Historia-Polska i Turcja schronieniem europejskich Żydów (la.pdf

1500.1592 - POLSKA I TURCJA SCHRONIENIEM

ŻYDÓW

DZIEJE NOWOŻYTNE

Do końca XV wieku istniało 61 żydowskich gmin na ziemiach

polskich i ruskich.

W Europie Wschodniej coraz większy wpływ uzyskiwali

Aszkenazyjczycy , którzy zakładali nowe ważne jesziwy . Ich zasób

wiedzy świeckiej był mniejszy niż Sefardejczyków , a kontakty z

ludnością miejscową słabe. Język Żydów aszkenazyjskich był

biedną gwarą niemiecką, odciętą od rodzimego pnia. Nie brał

udziału ani w rozwoju języka niemieckiego, ani też w bogactwie

języka polskiego. Trudno było tutejszym rabinom tworzyć

piękne kazania. Dla nich najważniejsza była myśl religijna, która

sobą wszystko przesłaniała i wszystko w sobie pochłaniała. Ich

oczy skupiały się na Talmudzie w świecie myśli i wzniosłych

modlitw zaziemskich. Dużo się modlono, Talmud studiowano do

upojenia, i już mało czasu zostawało na głoszenie kazań pięknych

mową.

Do 1500 r. większość królestw i księstw chrześcijańskich

wygnało już Żydów. Tylko w Polsce i Królestwie Neapolu

panowały jeszcze warunki pozwalające im żyć. W Polsce

mieszkało około 18 tys. Żydów, a na Litwie 6 tys. (mniej niż 1%

ludności).

Obławy na Żydów zagnały do większych miast we Włoszech i Turcji

żydowskich zbiegów z Hiszpanii, Portugalii i Niemiec. Każda z tych grup

utrzymywała własną niezależność, starannie pielęgnując separatyzm. W

ten sposób w jednym mieście mogły istnieć obok siebie żydowskie gminy

włoska, romańska (grecka), hiszpańska, portugalska, niemiecka, a

czasami nawet magrebska (afrykańska). Konstantynopol, Adrianopol,

Saloniki i wiele innych miast tworzyły pstrą mozaikę korporacji

gminnych, z własnymi odrębnymi zarządami, rytuałami synagogalnymi,

rabinami, uczelniami itp. W takich warunkach upadły siły duchowe

żydostwa. Dominującym kierunkiem było objaśnianie starożytnych

komentarzy i pisanie komentarzy do komentarzy. Talmudyści wykładali

Talmud , a uczeni filozofowie wykładali nauki Majmonidesa.

W 1500 r. wyprawy portugalskie dotarły do Ameryki

Południowej i Środkowej. Pedro Cabral dotarł do Brazylii,

Vincente Pinzon odkrył ujście rzeki Amazonki.

W 1501 r. czeski król Władysław zatwierdził ustawę tolerującą

Żydów na terytorium Czech po wieczne czasy.

W 1501 r. król Aleksander Jagiellończyk (1501-1506) doszedł do

wniosku, że po wygnaniu Żydów z Litwy finanse podupadły,

dlatego zezwolił na ich powrót do kraju. Żydzi musieli jednak

wracając opłacać tzw. " powrotne ".

W owym czasie kabaliści oświadczyli, że wyłącznie oni są w

posiadaniu tradycji mojżeszowych , a Talmud i rabini powinni uznać

swoją niższość. Kamieniem węgielnym wszystkich nauk

mistyków była nadzieja mesjańska. Za pomocą obliczeń

liczbowych próbowano ustalić czas nadejścia oczekiwanego

królestwa mesjańskiego .

Pobożny Izaak Abrabanel ogłosił trzy dzieła, w których na

podstawie Pisma Świętego (głównie księgi proroka Daniela)

obliczył, że początek doby mesjańskiej rozpocznie się w 1503 r., a

jej urzeczywistnienie nastąpi w 1531 r.

W 1502 r. wystąpił w północnych Włoszech Aszer Lamlein,

ogłaszając się jako zwiastun Mesjasza. Wzywał on Żydów do

pokuty, umartwień i dobrych uczynków, które sprawią, że

Mesjasz się objawi. Lamlein znalazł licznych zwolenników we

Włoszech i Niemczech. Przez rok czasu Żydzi pokutowali i

nieustannie się modlili, po czym ruch wraz ze śmiercią Lamleina

umarł śmiercią naturalną.

