuje określoną kwotę w banku i upoważnia bank do dokonywania wypłat na rzecz dostawcy po spełnieniu warunków uzgodnionych między dostawcą i odbiorcą. Otwarcie akredytywy uruchamia dostawę dla odbiorcy, co, do którego dostawca nie ma pewności zapłaty. Banki pobierają na ogół od akredytywy opłatę w wysokości 1,5 - 2 %.
· Stopy procentowe (podstawowy element wyznaczający funkcjonowanie banków i rynków finansowych):
– ...
moderator132