System resocjalizacyjny w Polsce
Wychowanie resocjalizujące jest to wychowanie, które stosuje się wobec osób, które wykazują zaburzenia socjalizacji, a przejawem są zachowania aspołeczne lub antyspołeczne.Wobec dzieci i młodzieży wymagających specjalnych oddziaływań na procesy psychiczne w taki sposób, by wywołać zmiany czynności jednostki. Zmiany te mają polegać na eliminowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne np. zlecenia zadaniowe, naciski w postaci norm.
Polski system resocjalizacji i profilaktyki tworzą wraz z sądem rodzinnym następujące instytucje:1. Zakłady poprawcze2. Młodzieżowe Ośrodki Adaptacyjno – Społeczne tzw. MOAS3. Ośrodki szkolno – wychowawcze4. Domy Dziecka5. Pogotowia Opiekuńcze6. Schroniska dla nieletnich7. Rodziny zastępcze8. Ośrodki kuratorskie9. Ochotnicze Hufce Pracy10. Policyjne Izby Dziecka11. Kuratorzy sądowi
POGOTOWIE OPIKUŃCZE Zajmuje się diagnozowaniem dzieci od 3 do 18 lat. w odróżnieniu od ośrodka diagnostyczno – konsultacyjnego jest ośrodkiem sprawującym opiekę całkowitą. Dzieci są tam cały czas oderwane od środowiska rodzinnego. Mogą tam się znaleźć dzieci które:1. W sposób nagły zostały pozbawione opieki rodzicielskiej2. Dzieci trafiające z powodu zaburzeń środowiskowych, negatywnego zachowania, wymagają specjalistycznej obserwacji3. Dzieci skierowane na podstawie orzeczeń sądu, wniosku dyrektorów szkół, kuratorów, inspektorów oświaty w celu ustalenia najkorzystniejszego dla nich środowiska wychowawczegoZadania:1. Opracowanie diagnozy pedagogiczno – psychologicznej i lekarskiej oraz podstawowych wskazań wychowawczych2. Zapewnienie doraźnej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym oraz takim które wymagają izolacji od dotychczasowego środowiska3. Organizowanie działalności kompensacyjnej w sferze wychowawczej i dydaktycznej4. Zapewnienie warunków do wypełnienia obowiązku szkolnego5. Kwalifikowanie podopiecznych do rodzin zastępczych, domów dziecka i placówek resocjalizacyjnychOkres pobytu w pogotowiu nie powinien przekraczać 3 miesięcy, może być przedłużony o dalsze trzy miesiące. Realizuje się w jej ramach obowiązek szkolny. Zespół diagnostyczno – konsultacyjny pogotowia składa się z: zastępcy dyrektora, pedagoga, psychologa, wychowawcy grupy, pielęgniarki, nauczyciela klasy i osoby zajmującej się kierowaniem do placówki.
Do jego obowiązków należy:1. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w pogotowiu2. Kwalifikowanie dzieci do zajęć w zespołach wychowawczych, w zajęciach terapeutycznych i zajęciach indywidualnych3. Ukierunkowanie działalności obserwacyjnej i diagnostycznej4. Ustalenie wskazań i zaleceń dotyczących dalszej działalności wychowawczej5. Wnioskowanie w sprawach przedłużenia pobytu w pogotowiu6. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w innych placówkach, w tym też do powrotu do własnych rodzinGrupy dziecięce nie powinny liczyć więcej niż 12 osób.
Zadania wychowawcze przewiduje się:1. Wzmożona opieka wychowawcza – korekta niedomagań wychowawczych, opieka prozdrowotna2. Działania w oparciu o różne środki wychowawcze – teatr, kino3. Działalność sportowo – rekreacyjna w oparciu o możliwości placówki i nie tylko4. Prostowanie kontaktów z rodziną5. Wyrównywanie braków w nauceRegulamin obejmuje:1. Dbałość o ład i porządek2. Dbałość o własne życie3. Ponoszenie odpowiedzialności za własne czyny i inne
Organizacja życia codziennego
Każde dziecko, które trafia do pogotowia opiekuńczego najpierw przebywa na oddziale izolacyjnym, gdzie poddawane jest zabiegom higienicznym oraz badaniom lekarskim. W wielu placówkach nie istnieją oddziały izolacyjne. Dzieci przyjmowane są bezpośrednio do grup wychowawczych. Z oddziału izolacyjnego dziecko jest kierowane do grupy wychowawczej w internacie. Z tej grupy bezpośrednio uczęszcza na zajęcia szkolne. Jeżeli dziecko ma poniżej 7 lat wtedy trafia do grupy przedszkolnej. Dzieci poniżej 7 lat najczęściej trafiają do Domu Małego Dziecka.