W 1503 r. Gerson Kohen założył w Pradze (Czechy) drukarnię

hebrajską, pierwszą w Niemczech. W owym czasie w Pradze

nauczał rabin Jakub Polak (1460-1535), najgruntowniejszy i

najbystrzejszy talmudysta tego czasu.

W latach 1505-1515 Portugalczycy podbili zachodnie i

częściowo wschodnie wybrzeże Indii. Rozwijał się handel złotem

i korzeniami indyjskimi. Portugalczycy zbudowali imperium

kolonialne (Indie, Indochiny, Indonezja i Brazylia).

W latach 1506-1548 w Polsce panował król Zygmunt I Stary.

Kapitał i handel żydowski umożliwiały eksploatację bogactw

naturalnych Polski i dostarczały niezbędnych finansów królowi

oraz szlachcie. Większa część handlu i rzemiosła znajdowały się

w rękach Żydów. Najmocniejszą ostoję mieli Żydzi polscy w

szlachcie, która żywiła uprzedzenie dla niemieckiego osadnictwa

i posługiwała się Żydami do zwalczania i ograniczania

niemieckiego mieszczaństwa. A ponieważ szlachta piastowała

urzędy wojewodów, kasztelanów, starostów i inne godności,

więc ustawy kanoniczne pozostawały względem Żydów

zapomniane. Rabini wielkich miast byli zatwierdzani przez króla.

Żydzi mieli pełne sądownictwo cywilne i kryminalne.

Wraz z przyjazdem do Polski królowej Bony, małżonki

Zygmunta I Starego, z Włoch przybyli żydowscy medycy. Obok

umiejętności medycznych przywieźli także inne umiejętności

świeckie.

W 1507 r. polski król Zygmunt Stary wyznaczył radom

miejskim wysokie kary i kaucje zapobiegające powstawaniu

tumultów przeciwko Żydom. W przypadku zamieszek, połowę

pieniędzy dostawali poszkodowani Żydzi, a drugą połowę skarb

państwa. Zabroniono też oskarżania Żydów o mordy rytualne

czy profanację hostii.

W XVI wieku w Polsce rozwinął się wyjątkowy samorząd

żydowski. Każda gmina ( kehila ) posiadała swój własny organ

administracyjny ( kahał ). Członków kahału wybierano spośród

najbardziej poważanych i najczęściej najbogatszych członków

gminy. Czuwali oni nad spokojem i bezpieczeństwem.

Kontrolowali łaźnie, przetwórstwo mięsa, szkolnictwo i usługi

pogrzebowe. Państwo nakładało na nich podatki, które oni

dzielili pomiędzy członków gminy i następnie nadzorowali ich

ściągniecie. W ściąganiu podatków, żydowski samorząd był

bardziej skuteczny niż urzędy państwowe.

W 1507 r. Dominikanie obwieścili wielki cud w Lizbonie

(Portugalia). W miejscowym kościele miała okazać się Maria.

Przy tej sposobności fanatyczni Dominikanie podburzyli lud do

nienawiści dla nowonawróconych Żydów ( marranów ). Podczas

straszliwej rzezi okrutnie zamordowano ponad 2 tys. osób.

W 1509 r. oszczerstwa niemieckiego duchowieństwa pobudziły

cesarza Maksymiliana do nienawiści dla Żydów. Cesarz udzielił

mandat nowonawróconemu Żydowi Józefowi Pfefferkornowi.

Mandat dał mu moc nad niemieckimi Żydami. Mógł rewidować

w całym państwie książki żydowskie i niszczyć te, w których

wykryto by treści obraźliwe dla chrześcijaństwa. Pfefferkorna

popierali Dominikanie , którzy wydawali publikacje

antyżydowskie pod jego nazwiskiem.

W 1509 r. Pfefferkorn rozpoczął w niemieckim mieście

Frankfurt konfiskatę żydowskich książek. Jednakże pod

wpływem protestów Żydów i wysokiego duchowieństwa

niemieckiego, akcja konfiskaty książek została przerwana i

skierowana pod sąd cesarski.

