storczyki żywe klejnoty polskiej przyrody.PDF

STORCZYKI ŻYWE KLEJNOTY

POLSKIEJ PRZYRODY

Siedlce 2005

Tekst:

Krystyna Nowicka-Falkowska, Michał Falkowski

(

autorzy są pracownikami naukowymi Zakładu Botaniki AP w Siedlcach)

Michał Falkowski [MF]

Marek Tadeusz Ciosek [MC]

Krystyna Nowicka-Falkowska [KNF]

Tomasz Falkowski [TF]

Marek Kowalski [MK]

Ireneusz Kaługa [IK]

Stoplamek szerokolistny [MF]

Zdjęcie na ostatniej stronie okładki

ul. Jagiełły 10, 08-110 Siedlce

tel./fax: (025) 63 27 778

e-mail: biuro@bocian.org.pl

http://www.bocian.org.pl

Wydano w ramach projektu

„

Storczyki jako gatunki parasolowe w ochronie różnorodności

biologicznej Mazowsza

finansowanego przez

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

w Warszawie

KOZAK DRUK, Siedlce, tel. (025) 640 23 23

ISBN 83-915973-7-7

Zdjęcia:

Zdjęcie na I stronie okładki

Stoplamek krwisty [MF]

Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian"

Skład i druk:

Nakład: 1000 egz.

„Storczyki zajmowały w królestwie roślin wyjątkową pozycję. Nie dość, że były

to piękne kwiaty, ubrane w fantastyczne nieraz kolory o szerokiej skali tonów,

od mocnych i śmiałych do najsubtelniejszych; nie dość, że wydzielały

przeróżne zapachy od fiołków i tuberoz począwszy, aż do oparów gnijącego

mięsa; nie dość, że często odznaczały się groteskowym kształtem, niby

pokręcone dziwolągi; nie dość że dotyk mięsistych kwiatów pozostawiał na

palcach osobliwe, zmysłowe wrażenie i że rozwarte kielichy przypominały

dziwne usta (i nie tylko przypominały, lecz były ustami wabiącymi kolibry i

motyle) - orchidee miały jeszcze w sobie nieuchwytny czar, jak gdyby

przechodzący od żywej, kuszącej osobowości... do orchidei człowiek

podchodził jak do istoty żywej i aktywnej; zbliżenie do niej było przeżyciem lub

przygodą, które nie wiadomo jakie wyryje ślady i gdzie się skończy."

Arkady Fiedler „Zdobywamy Amazonkę"

Wstęp

Storczyki, lub inaczej orchidee to prawdziwe klejnoty w świecie przyrody, które na ogół

kojarzą się z roślinami występującymi jedynie w tropikach, oranżeriach czy kwiaciarniach.

Przyciągają one uwagę człowieka od przeszło 20 wieków, a pierwszą o nich wzmiankę

zawierają prace Teofrasta powstałe na przełomie IV i III w p.n.e. Początkowo storczyki budziły

zainteresowanie jako rośliny lecznicze, będące silnymi afrodyzjakami, zwiększającymi

potencję seksualną (w Turcji przekonanie to trwa po dzień dzisiejszy). W mitach greckich ich

kwiaty przedstawiano jako łodzie bogiń, a rdzenni Meksykanie wykorzystali je w swoim

obrazkowym alfabecie. Pewien gatunek storczyka o białych kwiatach już za

czasów podboju Peru przez Francisco Pizarra został okrzyknięty „kwiatem Ducha Świętego".

W epoce wiktoriańskiej orchidee dekorowały salony i oranżerie ówczesnych elit społecznych.

Te piękne, a zarazem trudne w hodowli rośliny, były w tamtych czasach cenione na równi ze

złotem, osiągając na aukcjach zawrotne ceny. Dla ich pozyskania organizowano specjalne

ekspedycje, które miały trudności z dowiezieniem żywych egzemplarzy z Afryki i Ameryki

Południowej do Europy. W tym to czasie odkryty został przez Polaka Jana Warszewicza jeden

z najpiękniejszych storczyków świata - . A współcześnie? ... w naszych

domach gości ceniona przyprawa - wanilia płaskolistna, której pęd osiąga 100 m, a okienne

parapety zdobią różnobarwne odmiany

Peristeria elata

Cattleya Dawiana

Phalenopsis

ABC wiedzy o storczykowatych, czyli miniwykład botanika

Mianem „storczyk" lub „orchidea" potocznie nazywa się wszystkie rośliny zaliczane do

rzędu storczykowców . Szacuje się, że powstały one zaledwie 15 milionów lat temu

(większość roślin kwiatowych liczy sobie ponad 100 milionów lat) i nadal trwa proces ich

kształtowania. Jednak mimo tak młodego wieku, z punktu widzenia ewolucji osiągnęły bardzo

wysoki stopień specjalizacji, lokując się na szczycie drabiny ewolucyjnej zwłaszcza

w przystosowaniu się do zapylania przez zwierzęta (zoogamia). Dowodem tego jest bardzo

duża zmienność kwiatów, których wielkość waha się od kilku milimetrów do kilkudziesięciu

centymetrów średnicy oraz kształtu i zestawu kolorów poszczególnych ich części. Obecnie są

one w optymalnej fazie swojego rozwoju i chyba już nic więcej osiągnąć nie mogą. Czy mają

wobec tego jakąś przyszłość?

