Starożytny Rzym

Położenie:

Półwysep Apeniński ; tereny zróżnicowane, górzyste i nizinne. Klimat śródziemnomorski, ciepły i suchy

Ludność:

•   Etruskowie: 1000‑800 r. p.n.e.; zakładali silne miasta o ustroju królewskim, tworzące związki; kanały nawadniające, początki metalurgii (wytwarzanie luster), handel i rzemiosło; wiara w życie pozagrobowe, wróżbiarstwo, zwłaszcza z wątroby;

•   Italikowie: lud indoeuropejski, przybył zza Alp w 2. tys. p.n.e.; zajmowali się pasterstwem i uprawą roli; najbardziej liczni;

•   Latynowie: zgromadzeni w okolicach Rzymu;

•   Samnici;

•   Umbriowie: zapoczątkowanie użycia żelaza, kultura villanova.

Założenie miasta:

753 r. p.n.e.: legendarne założenie Rzymu na siedmiu wzgórzach nad Tybrem przez Romulusa, który zabił swojego brata, Remusa, dla osiągnięcia pełnej władzy. Po nim rządziło jeszcze sześciu królów. Ostatni, Tarkwiniusz Pyszny, został obalony ok. 509 r. p.n.e. — wprowadzenie ustroju republikańskiego.

lata AUC — ab urbe conclita — od założenia Miasta

Społeczeństwo

Podział ludności w Italii:

obywatele rzymscy:

— posiadali prawa prywatne i publiczne; głosowali na Zgromadzeniach Ludowych; sprawowali urzędy i godności kapłańskie;

Latynowie:

— pozbawieni praw politycznych;

sprzymierzeńcy:

— nie płacą podatków; mają obowiązek dostarczania oddziałów wojskowych; zakaz prowadzenia własnej polityki zagranicznej;

ludność prowincji:

— brak praw, obowiązek płacenia wysokich podatków; władzę wojskową i sądową sprawował namiestnik prowincji.

Warstwy społeczne (podział obywateli rzymskich):

patrycjusze: członkowie bogatych rodów mających prawo zasiadania w senacie;

plebejusze: ludność wolna, ale pozbawiona praw obywatelskich;

— walki patrycjuszy i plebejuszy o ziemię i urzędy;

494 r. p.n.e.: powołanie urzędu trybuna ludowego;

450 r. p.n.e.: Prawo XII Tablic (możliwość zawierania małżeństw między warstwami);

367 r. p.n.e.: ustawa Gajusza Licyniusza i Lucjusza Sekstiusza, tzw. Leges Liciniae Sextiae, dopuszczająca plebejusza do najwyższego urzędu;

287 r. p.n.e.: ustawa Hortensjusza: nadanie uchwałom zgromadzenia plebejskiego mocy ustawy;

nobilowie (nobilitas): warstwa utworzona skutkiem połączenia biedniejszych patrycjuszy i bogatszych plebejuszy (25 rodzin); późniejsza arystokracja; właściciele latyfundiów, piastowali godności senatorskie i urzędy;

ekwici: „arystokracja finansowa”; jeźdźcy należący do centurii jazdy; obywatele początkowo służący w kawalerii, którzy dorobili się majątków na dostawach dla wojska i robotach publicznych na prowincji oraz lichwie; bogaci przedsiębiorcy, posiadacze majątków ziemskich;

publikanie: dzierżawcy podatków w prowincjach;

proletariat: chłopi emigrujący do miasta ze względu na złe położenie, będące wynikiem napływu taniego zboża z prowincji oraz tworzenia przez arystokrację latyfundiów; posiadali prawa wyborcze, dostawali darmowe zboże;

wyzwoleńcy: niewolnicy obdarowani wolnością przez pana lub wykupieni z niewoli; ograniczone prawa obywatelskie;

niewolnicy: jeńcy wojenni, traktowani jak narzędzia; ich los zależał od właścicieli; wykorzystywani do ciężkich prac, jako rzemieślnicy i masowo na roli w latyfundiach; występowali w amfiteatrach jako gladiatorzy;

—  bunty niewolników; najniebezpieczniejszy:

powstanie Spartakusa (73‑71 r. p.n.e.) — bunt gladiatorów; stłumione przez Matka Licyniusza Krassusa pod Brundyzjum; ukrzyżowanie około 6. tys. ludzi.

Reformy braci Grakchów:

— konieczność przeprowadzenia reform ze względu na zbyt dużą liczbę niewolników, demoralizację proletariatu, braki w armii (mniej rolników stanowiących jej podstawę) oraz rywalizację optymatów (bogatych i wpływowych patrycjuszy, przeciwników reform) i popularów (zwolenników reform popieranych przez plebejuszy i ekwitów);

— 133 r. p.n.e.: Tyberiusz Grakchus jako trybun ludowy przeprowadza ustawę o reformie rolnej: odebranie wielkim posiadaczom ziemskim gruntów należących do państwa i rozdzielenie między bezrolnych; opór właścicieli i senatu; śmierć Tyberiusza w zamieszkach;

— 123 r. p.n.e.: Gajusz Grakchus trybunem ludowym; próby rozdawnictwa zboża i nadania obywatelstwa sprzymierzeńcom; prawo rozpatrywania spraw o nadużycia finansowe w prowincjach przez ekwitów; zamieszki stronnictw: zabito 3. tys. popularów;

— 101 r. p.n.e.: reforma wojskowa Gajusza Mariusza; utworzenie stałej, zawodowej armii rekrutowanej z ochotników (na 20 lat), całkowicie podległym wodzom, którzy nadawali im ziemię jako wyposażenie za służbę; płacono żołd; zmiana ekwipunku i uzbrojenia.