Organizacja życia w internacie pogotowia opiekuńczego i podział wychowanków na grupy jest zależne od wieku dzieci ( dzieci starsze powinny być odizolowane od młodszych, ponieważ mają większy bagaż doświadczeń negatywnych, są zaniedbane wychowawczo, dzieci młodsze są niedożywione, opóźnione w nauce, na pobyt w pogotowiu reagują apatią, z kolei dzieci starsze agresją i niezdyscyplinowaniem). Pogotowie opiekuńcze skupia najczęściej wychowanków wymagających zindywidualizowanych oddziaływań. Każdy z nich ma odrębną, niepowtarzalną biografię i własne w swoisty sposób odczuwane przykre doświadczenia życiowe.
SCHRONISKO DLA NIELETNICH
Umieszczenie nieletniego w schronisku samo w sobie nie jest środkiem przeciwdziałania demoralizacji nieletnich lecz narzędziem postępowania w sprawie o czyn karalny, mający charakter zapobiegawczy. Jednak samo schronisko pozostaje instytucją spełniającą w procesie wychowawczo- resocjalizacyjnym niezwykle ważna rolę. W nim bowiem następuje zainicjowanie tego, co dopiero poprzez umieszczenie nieletniego sprawcy przestępstwa w zakładzie poprawczym, może przynosić oczekiwane efekty w oddziaływaniach resocjalizacyjnych. Prawidłowo zapoczątkowane kształcenie i wychowanie resocjalizujące stanowi bowiem istotny czynnik w procesie kształtowania „nowych” osobowości wychowanków społecznie niedostosowanych. W schronisku prowadzony jest przecież proces kształcenia i wychowania.
Schroniska dla nieletnich zapewniają pozostanie wychowanków w izolacji społecznej do czasu zakończenia prowadzonych postępowań wobec nich przez sądy lub podmioty, które wydały decyzję o umieszczeniu nieletniego w tego rodzaju zakładzie. Pobyt wychowanka w schronisku ma zapobiec jego działaniom, które mogłyby utrudniać prowadzone przeciwko niemu postępowanie sadowe. W schroniskach opracowuje się diagnozę wychowanka oraz rozpoczyna proces resocjalizacji, także indywidualny program resocjalizacji, współdziałając z rodzina nieletniego, organizacjami społecznymi oraz środkami pomocy społecznej.
Schroniska dzieli się na dwie grupy. Pierwsza to schroniska zwykłe, które zapewniają wychowankom możliwość kształcenia się w szkole podstawowej i ponadpodstawowej. Grupa wychowawcza w tego rodzaju schroniskach może liczyć do 10 wychowanków.
Druga grupa to schroniska interwencyjne przeznaczone dla nieletnich o wysokim stopniu zdemoralizowania, dezorganizujących pracę schroniska zwykłego. Do tego rodzaju placówek kierowani są nieletni, którzy mają odpowiadać przed sądem na zasadach przewidzianych w kodeksie karnym. Grupa wychowawcza może liczyć do 6 wychowanków.
Do wszystkich rodzajów schronisk przyjmowani są nieletni na podstawie postanowień sądu, sadu rodzinnego lub prokuratora. O przyjęciu nieletniego do schroniska dyrektor zobowiązany jest powiadomić organ kierujący, rodziców bądź opiekunów prawnych wychowanka. Dyrektor schroniska zobowiązany jest również powiadomić o przyjęciu nieletniego do schroniska właściwy organ prowadzący ewidencję ludności. Nieletni pozostaje w schronisku przez czas określony w postanowieniu o umieszczeniu go w tej instytucji, nie dłużej niż 3 miesiące. Przedłużenie pobytu może nastąpić na podstawie decyzji sądu.
Nieletni przebywający w schronisku ma prawo do właściwej opieki warunków pobytu, bezpieczeństwa, świadczeń zdrowotnych, odwiedzin rodziców lub opiekunów, otrzymywania i wysyłania korespondencji, życzliwego traktowania, wykonywania praktyk religijnych, składania próśb, skarg, wniosków i odwołań do organu właściwego do ich rozpatrzenia.
Zwolnienie nieletniego ze schroniska następuje na podstawie postanowienia i nakazu zwolnienia wydanego przez sąd, sędziego rodzinnego lub prokuratora. O terminie zwolnienia nieletniego zawiadamia się jego rodziców bądź opiekunów prawnych. Nieletni wymagający dalszego leczenia otrzymuje również świadectwo lekarskie. W przypadku zwolnienia nieletniego ze schroniska w celu umieszczenia go w zakładzie poprawczym, dyrektor schroniska zobowiązany jest do przekazania opinii psychologiczno-pedagogicznej oraz pełnej dokumentacji o nieletnim, także zdrowotnej.
Najważniejszą funkcję, jaką schronisko spełnia w procesie wychowania i resocjalizacji, niejako przy okazji zastosowania umieszczenia w nim dla powodu zasadniczego, pozostaje jego funkcje diagnostyczna. Diagnoza, którą schronisko ma obowiązek przygotować, wykorzystując pobyt w nim nieletniego, obejmuje ocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, określa poziom rozwoju intelektualnego, ustala zakres wiadomości szkolnych, uzdolnienia, zainteresowania i predyspozycje zawodowe, dane o rozwoju psychofizycznym, z uwzględnieniem uwarunkowań psychospołecznych, analizę procesu nieprzystosowania społecznego, z uwzględnieniem stopnia demoralizacji, ocenę aktualnej sytuacji rodzinnej i wychowawczej, oraz wnioski określające kierunki oddziaływań resocjalizacyjnych.
ZAKŁAD POPRAWCZY
Zakład poprawczy jest jednostką zamkniętą i strzeżoną, służącą wykonywaniu środka poprawczego wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny po ukończeniu lat 13 i ujawnia wysoki stopień demoralizacji, a prawomocnym wyrokiem sądu uznany został sprawcą przestępstwa. Jak sama nazwa wskazuje jest to ośrodek szczególnego rodzaju , który od środków wychowawczych różni sposób wykonywania i stopień jego dolegliwości. Takie cechy jak np. możliwość warunkowego zawieszania wykonania, a także związana z jego wykonaniem izolacja i charakter zabezpieczeń zakładu poprawczego, sytuują środek poprawczy między najbardziej radykalnym środkiem wychowawczym(umieszczeniem w placówce resocjalizacyjnej), a karą pozbawienia wolności. Można też powiedzieć, że umieszczenie w zakładzie poprawczym jest pozbawieniem wolności o charakterze poprawczym, prognostyczno- wychowującym. Z tego punktu widzenia zakład poprawczy zaliczyć należy w rozumieniu funkcjonalnym do instytucji wychowania resocjalizującego. Umieszczenie w zakładzie poprawczym można również zdefiniować jako pozbawienie wolności, które nie jest karą. Zdaniem zakładu poprawczego jest przygotować wychowanków do życia zgodnego z normami społecznymi oraz nauczyć samodzielności życiowej poprzez zintegrowaną działalność wychowawczą, korekcyjną, dydaktyczną i opiekuńczą, przygotowanie do pracy zawodowej, organizowanie udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska wychowanków, współdziałanie w procesie wychowawczym z wychowankami i ich rodzicami, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej właściwymi organowi administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi osobami.
Szczegółową organizację i zasady pobytu wychowanków w zakładzie poprawczym określa statut opracowany przez dyrektora tego zakładu.
Statut podlega zatwierdzaniu przez Ministra Sprawiedliwości.
Zakłady poprawcze resocjalizacyjne przeznaczone są dla nieletnich z normą intelektualną i psychiczną, u których nie występują zaburzenia neuropsychiczne, mogące zagrażać bezpieczeństwu innych wychowanków.
Do umieszczenia w takim rodzaju zakładu nie aspirują zatem nieletni z objawami charakteropatii umysłowa na pograniczu upośledzenia umysłowego.
Wyróżnia się następujące rodzaje zakładów poprawczych:
ü Zakłady resocjalizacyjne o charakterze: otwartym, półotwartym, zamkniętym i wzmożonym nadzorze wychowawczym;
ü Zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne;
ü Zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne
Wyodrębnienie zakładów w ramach tego podziału następuje za względu na podatność nieletniego na program resocjalizacji, zakres swobody poruszania się w obrębie zakładu i na zewnątrz, system progresji i regresji.
Do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze otwartym, nazywanymi również młodzieżowymi ośrodkami adaptacji społecznej, kieruje się nieletnich, którzy przebywali już w schronisku dla nieletnich ale nie identyfikują się z podkulturą więzienną (tzw.grypstyką) nie przebywali w aresztach śledczych lub w zakładach karnych, wyrażają wole uczestniczenia w procesie resocjalizacji, a ich zachowanie w schronisku dla nieletnich przemawia za umieszczeniem w zakładzie tego typu oraz na celowość umieszczenia w tym typie zakładu resocjalizacyjnego wskazuje rozpoznanie diagnostyczne.
Do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze półotwartym, kieruje się nieletnich, którzy nie przebywali w schronisku oraz tych, którzy podczas pobytu w schronisku dla nieletnich nie zostali zakwalifikowani do zakładów resocjalizacyjnych o charakterze otwartym, resocjalizacyjno rewalidacyjnych lub resocjalizacyjno-terapeutycznych. Do zakładu półotwartego mogą być również przenoszeni wychowankowie z innych typów zakładu resocjalizacyjnego, który dalszy proces resocjalizacji powinien przebiegać w warunkach zakładu półotwartego. W tym typie zakładu grupa wychowawcza powinna liczyć do 10 wychowanków.
Zakłady zamknięte przeznaczone są dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów o charakterze otwartym i półotwartym, jeżeli podejmowane w stosunku do nich działania resocjalizacyjne nie przyniosły pozytywnych skutków, a przyczyną ucieczek nie był sprawy losowe lub złe traktowanie przez innych wychowanków. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna liczyć do 8.
Do zakładu o wzmożonym nadzorze wychowawczym kieruje się nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji, wobec których sąd określił umieszczenie w takim typie zakładu oraz wychowankowie dezorganizujący pracę w innych zakładach, którzy ukończyli 16 lat, a wyjątkowych przypadkach lat 15. W zakładzie o wzmożonym nadzorze wychowawczym nauczanie, szkolenie zawodowe, zatrudnienie, a także zajęcia w czasie wolnym od nauki i pracy prowadzi się na terenie zakładu. Jednak w przypadku uzasadnionych względami wychowawczymi mogą być organizowane zajęcia poza zakładem pod bezpośrednim nadzorem pracownika zakładu. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna wynosić do 4.
Nieletni z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości kierowani sa do zakładów resocjalizacyjnych – terapeutycznych, gdzie ich resocjalizacja łączona jest z terapią, a liczba wychowanków w grupie wychowawczej powinna wynosić do 6. W zakładach tych wprowadzona jest również leczenie, rehabilitacja i readaptacja nieletnich uzależnionych od środków oduczających, substancji psychotropowych i środków zastępczych.
Dla nieletnich upośledzonych umysłowo przeznaczone są zakłady poprawcze resocjalizacyjno – rewalidacyjne. Zadania dydaktyczno – resocjalizacyjne realizuje się w nich zastosowaniem form i metod postępowania z młodzieżą upośledzoną umysłowo i niedostosowana społecznie. Kształcenie ogólne i zawodowe prowadzone jest zgodnie z programami nauczania młodzieży upośledzonej umysłowo. Liczba wychowanków w grupie wychowawczej w tym rodzaju zakładu powinna wynosić do 8.
W skład zakładu poprawczego wchodzą:
ü internat,
ü szkoła lub szkoły,
ü warsztaty szkolne, ewentualnie gospodarstwo pomocnicze,
ü zespół diagnostyczno – korekcyjny,
ü inne działy zapewniające realizację zadań zakładu.
Praca wychowawcza zakładu poprawczego powinna zmierzać do ukształtowania u wychowanka właściwych postaw moralnych, prawidłowej hierarchii wartości, poczucia odpowiedzialności za własne czyny. Powinna ona także rozwijać oraz kształtować jego wartościowe zainteresowania.
POLICYJNA IZBA DZIECKA
Jest placówką opiekuńczo- wychowawczą funkcjonującą przy Rejonowej Komendzie Policji. Realizując zadania w zakresie zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich, policja uprawniona jest do zatrzymania nieletniego w w/w placówce.
Umieszczanie:
Jeśli jest to koniecznie ze względu na okoliczności sprawy Policyjna Izba Dziecka zatrzyma nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu lub gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego- dotyczy to nieletnich którzy ukończyli 13 lat ale nie ukończyli 17- lat.