W 1509 r. cesarz Maksymilian nadał mandat arcybiskupowi

Uriel von Gemmingen, który był przychylny dla Żydów. Mandat

uprawniał do konfiskaty żydowskich książek i oceny ich treści.

W tym celu powołano profesorów akademii w Kolonii, Moguncji,

Erfurcie i Heidelburgu. W skład komisji weszli: sędzia trybunału

inkwizycyjnego w Kolonii Hochstraten, Wiktor von Karben i Jan

Reuchlin (1455-1522). Reuchlin tak mówił o języku hebrajskim:

" Język Hebrajczyków jest prosty, niezepsuty, święty, zwięzły i jędrny.

Za pomocą tej mowy obcuje Bóg z ludźmi, a ludzie z aniołami

bezpośrednio i bez tłumacza, oko w oko, jak przyjaciel zwykł rozmawiać

z przyjacielem ".

W 1510 r. w niemieckim mieście Brandenburg oskarżono

Żydów o kradzież hostii i dzieciobójstwo. Aresztowanych

Żydów torturowano i następnie spalono (38 osób) w Berlinie.

W 1510 r. powołana przez cesarza Maksymiliana komisja do

zbadania zawartości żydowskich ksiąg złożyła swój pierwszy

raport. Reuchlin argumentował aby nie konfiskować i nie palić

żydowskich książek, proponował utworzenie na wszystkich

niemieckich uniwersytetach dwóch nowych katedr , języka

hebrajskiego i rabinicznego. Peuchlin podkreślał, że Żydzi są

obywatelami państwa niemiecko-rzymskiego i korzystają z tych

samych, co inni, praw i opieki. Poza tym Żydzi znajdują się poza

obrębem Kościoła Rzymsko-Katolickiego i nie są zmuszani do

przyjęcia wiary chrześcijańskiej, nie można więc zastosować do

nich oskarżeń o kacerstwo i niewiarę.

Pozostały skład komisji oskarżył o kacerstwo i niewiarę

Talmud i pozostałe książki żydowskie. Proponował postawienie

Żydów niemieckich przed trybunałami inkwizycyjnymi , i jeśli się

nie wyprą swoich herezji i bluźnierstw, należałoby ich spalić na

stosach.

Równocześnie Dominikanie wydali panflet " Zwierciadło ręczne "

(niem. " Handspiegel "), w którym ostro zaatakowali Reuchlina za

sprzyjanie żydowskiej sprawie.

W 1511 r. Reuchlin wydał słynną odpowiedź " Zwierciadło oczne ",

w którym objawił publiczności wszystkie tajemne knowania

Dominikanów podburzających do nienawiści dla Żydów. " A

wreszcie chrześcijanin powinien kochać Żyda, jako bliźniego; to

wszystko zasadza się na prawach ".

Spory w Niemczech trwały przez długie następne lata. Cały

zakon Dominikanów zjednoczył się przeciwko Reuchlinowi i starał

się zniszczyć niemieckie żydostwo.

W 1511 r. Królestwo Neapolu wypędziło Żydów.

W latach 1512-1520 w Turcji panował sułtan Selim I. Pokonując

Mameluków zdobył on Egipt, Palestynę i Mezopotamię.

Prowadził on politykę przychylną Żydom. Zezwolił on Żydom osiedlać

się we wszystkich tureckich miastach, zajmować się handlem i

rzemiosłem. Dlatego żydowscy wygnańcy z Europy (w szczególności z

Hiszpanii) osiedlali się w granicach Turcji. Przynosili ze sobą wysoką

kulturę, kapitał i przedsiębiorczość. Dzięki nowym przybyszom, Bliski

Wschód ożył gospodarczo i kulturowo.

Turcja na długi czas stał się oazą dla Żydów okrutnie prześladowanych

przez chrześcijan.

W 1516 r. kontrolę nad Palestyną rozpoczęli sprawować Turcy (sułtan Selim I). Od

tego momentu rozpoczęła się tam duża imigracja Żydów z Turcji i Europy.

W 1516 r. Portugalczycy (Tome Pirez) dotarli do Chin. Był to

początek portugalskiej ekspansji kolonialnej w Chinach.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: