Drapacze chmur.pdf

cz. 34

DRAPACZE

CHMUR

Piotr Kawalerowicz

Australopitek i Homo habilis – cz³owiek pierwotny.

Homo sapiens – cz³owiek rozumny.

Pierwsze wyraŸne przejawy tzw. kultury rolnej – uprawy, co poci¹-

ga za sob¹ pocz¹tki osiad³ego trybu ¿ycia (Mezopotamia, Azja

Wschodnia, Meksyk, Peru).

Na terenach dzisiejszego hrabstwa Meath (Irlandia) powstaje

megalityczny grobowiec Newgrange – ogromny kompleks

kamienny z komor¹ grobow¹ w centrum. Nasyp mogilny ma

ok. 85 m œrednicy

i ok. 11 m wysokoœci.

Budowa Sfinksa gizejskie-

go; uwa¿a siê, ¿e Sfinksa

zbudowano w czasie pa-

nowania IV dynastii.

Aby wyraziæ te nowe idee

filozoficzne i religijne, Im-

hotep, wielki kanclerz i ar-

chitekt faraona D¿esera,

zaprojektowa³ najpierw

mastabê (z j. arabskiego:

³awa), któr¹ nastêpnie

postanowi³ wznieœæ wy¿ej, za pomoc¹ kolejnych, malej¹cych mas-

tab: w ten sposób powsta³a Piramida Schodkowa, która po kolej-

nych przebudowach osi¹gnê³a wysokoœæ ok. 61 m.

Rozpoczêto w Atenach (Grecja) budowê Partenonu, arcydzie-

³a sztuki rzeŸbiarskiej.

Po skutecznej obronie wyspy Rodos jej mieszkañcy wysta-

wiaj¹ olbrzymi 32-metrowy pos¹g Boga S³oñca. Kolos Rodyj-

ski nale¿y do Siedmiu Cudów Œwiata. Wykonano go z 13 ton

br¹zu i ponad 7 ton ¿elaza, ca³oœæ obci¹¿ono kamieniami.

£¹cznie pos¹g wa¿y³ ok. 70 ton.

Grecki architekt Sostratos buduje na wyspie Faros, niedaleko

Aleksandrii, olbrzymi znak nawigacyjny – latarniê o wyso-

koœci ok. 116–272 m. Na jej szczycie p³onie ogieñ. Latarnia ta

to jeden ze staro¿ytnych cudów œwiata. Zbudowano j¹ na po-

lecenie Ptolemeusza I, prace ukoñczono podczas rz¹dów jego

syna Ptolemeusza II.

Budowa katedry Notre Dame, najpopularniejszej budowli

francuskiego gotyku.

Rozpoczêcie budowy Krzywej Wie¿y w Pizie. Budowê ukoñ-

czono w 1350 r.

Umiera Leonardo da Vinci, pozostawiaj¹c po sobie

ok. 7000 stron notatek zawieraj¹cych pomys³y i wynalazki.

Instalacja pierwszego dŸwigu osobowego w Haughwout

Department Store w Nowym Jorku. Czyni to mo¿liwym i praktycz-

nym konstruowanie budynków powy¿ej 4 i 5 piêter.

Po raz pierwszy u¿yto s³owa „wie¿owiec” (ang. skyscraper”),

po tym jak zbudowano pierwszy wysoki

budynek w Stanach Zjednoczonych.

William Holabird i Martin Roche po raz

pierwszy wznosz¹ wie¿owiec o stalowej

konstrukcji szkieletowej – Tacoma Buil-

ding w Chicago.

Zakoñczenie budowy wie¿y Eiffla w Pary-

¿u, w 100. rocznicê rewolucji francuskiej

i zburzenia Bastylii. Ma

obecnie 324 m wysokoœci,

do 1929 r. by³a najwy¿sz¹

konstrukcj¹ œwiata.

Jedn¹ z najbardziej ludzkich, spoœród

wielu charakterystycznych dla cz³owie-

ka cech, jest ciekawoœæ . W po³¹czeniu

z uporem, pracowitoœci¹ i dociekliwoœ-

ci¹ czêsto by³a Ÿród³em odkryæ – zarów-

no tych popychaj¹cych cywilizacjê do

przodu, jak i tych, które na lata pogr¹-

¿a³y j¹ w mrokach.

Jaka jest historia wynalazków i odkryæ,

sk¹d siê bra³y, kto i gdzie ich dokonywa³,

jaki by³ ich dalszy los i wp³yw na cywili-

zacje?

DRAPACZE CHMUR

Pragnienie dokonywania rzeczy wiel-

kich jest stare jak œwiat. Olbrzymie budowle

by³y od zawsze dowodem bogactwa

i mocy: upamiêtnia³y przywódców,

symbole religijne, s³u¿y³y poszerzaniu

granic tego, co mo¿liwe, bêd¹c polem

rywalizacji dla

w³adców, w³aœ-

cicieli, architek-

tów i budowni-

czych.

Najoka-

zalsze budowle

przesz³oœci,

w³¹czaj¹c pira-

midy w Egipcie,

smuk³e wie¿e

w³oskich ratu-

szy czy gotyckie

katedry we

Francji, pomimo

¿e tak ró¿ne

w kszta³cie i przeznaczeniu, mia³y jednak

wspóln¹ cechê – by³y zbudowane z kamienia

lub ceg³y. Budowle wznoszono, wykorzystuj¹c

wytrzyma³oœæ tych materia³ów na obci¹¿enie

œciskaj¹ce (naprê¿enia). Ich œciany musia³y

przenosiæ ca³oœæ obci¹¿enia budowli wynikaj¹-

cych z obci¹¿enia materia³em œcian, stropów

oraz wyposa¿enia wnêtrz i ludzi. Du¿y ciê¿ar

konstrukcji powodowa³, ¿e mo¿liwoœci budo-

wy wysokich budynków w tej technologii by³y

ograniczone, a u¿yteczna przestrzeñ w ich

wnêtrzu – niewielka. Granicê stanowi³o mak-

symalne obci¹¿enie, jakie mog³a wytrzymaæ

podstawa takiego budynku.

Wieża jest zbu-

dowana z białe-

go marmuru, liczy osiem kondygnacji. Jej

masę ocenia się na 14 tysięcy ton.

Wieżę Eiffla od-

wiedziło dotąd

ponad 200 milio-

nw turystw.

3 000 000 lat p.n.e.

2 000 000–1 500 000 lat p.n.e.

350 000-250 000 lat p.n.e.

ok. 10 000 lat p.n.e.

ok. 8 000 p.n.e.

w IV tysi¹cleciu p.n.e.

Homo erectus – cz³owiek wyprostowany.

Nowe mo¿liwoœci przynios³a do-

piero, z koñcem XIX wieku, rewolucja

przemys³owa. Istotnym czynnikiem, któ-

ry przyczyni³ siê do rozwoju nowego ro-

dzaju budynków, by³a potrzeba skupie-

nia armii pracowników biurowych

w jednym miejscu, tak charakterystycz-

na dla rosn¹cych potrzeb kapitalizmu

przemys³owego.

Cz³owiek z Cromagnon.

Pojawia siê: pismo, ko³o, ¿agiel, wytop metali z rud.

ok. 3200 r. p.n.e.

Newgrange jest ponad 600 lat starsze

ni ż Wielka Piramida w Gizie.

Pier-

wsze wysokie

budynki pow-

sta³y w USA

w latach 70.

i 80. XIX wie-

ku. Wznosili je

obdarzeni ta-

lentem wizjo-

nerskim archi-

tekci z Nowe-

go Jorku i Chi-

cago, jednak

aby ich œmia³e

wizje mo¿na

by³o zrealizo-

waæ, najpierw musia³y zostaæ spe³nione

okreœlone warunki.

W 1852 r. Elisha Graves Otis

skonstruowa³ bezpieczn¹ windê. Piêæ

lat póŸniej pierwsze windy zastosowa-

no w Haughwout Building w Nowym

Jorku. Wynalezienie wind stworzy³o

mo¿liwoœæ sprawnego i wygodnego

u¿ytkowania wysokich budynków, za-

pewniaj¹c odpowiedni komfort dla

wewnêtrznej komunikacji.

