Proterozoik (algonk, eozoik)
W sensie geochronologicznym drugi eon w dziejach Ziemi, młodszy od archaiku a starszy od fanerozoiku. Proterozoik trwał około dwóch miliardów lat (od około 2,5 do 542 mln lat temu). Dzieli się na trzy ery: paleoproterozoik, mezoproterozoik i neoproterozoik.
W sensie chronostratygraficznym drugi eonotem, wyższy od archaiku niższy od fanerozoiku. Proterozoik dzieli sie na trzy eratemy: paleoproterozoik, mezoproterozoik i neoproterozoik.
Klimat jest zróżnicowany, w pobliżu ówczesnych biegunów powstają lądolody, a obszary międzyzwrotnikowe charakteryzuje klimat gorący i miejscami suchy. Około 2,3 mld lat temu oraz w okresie od 750 mln do 580 mln lat pojawiają się bardzo silne zlodowacenia. Istnieje hipoteza Ziemi-śnieżki, zgodnie z którą podczas obu tych okresów lodowcowych nie tylko lądy, lecz również wszystkie oceany pokryły się grubszą niż 1 km warstwą lodu.
Skorupa ziemska powoli stawała się grubsza i stabilniejsza, nasiliły się procesy sedymentacji, dzięki którym pojawiły się skały osadowe. W tym długim czasie nastąpiło kilka orogenez, które spowodowały metamorfozę wcześniej powstałych utworów osadowych, wulkanicznych i po części plutonicznych, oraz kilka etapów niszczenia gór. Były to: orogeneza algomijska na pograniczu archaiku i proterozoiku, orogeneza karelska, hudsońska, penakaen, grenwilska, dalslandzka, katangijska, kadomijska (kadomska), orogeneza assyntyjska, bajkalska. Początkowo atmosfera ziemska była pozbawiona tlenu. Dzięki rozwojowi życia na Ziemi, pod koniec proterozoiku następuje znaczny wzrost zawartości tlenu w atmosferze.
Paleoproterozoik to pierwsza z trzech er proterozoiku, trwała od 2,5 mld do 1,6 mld lat temu. W czasie paleoproterozoiku doszło do pierwszej stabilizacji kontynentów.
Mezoproterozoik
W sensie geochronologicznym: Druga era proterozoiku, trwająca od 1,6 do 1,0 mld lat temu. Dzieli się na 3 okresy: kalim, ektas i sten.
W sensie chronostratygraficznym: Środkowy eratem proterozoiku, dzielący się na trzy systemy: kalim, ektas i sten.
Neoproterozoik
W sensie geochronologicznym, ostatnia era proterozoiku, trwająca 458 milionów lat (od 1000 do 542,0 mln lat temu). Neoproterozoik jest młodszy od mezoproterozoiku a starszy od paleozoiku. Dzieli się na trzy okresy: ton, kriogen i ediakar.
W sensie chronostratygraficznym: najwyższy eratem proterozoiku, dzielący się na trzy systemy: ton, kriogen i ediakar.
M_rycha