HISTORIA MYŚL EKONOMICZNEJ
Pochodzenie słowa „ekonomia”
· oikonomia (grec.) - Arystoteles (384-322 p.n.e.) - umiejętność zdobywania dóbr niezbędnych do życia oraz użytecznych dla domu i państwa.
· oikos - dom, nomos – prawo
Historyczne określenia ekonomii:
· Od XVII w. - ekonomia polityczna (społeczna, publiczna):
– Antone Montchrétien de Vatteville - Traktat o ekonomii politycznej
– William Petty (public economy)
· Od XIX w. (w Niemczech):
– Sozialökonomie (w znaczeniu ekonomia polityczno-społeczna)
– Nazionalökonomie (ekonomia narodowa)
– Betriebswirtschafts (nauka o przedsiębiorstwie)
– ekonomiści marksistowscy (ponownie ekonomia polityczna)
Główne nurty w myśli ekonomicznej
· merkantylizm - pierwsza samodzielna doktryna ekonomiczna (koniec XVI - połowa XVIII wieku):
– podstawą bogactwa jest złoto i wszelkiego rodzaju cenne zasoby;
– takie kierowanie handlem zagranicznym, aby zapewnić napływ złota i srebra;
– popieranie przemysłu przez zachęcanie do importu tanich surowców;
– cła ochronne na import dóbr przetworzonych;
– pobudzanie eksportu, zwłaszcza dóbr gotowych;
– nacisk na wzrost liczby ludności przy utrzymaniu niskich płac;
– pożądany jest korzystny bilans handlowy, gdyż prowadzi to do dobrobytu narodu.
· fizjokratyzm (XVIII wiek):
– wyeliminowanie średniowiecznego zacofania na wsi;
– zracjonalizowanie systemu fiskalnego przez zredukowanie wszystkich podatków do jednego podatku od renty;
– scalanie małych gospodarstw i uwolnienie handlu zbożem od protekcjonistycznych restrykcji.
· ekonomia klasyczna (Anglia; XVIII-XIX wiek):
– główni przedstawiciele: A. Smith, D. Ricardo, Sismondi;
– A. Smith - Badania nad istotą i przyczynami bogactwa narodów:
· teoria produkcji i podziału, prowadząca do praktycznych wniosków;
· “naturalna wolność”, do której zmierza świat;
· “niewidzialna ręka” rynku, która przynosi efekt społeczny niezależny od woli i zamiarów jednostki
– D.Ricardo - Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania:
· wzrost gospodarczy wcześniej czy później ustanie z braku zasobów naturalnych;
· wynalezienie techniki analizy ekonomicznej;
· zasada kosztów komparatywnych i metoda statycznej analizy komparatywnej;
· problem: jak zmiany udziałów ziemi, pracy i kapitału powiązane są ze stopą akumulacji kapitału.
· liberalizm gospodarczy (rozwinięcie ekonomii klasycznej):
– państwo oraz inne organizacje gospodarcze i polityczne nie powinny ingerować w stosunki gospodarcze, lecz dać wszystkim jednostkom gospodarczym pełną swobodę działania - stosownie do ich własnych interesów;
– zasada korzyści materialnej (homo oeconomicus);
– kapitalizm wolnokonkurencyjny;
– strategicznym czynnikiem rozwoju gospodarczego jest akumulacja kapitału, której tempo zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji;
– wysoka stopa zysku i dostatecznie silny nacisk konkurencji stwarzają warunki szybkiego rozwoju gospodarczego;
– prowadzi to do wzrostu społecznego popytu i produkcji;
– wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie (bez zewnętrznej ingerencji) dąży do równowagi gospodarczej;
– interesy ogólnospołeczne są wypadkową interesów indywidualnych;
– prawo rynków J. B. Say’a: “Podaż tworzy swój własny popyt” - produkcja tworzy sobie rynki zbytu, a popyt dopasowuje się automatycznie do podaży (wytworzyć oznacza zrealizować, sprzedać).