Orchidales

Różne odmiany barwne egzotycznego storczyka z rodzaju

Phalenopsis

[MF]

Określenie dokładnej liczby gatunków storczyków jest trudne, najczęściej wymienia się

liczbę 30 000 (co 10 roślina na globie to orchidea), a wciąż odkrywa się nowe. Są to rośliny

kosmopolityczne, występujące we wszystkich strefach klimatycznych i na wszystkich

kontynentach oprócz Antarktydy i terenów pustynnych. Storczyki rosną również w piętrze

alpejskim Andów i Himalajów. Najwięcej gatunków, bo 95% żyje w tropikach, zwłaszcza

w Ameryce Południowej i Środkowej. Tylko z Ekwadoru i Kolumbii znanych jest około 3000

gatunków (więcej niż liczy sobie polska flora kwiatowa). Większość z nich zaliczana jest do

, czyli roślin rosnących na innych gatunkach (głównie drzewach), nie będących

jednak pasożytami. Uwarunkowane jest to łatwiejszym dostępem do światła, którego deficyt

odczuwalny jest na dnie bujnego, tropikalnego lasu. Cykl życiowy przebiega tu bez kontaktu

z powierzchnią ziemi, w koronach drzew. Im dalej od równika, tym bogactwo gatunkowe

storczyków jest coraz mniejsze. W strefie klimatu umiarkowanego, gdzie okres wegetacyjny

jest znacznie skrócony wszystkie gatunki storczyków są formami naziemnymi. Niektóre z nich

niemal całe życie spędzają pod powierzchnią ziemi, inne wytwarzają liście w zimie, kiedy inne

rośliny przechodzą okres spoczynku. Niezależnie od strefy klimatycznej dla każdego gatunku

ważne jest natężenie światła, wilgotność powietrza i podłoża, odczyn (pH) i zasobność gleby

oraz stopień uzależnienia od grzybów mikorytycznych i zapylających je owadów.

Kwiaty storczyków posiadają 6 płatków, z których jeden przekształcony jest

w charakterystyczną warżkę. W wyniku czyli skręcenia kwiatów wokół własnej

osi zmienia ona swoja pozycję. Przy 90° skierowana jest w bok, przy 180° - do dołu. Istnieją

jednak gatunki, u których nie doszło do resupinacji (storzan bezlistny), wówczas znajduje się

ona na górze. Warżka spełnia funkcje „lądowiska" dla owadów, które przylatują do kwiatów

zwabione ich zapachem lub barwą. Bardzo często jest ona pokryta różnymi kontrastowymi

barwnymi plamkami lub kreskami niewidocznymi dla oka człowieka, ale doskonale

rozpoznawalne przez oko owada, dla którego są one wskaźnikiem do nektaru ukrytego w głębi

kwiatu. U dwulistników warżka przypomina do złudzenia samicę owada, z którą samiec

próbuje dokonać aktu kopulacji (oszustwo matrymonialne); u innych gatunków tworzy

pułapkę, w którą wpadają owady i są wypuszczane dopiero po spełnieniu usługi - zabrania

pyłkowiny. Storczyki nie tylko „żartują" z owadami, ale również nie przestrzegają wielu reguł

związanych z rozmnażaniem „mieszają się ze sobą w iście diabelskiej rozpuście", stąd częste

krzyżowanie się gatunków blisko spokrewnionych. Jednak najbardziej istotną cechą kwiatów

storczyków jest prętosłup, czyli twór powstały wskutek zrośnięcia się ze sobą pręcików

z szyjką słupka i znamionami. W pręciku powstają ziarna pyłku połączone ze sobą w tzw.

pyłkowiny w odróżnieniu od innych roślin kwiatowych, u których pyłek ma charakter

sypkiego proszku, łatwo unoszonego przez wiatr. Jest to kolejna cecha uzależnienia się od

zwierząt. W przypadku gdy nie dojdzie do zapylenia przez kilka dni po otwarciu kwiatu u wielu

storczyków dochodzi do samozapylenia. U kruszczyków kwiaty zapylane są jeszcze w pąku

( . W wyniku zapylenia, jak u wszystkich roślin kwiatowych, powstaje owoc,

którego wielkość waha się od 1mm do 25 cm.

resupinacji,

klejstogamia)

epifitów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: