Starożytny Rzym: kultura
Religia
I okres: pierwotne wierzenia
— dominacja bóstw rolniczych i opiekuńczych (Lary, Penaty, Many);
— fascynacja wpływami etruskimi, sabińskimi;
— wróżby: auspicja, haruspicja, omina;
— panteon bóstw: Jowisz (niebo), Junona (księżyc), Minerwa (mądrość), Mars (wojna), Victoria (zwycięstwo), Westa (ognisko domowe).
II okres: III w. p.n.e.
— wpływ religii kartagińskiej i greckiej; przyswojenie ich religii i mitów.
III okres: koniec III w. p.n.e.
— wpływ religii Wschodu: kult Izydy, Kybele, Mitry.
IV okres: religia chrześcijańska
— narodziny Chrystusa (I w. p.n.e. za Oktawiana Augusta)
— głoszenie nauk przez Chrystusa i apostołów (Szawał z Tarsu — św. Paweł);
— Pascha — piątek, 7. kwietnia 30r. n.e. — śmierć Chrystusa przez ukrzyżowanie;
— prześladowania chrześcijan (III-IV w. n.e.);
— dominacja chrześcijaństwa:
313: swoboda wyznawania chrześcijaństwa zapewniona Edyktem Mediolańskim cesarza Konstantyna Wielkiego;
— dalsze prześladowania chrześcijan za cesarza Juliusza Apostata;
380: chrześcijaństwo religią państwową; dekret cesarza Teodozjusza Wielkiego.
Literatura
Marek Tuliusz Cycero (106‑43 p.n.e.): mowy polityczne i sądowe (Przeciw Katylinie, Przeciw Werresowi); pisma filozoficzne i prawno-polityczne (O państwie); wkład w rozwój łaciny.
Publiusz Wergiliusz Maro (70-19 p.n.e.): Georgiki (tematyka wojenna), Eneida (epopeja narodowa o losach Eneasza, protoplasty Rzymian).
Horacy (65-8 p.n.e.): pieśni, listy, satyry.
Publiusz Owidiusz Naso (43 p.n.e.‑18 n.e.): Sztuka kochania, Metamorfozy (utwór mitologiczny); na wygnaniu: Żale, Listy z Pontu.
Seneka: wychowawca cesarza Nerona; tragedie: Fedra, Agamemnon.
Terencjusz: komediopisarz.
Historycy: Liwiusz: Od założenia Rzymu; Katon Starszy: Początki; Publiusz Korneliusz Tacyt: Germania, Dzieje; Roczniki, Publiusz Korneliusz Nepos: Żywoty wybitnych mężów, Kroniki.
Gajusz Juliusz Cezar: O wojnie galijskiej, O wojnie domowej.
Pliniusz Starszy: Historia naturalna (zbiór ze wszystkich dziedzin ówczesnej wiedzy).
Marek Witruwiusz: O architekturze.
Filozofia
Na mocy uchwały senatu z początku II w. p.n.e. filozofowie zostają wydaleni z Rzymu, ale pod greckimi wpływami zaczęto się interesować filozofią. Rzymianie nie stworzyli własnej myśli filozoficznej, nadali kierunkom greckim charakter praktyczny:
stoicyzm:
— uznaje wszystkie bóstwa za przejaw tej samej rozumnej siły boskiej;
— uznaje republikę za najdoskonalszy ustrój;
— za metodę osiągnięcia szczęścia uznaje życie spokojne, wyzbycie się nadmiernej wesołości i smutku, odnalezienie złotego środka;
— filozofia prawników, którym stoicka logika pomaga unormować przepisy prawne: Mucjusz Scewola, Seneka, Marek Aureliusz;
epikureizm:
— wiara w postęp ludzkości i potęgę umysłu ludzkiego;
— hasło Horacego: żyj w ukryciu i ciesz się chwilą.
Prawo
Prawo rzymskie staje się podstawą dla kodeksów prawnych państw Europy średniowiecznej i nowożytnej. Najstarszym kodeksem jest wyryte w brązie w połowie V w. p.n.e. Prawo XII Tablic, które dotyczy głównie prawa obyczajowego: podkreśla nieograniczoną rolę ojca w rodzinie, a kary dla niewolników są ostrzejsze niż dla ludzi wolnych. Pod wpływem prawa rozwijają się: sztuka wymowy sądowej i politycznej (jurysprudencja), literatura prawnicza (komentarze, podręczniki prawa, opisy kazusów). Kodyfikacja prawa zostaje dokonana za czasów cesarza Justyniana. Składała się z czterech członów: Instytucje (podręcznik do nauki prawa), Digesta (wybór z literatury prawniczej), Kodeks Justyniana (akty normatywne wydane przez cesarzy, od Hadriana), Novelae (rozporządzenia Justyniana wydane po zakończeniu prac nad poprzednimi częściami).
Technika
Dobrze rozwinięta technika; nowatorskie budownictwo: akwedukty (wodociągi), termy (łaźnie), hypokaustum (centralne ogrzewanie), łuki, sklepienia, kopuły, drogi, mosty, amfiteatr (Koloseum: zbudowany w 80 r., miejsca igrzysk, mieściło ok. 90. tys. ludzi), łuki triumfalne (Konstantyna, Tytusa, Septymiusza Sewera), Circus Maximus (wyścigi rydwanów), świątynie na Forum Romanum, gdzie skupia się życie polityczne Rzymu: Westy (westalki — kapłanki składające śluby czystości), Saturna, Janusa, Panteon; bazyliki (wymiana handlowa, sądy), mauzolea (Hadriana), kolumny (Trajana, Marka Aureliusz), popiersia, płaskorzeźby, rzeźby, statuy (Wilczyca kapitolińska).
Pompeje: miasto na południu, niezwykle rozwinięte, słynące z chleba, garum (sosu), kolorowych domów o wnętrzach pełnych mozaik i domów publicznych. Zasypana zastygłą lawę i pył po wybuchu wulkanu Wezuwiusza w 79r.
1
isamar