· nurt marginalistyczny (XIX wiek):
– szkoła neoklasyczna:
· główni przedstawiciele: A. Marshall, W. S. Jevons, J. B. Clark, A. C. Pigou;
· między poszczególnymi czynnikami (procesu gospodarczego) istnieje ścisła współzależność;
· następuje harmonijne dopasowanie się ich wielkości, zapewniające równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego w gospodarce.
· najsłabszy punkt teorii: niedostarczenie odpowiedzi na pytanie - jak skutecznie osiągnąć równowagę rynkową (teoria funkcjonowała przy założeniu, że równowaga już istnieje).
– szkoła austriacka - poglądy zbliżone do szkoły neoklasycznej;
– szkoła lozańska (Vilfredo Pareto):
· próba przedstawienia statycznego obrazu całego systemu gospodarczego w formie układów równań;
· teza, że gospodarka posiada zdolność powrotu do stanu równowagi.
· ekonomia dobrobytu (przełom XIX/XX w.):
– powstała na skutek pojawienia się w gospodarce kapitalistycznej nowych zjawisk (pogłębiające się kryzysy, monopole); krytyka prawa Say’a;
– głosiła potrzebę zastosowania odmiennych od założeń szkoły neoklasycznej metod badawczych;
– teoria niedoskonałej konkurencji (J. V. Robinson, Chamberlin) - teza, że wolność gospodarcza nie zapewnia maksimum dobrobytu społecznego i niezbędne jest dopuszczenie interwencji państwa celem optymalizacji dobrobytu społecznego.
· keysenizm (główny nurt po II WŚ):
– J. M. Keynes - Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, 1936;
– sprowadza system neoklasyczny do szczególnego przypadku równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji
– tworzy ogólną teorię obejmującą stany równowagi makroekonomicznej przy różnym stopniu wykorzystania czynników produkcji,
– o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje popyt efektywny,
– wielkość, składniki i czynniki określające popyt są centralnym problemem rozważań,
– zrywa z prawem Say’a,
– przyjmowany w neoklasycznych koncepcjach równowagi współzależny związek między zjawiskami gospodarczymi zastępuje związkiem przyczynowym,
– pewne elementy procesu gospodarowania traktuje jako dane, inne jako zmienne niezależne, określające zmienne zależne - rozpatruje je w skali makroekonomicznej,
– obszarem badań nie są poszczególne podmioty, ale makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji,
– postuluje konieczność włączenia zjawisk pieniężnych do analizy rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych,
– zwraca uwagę, że sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej i wielkość dochodu narodowego,
– nie można budować teoretycznego systemu gospodarki bez pieniądza lub włączać go do analizy ex post (jako ewentualny czynnik zakłócający przebieg procesów gospodarowania, rozpatrywanych w wielkościach naturalnych),
– wykazuje, że gospodarka kapitalistyczna pozostawiona swym wewnętrznym siłom musi cierpieć na chroniczny brak popytu,
– siły rynku nie mogą zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych; tj. stanu w którym poziom dochodu narodowego osiąga maksimum,
– niezbędny jest taki czynnik zewnętrzny, który mógłby przeciwdziałać chronicznemu brakowi popytu rodzącemu przewagę oszczędności nad inwestycjami,
– funkcję stymulatora popytu może i powinno spełniać państwo,
– państwo może pełnić funkcję stymulatora popytu, stosując różne instrumenty, począwszy od działań na rzecz obniżenia stopy procentowej, poprzez zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów, przy jednoczesnym zwiększeniu świadczeń społecznych na rzecz grup najniżej uposażonych, a skończywszy na inwestycjach finansowanych z długu publicznego,
– podkreśla, że zastosowanie proponowanych środków ingerencji państwa w sprawy gospodarcze jest konieczne.
· neokeysenizm (Hicks, Samuelson):
– kontynuacja tak zwanej syntezy neoklasycznej, która polegała na oparciu keynesowskiej makroanalizy na podstawach neoklasycznej mikroekonomii.