Gdy wymagane jest zapewnienie nieletniemu natychmiastowej opieki, lecz nie możliwym jest przekazanie go rodzicom (opiekunom) albo umieszczenie w pogotowiu opiekuńczym lub w innej placówce opiekuńczo-wychowaczej(dotyczy to nieletnich, którzy ukończyli lat 13 a nie ukończył lat 18- stu). Zatrzymanego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż 5 dni.
Czas zatrzymania:
Umieszczenie w izbie nastąpić ma na okres:
ü 48 godzin w przypadku czynu karalnego
ü 72 godzin w przypadku braku opieki
Dłuższy pobyt nieletniego może nastąpić jedynie za zgodą sędziego rodzinnego na czas przez niego określony, nie przekraczający 14 dni.
Powiadomienie: o zatrzymaniu Policja niezwłocznie zawiadamia:
ü Rodziców lub opiekunów (zawiadomienie zawiera informacje o przyczynach zatrzymania, prawie do złożenia i innych przysługujących prawach)
ü Sąd rodzinny(nie później niż 24 godz. Od chwili zatrzymania)
Zadania policyjne j izby dziecka:
ü zapewnienie doraźnej opieki nieletnim zatrzymanym w związku z popełnieniem czynu karalnego lub w związku z prowadzonym postępowaniem przygotowawczym czy przekonwojowaniem go do innej jednostki
ü ustala przyczyny moralnego zagrożenia w celu ich likwidacji
ü prowadzi działalność profilaktyczno- wychowawczą wobec nieletniego zatrzymanego w izbie
ü ustala przyczyny lub potwierdza tożsamość zatrzymanego nieletniego
ü zbiera informacje o sytuacji środowiskowej i rodzinnej nieletniego
ü informuje o sytuacji nieletniego instytucje państwowe zajmujące się opieką, wychowaniem np. szkoły, poradnie wych.- zawod. itp. w celu udzielenia nieletniemu pomocy
ü utrzymanie stałego kontaktu z sądem rodzinnym
Nieletni przebywający w Policyjnej Izbie Dziecka ma zapewniony ustalony porządek dnia np. gry świetlicowe, czytelnictwo, pracownicy pedagogiczni prowadzą w tym czasie działalność profilaktyczną (filmy). Prowadzona jest działalność wychowawcza i profilaktyczna.
Optymalny model instytucji resocjalizacyjnej to taki, w którym praca opiera się na rzetelnej diagnozie, i nie tylko poziomu demoralizacji, ale przede wszystkim na zdiagnozowaniu potencjalnych możliwości resocjalizacyjnych przestępców. To brakujące ogniwo, jakim jest precyzyjne diagnozowanie potencjałów, jest chyba czymś najbardziej istotnym w procesie resocjalizacji. Optymalna resocjalizacja, to nie tylko korygowanie deficytów, lecz przede wszystkim wzmacnianie i rozwój potencjałów, czyli mówiąc prostym językiem szukanie i rozwijanie talentów i zainteresowań, a więc twórczych możliwości danego człowieka - jest to jednocześnie definicja twórczej resocjalizacji. W Polsce nie ma, niestety, odpowiednich narzędzi do precyzyjnego określenia potencjałów resocjalizacyjnych.
Reasumując każdy system, także system resocjalizacji instytucjonalnej, zawsze wymaga ewolucji i aktualizacji. Błędem jest mówienie o resocjalizacji jako o zaistniałym fakcie, należy ją bowiem interpretować w kategoriach długotrwałego procesu, uwarunkowanego bardzo istotnymi czynnikami natury społecznej, edukacyjnej, ekonomicznej, psychologicznej, biologicznej jak również politycznej, o czym się dość rzadko mówi. Brak oczekiwanej skuteczności resocjalizacji wynika przede wszystkim z tego, że nie kontynuuje się jej poza zakładem poprawczym czy karnym. Prawdziwe problemy zaczynają się po opuszczeniu instytucji resocjalizacyjnej, kiedy człowiek wraca do swojego patologicznego środowiska. W Polsce nie ma warunków do tzw. rzetelnej opieki następczej, dotyczy to nie tylko opieki socjalnej, lecz przede wszystkim postpenitencjarnej pracy resocjalizacyjnej i to jest jedną z głównych przyczyn niedoskonałości naszego systemu resocjalizacyjnego.
Literatura:
Magdalena Bochińska,
Pedagogika
studia niestacjonarne weekendowe
nr albumu: 16390
diabel123