Rozwi¹zaniem, które okaza³o siê

kluczowe dla wznoszenia wysokich bu-

dynków by³o wynalezienie nowego typu

konstrukcji, która nie stwarza³a takich

ograniczeñ, jak tradycyjna konstrukcja

z cegie³. Idealnym rozwi¹zaniem okaza-

³o siê zastosowanie, jako elementu noœ-

nego, stalowej konstrukcji szkieletowej.

Nowe rozwi¹zanie konstrukcyjne zmie-

ni³o przy okazji znaczenie fasady budyn-

ku (elewacji), która nie musia³a ju¿ pe³-

niæ roli elementu noœnego, staj¹c siê

elementem os³onowym, który mo¿na by-

³o dowolnie kszta³towaæ. Powstaje tzw.

„œciana kurtynowa” – nowy typ fasady,

ok. 2900 r. p.n.e.

Na terenach obecnego hrabstwa Wiltshire

w po³udniowej Anglii

wzniesiono pierwsze

elementy, budowane-

go etapami, kamien-

nego sanktuarium

Stonehenge – jednej

z najs³ynniejszych

europejskich budowli

megalitycznych.

Sk³ada siê z olbrzy-

mich bloków kamien-

nych o wadze 6–7 ton

i wysokoœci ok. 8 m.

Budowa Wielkiej

Piramidy w Gizie

(Egipt). Tê bu-

dowlê wzniesio-

no z ok. 2,3 mln

kamiennych blo-

ków, ma wyso-

koœæ ok. 137 m.

ok. 2723 r. p.n.e.

Stonehenge zbudowa-

ne jest z kręgw: zew-

nętrzny o średnicy

100 m, wewnętrzny

o trzydziestometrowej

średnicy i ustawionych

wewnątrz, na planie

podkowy pięciu trylitw

o wysokości 9 m.

Przed trylitami ustawionych jest 19 głazw o mniejszych wymiarach. Na

krąg wewnętrzny składa się 30 blokw kamiennych o wysokości 4,2 m.

ok. 2700 r. p.n.e.

ok. 2600 r. p.n.e.

ok. 477 r. p.n.e.

ok. 304 r. p.n.e.

280–279 r. p.n.e.

Bloki, z ktrych zbu-

dowano piramidę,

ważą średnio po około 2300 kg, największe ważą ponad 15 ton!

p.n.e./n.e.

72–80 n.e.

Powstanie rzymskiego Koloseum – amfiteatru, w któ-

rym odbywa³y siê walki gladiatorów. Jest to ogromna

budowla eliptyczna (d³. osi 188 i 156 m, obwód 524 m,

wys. 48,5 m), z widowni¹ mog¹c¹ pomieœciæ oko³o

80 tys. osób.

Budowa piêknego marmurowego grobowca – Tad¿

Mahal w Indiach.

Amerykanin Elisha Graves Otis konstruuje pierwsz¹

bezpieczn¹ windê.

Wielki po¿ar w Chicago sk³ania w³adze miejskie i ar-

chitektów do poszukiwañ ogniotrwa³ych rozwi¹zañ

w zakresie zabudowy miasta.

Do powszechnego u¿ytku wchodz¹ proste w obs³u-

dze windy elektryczne, co w znacznej mierze prze³a-

muje opory przeciwko budowie wysokoœciowców.

Powstaje 10-piêtrowy Home Insurance Building

w Chicago – uwa¿any za pierwszy wie¿owiec œwiata.

Jest on podtrzymywany przez metalowy szkielet pio-

nowych kolumn i poziomych belek.

Louis Henry Sullivan wznosi w Saint Louis wie¿owiec

Wainwright, bêd¹cy przyk³adem eklektyzmu polega-

j¹cego na po³¹czeniu za³o¿eñ konstrukcyjnych wie-

¿owca z tradycyjnymi elementami wystroju elewacji

i œcian zewnêtrznych.

1163–1250 r.

1174 r.

1630–1653 r.

V 1519 r.

1852 r.

1857 r.

1871 r.

1880 r.

1883–1885 r.

1885 r.

1889 r.