· postkeysenizm (Robinson, Harrod, Kaldor):
– w opozycji do neokeynesizmu wskazuje na niemożliwość tworzenia syntezy z uwagi na zróżnicowanie podejścia neoklasycznego i keynesistowskiego.
Renesans koncepcji neoliberalnych i neokonserwatywnych (na skutek nasilenia zjawisk inflacyjnych i osłabienia tempa wzrostu gospodarczego):
– monetaryzm,
– nowa ekonomia klasyczna,
– nowa szkoła austriacka,
– ekonomiczna teoria polityki,
– ekonomia podaży.
Koncepcje te cechowały:
– niewiara w skuteczność kierowania się keynesizmem w polityce gospodarczej;
– wiarę w skuteczność mechanizmu rynkowego i niechęć do ingerencji państwa w gospodarkę.
· monetaryzm (M. Friedman laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1976 r.):
– zasadniczym celem makroekonomicznej polityki państwa powinna być walka z inflacją;
– inflacja w długim okresie jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym;
– do zwalczania inflacji powinno się stosować instrumenty polityki pieniężnej, a w szczególności utrzymywać stałe tempo przyrostu podaży pieniądza (monetary rule).
· nowa ekonomia klasyczna (R. E. Lucas, T. Sargent, N. Wallace, R. Barro) - teoria racjonalnych oczekiwań:
– podmioty gospodarcze nie popełniają systematycznych błędów przy formułowaniu oczekiwań dotyczących przebiegu procesów gospodarczych w przyszłości;
– podmioty podejmują swe decyzje wyłącznie na podstawie zmian wielkości realnych, a nie nominalnych;
– teza o nieskuteczności polityki stabilizacyjnej państwa;
– wszelka zamierzona zmiana polityki jest przez podmioty gospodarcze neutralizowana;
– państwu pozostaje jedynie tworzenie ogólnych, stabilnych reguł funkcjonowania gospodarki.
· nowa szkoła austriacka (F. Hayek, Machlup, Morgenstern):
– państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu rozdysponowania, gdyż nie dysponuje i nie może dysponować niezbędnym zasobem informacji;
– rynek stanowi najbardziej skuteczny mechanizm porządkowania informacji i podejmowania w oparciu o nie działań przez poszczególne jednostki gospodarcze;
– rynek ww. funkcję może pełnić wtedy, gdy system cen kształtuje się całkowicie swobodnie (w warunkach konkurencji);
– rząd powinien doskonalić przepisy prawne celem stworzenia warunków dla sprawnej konkurencji.
· ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru publicznego, nowa ekonomia polityczna - J. M. Buchanan - laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1986 r., G. Tullock, B. Frey):
– analizuje polityczne ramy, w jakich zachodzą procesy gospodarcze i realizowana jest polityka ekonomiczna;
– zasada indywidualizmu metodologicznego zostaje poszerzona na instytucje zbiorowe: rząd, partie, grupy interesów;
– oznacza to, że również i te instytucje starają się optymalizować swoją egoistyczną funkcję celu (obce jest pojęcie dobra społecznego);
– państwo nie jest więc z definicji instytucją odzwierciedlającą interesy całego społeczeństwa, może być niesprawne, gdy wyręcza rynek w funkcji alokacji zasobów;
– do oceny skuteczności działań państwa należy stosować te same metody analizy,
– które stosuje się do badań niesprawności rynku;
– państwo powinno interweniować jedynie w takich sytuacjach, gdy istnieją dowody, że to oddziaływanie okaże się mniej kosztowne od działań mechanizmu rynkowego;
– rząd oddziaływując na przebieg procesów gospodarczych, kieruje się osiągnięciem zwycięstwa w wyborach i utrzymaniem się przy władzy, a nie strategicznymi długookresowymi wymaganiami rozwoju gospodarczego (koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego).
· ekonomia podaży (przedstawiciele: A. Laffer, G. Gilder, J. Wannisky, J. Kristol):
– trudności w funkcjonowaniu gospodarki są spowodowane zakłócającym działaniem czynników zewnętrznych na mechaniz...
moderator132