1890 r.

któr¹ wykonuje siê z lek-

kich materia³ów, jak np.

aluminium, stal czy

szk³o. Stworzy³o to archi-

tektom szerokie pole do

popisu, otwieraj¹c nowe

mo¿liwoœci w kreowaniu

wygl¹du budynków.

Doskona³ym

przyk³adem budynku,

w którym „pokazanie”

konstrukcji by³o celo-

wym zabiegiem o klu-

Daniel Burnham i John Root buduj¹ 15-kondygnacyjny Reliance

Building w Chicago, bêd¹cy ukoronowaniem dokonañ chicagow-

skiej szko³y architektonicznej, ciê¿kie kamienne elementy fasady

i œcian zostaj¹ zast¹pione przez lekk¹ kon-

strukcjê ramow¹ o przestronnych oknach.

W Nowym Jorku oddano do u¿ytku 60-piêt-

rowy Woolworth Building wg

projektu C. Gilberta. Dziêki

wysokoœci 241 m, przez pra-

wie 20 lat by³ najwy¿szym

budynkiem œwiata.

Raymond Hood przedstawia

propozycjê wysokoœciowej za-

budowy Manhattanu – tzw.

projekt Manhattan 50’.

W Kanadzie zbudowano

34-piêtrowy budynek Com-

merce Court North, siedzibê

Canadian Bank of Commerce.

Richmond H. Shreve, William F. Lamb i Arthur Lvomis projektuj¹

najwy¿szy budynek œwiata, 381-metrowy Empire State Building.

Projekt zostaje wykonany w latach 1928–1931.

Uroczyste otwarcie nowojorskiego Empire State Building, mierz¹ce-

go wraz z anten¹ 449 m. Jest on najwy¿sz¹ budowl¹ œwiata

do 1967 r. W budynku znajduj¹ siê pomieszczenia biurowe dla 15 ty-

siêcy ludzi, a windy mog¹ przewoziæ 10 tysiêcy osób na godzinê.

Otwarcie 252-metrowego American International Building (Cities

Services Building) w Nowym Jorku.

Nowy Jork – zakoñczenie prac nad 70-piêtrowym RCA Building

(General Electric). Wysokoœæ: 259,1 m.

Katastrofa lotnicza w Nowym Jorku. Dok³adnie o 9.49 samolot B-25

uderza w Empire State Building, wtedy jeszcze najwy¿szy budynek

œwiata. W wyniku tego zdarzenia ginie 14 osób, 25 jest rannych,

a szkody materialne siêgaj¹ miliona dola-

rów.

W Warszawie rozpoczêto budowê Pa³acu

Kultury i Nauki. Budowê ukoñczono

22 lipca 1955 r. Jest to najwy¿szy budy-

nek w Warszawie, ma 231 m wysokoœci

(wliczaj¹c iglicê).

Jeden z nielicznych drapaczy chmur finansowany za gotw-

kę. Zbudowany w gotyckim stylu budynek miał mieć 190,5 m

wysokości i kosztować 5 milionw dolarw, jednak ostatecz-

nie kosztował 13,5 miliona dolarw i osiągnął wysokość 241 m.

Budynek ma 102 piętra.

czowym znaczeniu dla ukszta³towania bry³y

budynku jest stupiêtrowy John Hancock Cen-

ter w Chicago.

Do szybkiego upowszechnienia siê

konstrukcji stalowych przyczyni³y siê te¿

wzglêdy praktyczne – stalowa konstrukcja

uczyni³a budynek bardziej podatnym na za-

biegi architektoniczne; mo¿na by³o uzyskaæ

wiêcej przestrzeni u¿ytkowej na piêtrach, co

wiêcej, przestrzeñ tê mo¿na by³o dowolnie

kszta³towaæ (tzw. open space).

Za pierwszy drapacz chmur przez d³ugi

czas uznawano, wykonany w technice szkie-

letowej, 10-piêtrowy Home Insurance Buil-

ding w Chicago o stalowej konstrukcji. Jed-

nak nie by³ on pierwsz¹ budowl¹ wykonan¹

w tej technologii. Stal jako element konstruk-

cji zastosowano wczeœniej m.in. w Crystal Pa-

lace oraz wie¿y Eifflela. Pierwszym budyn-

kiem, którego fasada zosta³a wykonana ca³ko-

wicie ze szk³a, by³ Hallidie Building wybu-

dowany w 1918 r. w San Francisco wed³ug

projektu Willisa Polka.

W sylwestra 2000 r. na szczycie Pałacu Kultury odsło-

nięty został drugi co do wielkości w Europie zegar, je-

go cztery tarcze mają średnice po 6 metrw. Jest to

najwyżej położony zegar wieżowy na świecie.

Oddano w Chicago nowoczesny

100-piêtrowy budynek biurowo-miesz-

kalny John Hancock Center o wyso-

koœci 343,5 m (z antenami 450 m).

W San Francisco zbudowano Bank

of America Building, licz¹cy 237,4 m

wysokoœci.

W Pittsburgu (USA) powstaje United

States Steel Building (USX Tower)

licz¹cy 256,3 m wysokoœci.

Najwyższy budynek biurowo-mieszkalny na

świecie. Zewnętrzne belki całkowicie zasłaniają

dwa okna na każdym piętrze. Belki określono

jako pewien symbol, dlatego wynajęcie po-

mieszczeń z tymi belkami jest droższe.

1890–1894 r.

1908 r.

Warto poznaæ

W Warszawie, przy ulicy Zielnej, wybudo-

wano budynek Centrali Telefonicznej Ceder-

gren, póŸniej nazwany od Polskiej Akcyjnej

Spó³ki Telefonicznej – PAST. 51-metrowy

gmach by³ jedn¹ z pierwszych tak du¿ych

konstrukcji ¿elbetowych. To pierwszy war-

szawski budynek

zas³uguj¹cy na

miano wie¿owca.

Ukoñczono budowê

Hallidie Building –

pierwszego budyn-

ku z fasad¹ wyko-

nan¹ ca³kowicie ze

szk³a.

Otwarcie budynku

Chryslera, licz¹ce-

go 77 piêter, który

w owym dniu sta³ siê najwy¿sz¹ bu-

dowl¹ œwiata – 318,8 m. Tytu³ utrzyma³

tylko przez kilka miesiêcy.

Drapacz chmur

Drapacz chmur (skyscraper)

– to nazwa przeniesiona

z angielskiej nazwy najwy¿-

szego masztu ¿aglowca.

1913 r.

1918 r.

1928 r.

Przez sześć lat od wybudowania,

51-metrowy gmach był podobno

najwyższym w całym Imperium

Rosyjskim.

1930 r

28 V 1930 r.

Czy wiesz, ¿e...

Najwy¿sz¹ budowl¹ (struktur¹)

by³ maszt radiowy wybudowany w Pol-

sce ko³o G¹bina? Mia³ wysokoœæ 646 m.

1928–1931 r.

Z przymru¿eniem oka

1 V 1931 r.

Jest to najwyższy na świecie budynek z cegły

1931–1940 r.

1932 r.

W dobie wielkiego kryzysu w Nowym Jorku powstaje

jeden z najwiêkszych zespo³ów wysokoœciowych biu-

rowców na œwiecie – Rockefeller Center.

Ukoñczono budowê budyn-

ku dzisiejszego hotelu War-

szawa (dawniej: Pruden-

tial). Mierz¹cy 66 m wyso-

koœci gmach by³ najwy¿-

szym w przedwojennej

Warszawie. Do budowy

wie¿owca zu¿yto 1500 ton

stali, 2 miliony cegie³ i 2 ty-

si¹ce ton cementu.

W Moskwie oddano budy-

nek Uniwersytetu £omonosowa o wysokoœci 240 m.

W Nowym Jorku wybudowano Chase Manhattan Bank

Building, mierz¹cy 247,8 m.

Ukoñczono Met Life Building (Pan Am Building) o wy-

sokoœci 246,3 m.

Wed³ug projektu Minoru Yamasaki zostaje wzniesiony

najwiêkszy kompleks biurowy œwiata – World Trade

Center w Nowym Jorku. Do wy¿szej wie¿y przez 4 lata

nale¿a³ rekord najwy¿szej budowli œwiata.

1933 r.

28 VII 1945 r.

2 V 1952 r.

1953 r.

1961 r.

1963 r.

1966–1973 r.

1969 r.

1970 r.

Do chwili zniszczenia podczas ataku terrorystycznego dwie wieże

WTC były dominującym elementem panoramy Nowego Jorku.

W San Francisco oddano do u¿ytku Transamerica Pyramid o wysokoœci 259,9 m.

W Toronto w Kanadzie ukoñczono Commerce Court West o wysokoœci 239 m.

Zakoñczenie budowy mierz¹cego 646 metrów Warszawskiego Masztu Telewizyjnego (k/G¹bina),

najwy¿szej kiedykolwiek istniej¹cej struktury œwiata.

Powsta³ Intraco I – jeden z pierwszych z wybudowanych w Warszawie drapaczy chmur.

Posiada 39 kondygnacji, ca³kowita wysokoœæ: 138 m.

W Bostonie (USA) ukoñczono John Hancock Tower o wysokoœci 240,3 m.

W Toronto (Kanada) zostaje oddana do u¿ytku najwy¿sza budowla œwiata – wie¿a telewizyjna Ca-

nadian National Tower (wysokoœæ 553 metry).

W Seulu (Korea) zbudowano Korea Life Insurance Company

Building o wysokoœci 249,2 m.

W Melbourne w Australii wzniesiono 63-piêtrowy budynek Rialto

Towers. Wysokoœæ: 248 m.

W Malezji zbudowano Tun Abdul Razak Building

o wysokoœci 231,7 m.

Oddano Overseas Union Bank Centre – 280 m biurowiec

w Singapurze.

W Hongkongu (Chiny) wzniesiono Bank of China Tower

o wysokoœci 305 m.

Kosztem 250 milionów euro wybudowano w Frankfurcie (Niemcy)

budynek Messeturm mierz¹cy 256,5 m.

W Tokio oddano 243-metrowy Metropolitan Tower (City Hall).

W D¿akarcie (Indonezja) zakoñczono prace nad BNI City Tower – 250,1 m wysokoœci.

W Shenzhen powstaje kolejny chiñski wysoki budynek – Di Wang Comm. Building,

o wysokoœci 325,1 m.

Zawala siê stoj¹cy w G¹binie Warszawski Maszt Telewizyjny.

W Kuala Lumpur w Malezji powstaj¹ dwa bliŸniacze budynki, uznawane obecnie

za najwy¿sze na œwiecie: Petronas Twin Towers (wysokoœæ 452 metry),

twórc¹ projektu jest Amerykanin Cesar Pelli.

Ukoñczono we Frankfurcie najwy¿szy wie¿owiec w Europie

biurowiec Commerzbanku.

Wysokoœæ: 259 m.

W Szanghaju (Chiny) ukoñczono budo-

wê Jin Mao Building. Struktura budyn-

ku mo¿e wytrzymaæ tajfunowy wiatr

o prêdkoœci nawet 200 km/h (szczyt

mo¿e odchyliæ siê o maksymalnie 75

centymetrów) oraz trzêsienia ziemi

o skali do 7 stopni w skali Richtera.

Piąty pod względem wysokości budynek

świata Ï mierzy 420,5 m

W Arabii Saudyjskiej wzniesiono Al Faisaliah Centre (Star Dome) o wysokoœci 268,5 m.

W Zjednoczonych Emiratach Arabskich ukoñczono: Emirates Tower I o wysokoœci 355 m

i Emirates Tower II mierz¹c¹ 309 m.

Na Tajwanie ukoñczono budowê 101-piêtrowego budynku

Taipei Financial Center. Jest to najwy¿szy budynek na œwie-

cie, ma wysokoœæ 509,3 m.

Tłumik w Taipei 101. Wiejące na wysokości kilkuset

metrw nad ziemią wiatry powodują wibracje i koły-

sanie konstrukcji. Kołysanie jest kontrolowane przez

specjalne absorbery Ï tłumiki drgań. Są one precy-

zyjnie dostrojone do częstotliwości drgań i drgają

w kierunku przeciwnym do drgań konstrukcji.

W budynku zainstalowano naj-

szybsze windy na świecie po-

konujące 1010 metrw na mi-

nutę (63 km/h)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: