Spotkanie z sobą- Jerzy Mellibruda.pdf

Spotkanie z sobą

W poszukiwaniu kształtu własnej osoby

JERZY MELLIBRUDA

Pocz¹tek wszelkich poszukiwañ wy³ania siê z poczucia bólu lub niedosytu, z chêci osi¹gniêcia czegoœ oraz z nadziei,

¿e jest to mo¿liwe. Tym motywem kierowali siê poszukiwacze z³ota, diamentów i przygód. Taki jest pocz¹tek po-

szukiwañ naukowca, usi³uj¹cego odkryæ nowe prawid³owoœci w budowie œwiata, i poszukiwañ poety, nadaj¹cego

kszta³t zwiewnym odczuciom. Z tego równie¿ wywodzi siê pocz¹tek poszukiwañ maj¹cych na celu znalezienie dru-

giego cz³owieka – kolegi, partnera, przyjaciela.

POTRZEBA POSZUKIWANIA

Kto pragnie ¿yæ, a nie tylko

¿e niezdolnoœæ do zaakceptowania pewnych

zmian w urodzie czy sprawnoœci, nieuchron-

nych z biegiem lat, staje siê Ÿród³em wewnêtrz-

nych konfliktów i cierpieñ.

Okreœlanie kszta³tu w³asnej osoby obej-

muje jednak kr¹g spraw znacznie wykracza-

j¹cych poza wygl¹d cia³a. Uwzglêdniamy

równie¿ treœæ w³asnych myœli, uczuæ, pra-

gnieñ, dzia³añ, oczekiwañ itd.

Stwierdzi³em, ¿e u podstaw wszelkich po-

szukiwañ znajduje siê poczucie jakiegoœ

braku czy niedosytu. Czego mo¿e dotyczyæ

poczucie niedosytu uruchamiaj¹ce próby

poszukiwania samego siebie? Czego wtedy

szukamy? Czy to, czego szukamy, zosta³o

przez nas zagubione? Co siê dzieje, gdy tego

nie znajdujemy?

Dla ka¿dego cz³owieka w pewnych chwi-

lach ¿ycia okreœlenie samego siebie, zdanie

sobie sprawy z kszta³tu w³asnej osoby staje

siê spraw¹ bardzo wa¿n¹. Czasem dotyczy

to spraw namacalnych, takich jak np. wygl¹d

zewnêtrzny, którego odbicie w lustrze towa-

rzyszy nam w ¿yciu codziennym. Doznajemy

uczuæ przyjemnych lub przykrych, zwi¹za-

nych ze stopniem zadowolenia z w³asnego

wygl¹du. Patrz¹c w lustro, na ogó³ nie prze¿y-

wamy w¹tpliwoœci, czy naprawdê wygl¹damy

tak, jak pokazuje lustro. Niekiedy jednak

prze¿ywamy coœ w rodzaju zdziwienia: „A

wiêc to tak wygl¹dam...” lub „Nie, to chyba

niemo¿liwe, ¿ebym to by³ ja...”. Doznawane

przy takich okazjach uczucia wskazuj¹, ¿e

chodzi tu o jak¹œ wa¿n¹ dla cz³owieka sprawê,

ojego poczucie to¿samoœci, identycznoœci

z samym sob¹.

Przyjêcie i zaakceptowanie zmian w kszta³-

cie i w³aœciwoœciach w³asnego cia³a – zwi¹za-

nych z up³ywem lat, chorobami, wypadkami

itp. – bez naruszania poczucia w³asnej to¿sa-

moœci mo¿e stanowiæ czasem powa¿ny pro-

blem psychologiczny. Zdarza siê na przyk³ad,

„byæ” uwik³anym w g¹szczu schematów,

musi odszukaæ w³asny kszta³t ¿ycia.

Istnieje on w ka¿dym z nas,

trudny do rozpoznania,

jak bo¿ek morski Glaukos,

wykuty z marmuru i zanurzony

ŚWIADOMOŚĆ

I AUTENTYCZNOŚĆ

na dnie morza w mu³ i piach,

gdzie obrós³ do niepoznania

Ca³a rzeczywistoœæ psychologiczna w³asnej

osoby, tak jak i rzeczywistoœæ fizyczna, jest

terenem, na którym odbywa siê poszukiwa-

nie odpowiedzi na podstawowe pytania: KIM

JESTEM? JAKI JESTEM? CZY NAPRAW-

DÊ JESTEM TAKI, JAKIM WYDAJÊ SIÊ

BYÆ?

Nie myœlê tu tylko o jakichœ specjalnych

chwilach, wktórych pytania te zostaj¹

postawione z rozmys³em, kiedy cz³owiek

w systematyczny, sposób zastanawia siê nad

odpowiedziami. Oczywiœcie, nieraz i takie

chwile siê zdarzaj¹ i odgrywaj¹ istotn¹ rolê

w ¿yciu cz³owieka. S¹ to chwile refleksji nad

samym sob¹, nad kierunkiem swego ¿ycia,

nad krokami przebytymi na drodze do celów

wykraczaj¹cych poza dzieñ dzisiejszy. Okre-

œlania samego siebie dokonuje siê jednak

przede wszystkim w codziennych okoliczno-

œciach, bez specjalnych okazji, i nie polega to

jedynie na intelektualnych rozwa¿aniach na

swój temat – na temat ¿ycia w ogóle.

wodorostami i ma³¿ami.

Kszta³t ten istnieje potencjalnie

w ka¿dym z nas zarysowany,

nie wykoñczony, zniekszta³cony.

Zygmunt Mys³akowski

112

HARMONIA ŻYCIA

Podstaw¹ mo¿liwoœci okreœlenia samego

siebie jest œwiadomoœæ, czyli proste zda-

wanie sobie sprawy z tego, CO JEST I CO

SIÊ DZIEJE. Ka¿dy z nas nieraz rozmy-

œla³ o samym sobie, ocenia³ w³asne czyny,

przewidywa³, co bêdzie w przysz³oœci, lub

wspomina³ przesz³oœæ. Ale ŒWIADOMOŒÆ

spe³nia jeszcze bardziej istotn¹ funkcjê w ¿y-

ciu cz³owieka.

ŒWIADOMOŒÆ jest jak reflektor oœwie-

tlaj¹cy ró¿ne obszary wewnêtrznej i zewnêtrz-

nej rzeczywistoœci. Wtej rzeczywistoœci

dokonuje siê nieustanne okreœlanie kszta³tu

w³asnej osoby – poszukiwanie samego siebie;

i od w³aœciwoœci tej rozjaœniaj¹cej drogê „la-

tarni” zale¿y w znacznej mierze to, gdzie i jak

daleko zajdziemy.

Umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê tym instru-

mentem rozwija siê doœæ przypadkowo, nie

jest systematycznie doskonalona, ró¿ni ludzie

w bardzo ró¿nym stopniu posiadaj¹ zdolnoœæ do

wyraŸnego, trafnego i rozleg³ego pos³ugiwania

siê w³asn¹ œwiadomoœci¹. Ka¿dy z nas bywa na-

tomiast poddawany doœæ intensywnemu trenin-

gowi w zakresie tego, co i jak ma myœleæ o sobie

samym i o œwiecie, w którym ¿yje. Rezultaty

tego treningu czêsto bywaj¹ istotn¹ przeszkod¹

w prowadzeniu jakichkolwiek poszukiwañ, po-

niewa¿ znacznie wiêksz¹ wagê przywi¹zuje siê

do posiadania gotowych odpowiedzi ani¿eli ich

poszukiwania i stawiania pytañ.

Doœæ czêsto zdarza siê, ¿e cz³owiek jest

wyuczany gotowych odpowiedzi znacznie

wczeœniej, ni¿ zainteresowa³ siê lub zrozu-

mia³ sens samego pytania.

St¹d miêdzy innymi bierze siê rozpo-

wszechniona potrzeba dysponowania go-

towymi odpowiedziami. Nastawienie takie

uniemo¿liwia prowadzenie poszukiwañ.

Osoba sk³onna do pos³ugiwania siê goto-

wymi rozwi¹zaniami, gotowymi wzorami

myœlenia i¿ycia nie jest zainteresowana

prowadzeniem poszukiwañ na w³asn¹ rêkê.

Czasem po prostu nie wierzy w swe mo¿li-

woœci w tym zakresie.

Jest jednak coœ takiego w naturze cz³o-

wieka, w ukrytych prawid³owoœciach jego

funkcjonowania w œwiecie, ¿e je¿eli kszta³t

w³asnej osoby, w³asnego ¿ycia jest wy³¹cz-

nie wytworem innych ludzi, obyczajów lub

zbiegów okolicznoœci, to rodzi siê jakiœ

szczególny niedosyt, jakieœ – czasem g³ê-

boko ukryte – nieukontentowanie, poczucie

braku lub nieurzeczywistnienia jakiejœ wa¿-

nej mo¿liwoœci.

I w³aœnie w takich momentach nie analizy

intelektualne, lecz sygna³y dostarczane przez

tê prost¹ œwiadomoœæ pokazuj¹, ¿e „jest

coœ nie tak”, ¿e „coœ nie pasuje”, ¿e „to, co

robiê w tej chwili, nie jest moje w³asne, nie

jest AUTENTYCZNE”. To subiektywne

poczucie nieautentycznoœci w³asnych myœli

i dzia³añ jest wa¿ne w poszukiwaniu samego

siebie, jest sygna³em, czy jesteœmy na w³a-

œciwej drodze.

Czasem sygna³ ten jest wyraŸny i jedno-

znaczny; bez w¹tpliwoœci wiemy wtedy, ¿e

„to jest to”. Czêsto takiemu w³aœnie poczuciu

autentycznoœci w³asnych reakcji i dzia³añ

towarzyszy wra¿enie, ¿e to, co cz³owiek

wtedy robi, wyra¿a jego ca³¹ istotê. Na ogó³

ktoœ, kto tego doœwiadcza, nie ma trudnoœci

z zaanga¿owaniem swoich zasobów energii

i wytrwa³oœci w to, co robi, w dzia³ania, któ-

re autentycznie wy³aniaj¹ siê z potrzeb jego

osobowoœci. W chwilach takich okazuje siê

nieraz, ¿e rezerwy osobiste przekraczaj¹ wy-

obra¿enia i oczekiwania cz³owieka.

Czasem œwiadomoœæ wysy³a nam wy-

raŸny sygna³, ale o negatywnym znaku.

Wystêpuje wtedy poczucie nieautentyczno-

œci w³asnego postêpowania, jakby subiek-

tywne poczucie „nieprawdy” zachowania.

Niezale¿nie od tego, czy ktoœ inny to

spostrzega, œwiadomoœæ nieautentycznoœci

w³asnych myœli i czynów bywa na ogó³

Ÿród³em przykrych uczuæ i niezadowole-

nia z samego siebie. Jest niemal regu³¹, ¿e

w takich sytuacjach cz³owiek w niewielkim

stopniu anga¿uje siê w to, co robi, i nawet

powodzenie w³asnych dzia³añ nie dostar-

cza mu istotnej satysfakcji. Na ogó³ zresz-

t¹ stopieñ wykorzystywania osobistych

Prze¿ywaj teraz pytania.

Byæ mo¿e póŸniej stopniowo,

nie dostrzegaj¹c tego,

prze¿yjesz pewnego dnia

tak¿e i odpowiedŸ.

Rainer Maria Rilke

HARMONIA ŻYCIA 13

rami swojego ¿ycia. Nie czujemy wtedy, ¿e

„naprawdê ¿yjemy”. Niektórzy, aby uzyskaæ

takie poczucie, siêgaj¹ po u¿ywki i rozrywki

przynosz¹ce silne wra¿enia lub po inne na-

miastki „pe³ni ¿ycia”.(...)

W poszukiwaniach kszta³tu w³asnej

osoby i w³asnej drogi w œwiecie umiejêt-

noœæ siêgania do tego „nieopracowanego”

jeszcze przez intelekt materia³u zwiêksza

szansê wykroczenia poza schematy, nawyki

i gotowe recepty na ¿ycie, napisane czêsto

cudzymi rêkami.

Poszukiwacz diamentów odkrywa ich

ukryte pod ziemi¹ z³o¿a, które istnia³y ju¿

przed jego przybyciem. Artysta tworzy

nowe, nie istniej¹ce poprzednio dzie³o

w wyniku twórczych poszukiwañ. Te dwa

elementy – ODKRYWANIE I TWORZE-

NIE – przeplataj¹ siê nieustannie w trakcie

poszukiwania samego siebie. Wprawdzie

rozpowszechnione s¹ ogl¹dy, ¿e „jeœli cz³o-

wiek jest taki a taki, to ju¿ takim pozosta-

nie”, ¿e „cz³owiek ma wrodzony charakter

i nic go nie zmieni”, jednak w rzeczywisto-

œci sprawy maj¹ siê inaczej.(...)

Nie jest tak, ¿e wszystko

Nie jest tak, ¿e nic

Na ¿adnych kamiennych

zapisany scenariusz Twego

¿yjesz, te¿ nie jest

Mo¿na bowiem spojrzeæ na w³asne ¿ycie

jako na proces dokonywania kolejnych wy-

borów. W ka¿dym momencie mo¿liwe jest

dokonanie wyboru posuwaj¹cego cz³owieka

naprzód i przyczyniaj¹cego siê do realizacji

wartoœci albo wyboru cofaj¹cego cz³owieka

na drodze jego rozwoju. Cz³owiek ma prawo

podejmowaæ wybory zarówno jednego, jak

i drugiego rodzaju. Poprzez kolejne mo-

menty takich wyborów dokonuje siê, nieraz

w burzliwy i bolesny sposób, proces realiza-

cji siebie – proces ¿ycia.

Œwiadome dokonywanie kolejnych wy-

borów nie musi, oczywiœcie, oznaczaæ nie-

ustannej koncentracji na tym, co siê robi i co

siê prze¿ywa.

Gdyby siê tak dzia³o (a zdarza siê to

niekiedy), to utrzymuj¹cy siê przyrost samo-

œwiadomoœci czyni³by ¿ycie ciê¿arem trud-

nym do uniesienia. Wa¿ne jest natomiast, czy

dziêki tej zdolnoœci cz³owiek potrafi istotne

ROZWÓJ I SAMOREALIZACJA

Spróbujmy spojrzeæ na sprawê kszta³towania

w³asnej osoby, inaczej rozumieæ poszukiwa-

nie samego siebie. Dostrze¿emy wtedy nie

jednorazowe zadanie o okreœlonym i sta³ym

wyniku koñcowym, ale trwaj¹cy nieustannie

PROCES ZMIANY, proces stawania siê

sob¹, proces realizacji siebie, swych mo¿li-

woœci. Zmienianie siê przez SAMOREALI-

ZACJÊ oznacza przede wszystkim rozwój

wynikaj¹cy z w³asnych mo¿liwoœci i d¹¿eñ.

Tak rozumiany proces rozwoju dotyczyæ

mo¿e bardzo ró¿nych obszarów, zwi¹zanych

z realizacj¹ wartoœci zakorzenionych w natu-

rze istoty ludzkiej.

Samorealizacja nie mo¿e byæ zadaniem

wykonywanym na zlecenie pochodz¹ce z ze-

wn¹trz. Jej sens polega m.in. na tym, ¿e cz³o-

wiek przy ca³ej œwiadomoœci zewnêtrznych

uwarunkowañ, wktórych przebiega jego

¿ycie, ma jednak poczucie, i¿ jest autorem

tego ¿ycia i ¿e jest za nie odpowiedzialny.

Podstaw¹ takiego stosunku do samego siebie

i do swego ¿ycia jest œwiadomoœæ mo¿li-

woœci dokonywania wyborów dotycz¹cych

w³asnych czynów oraz podejmowania

konkretnych decyzji w ¿yciu codziennym.

rezerw jest wtedy niewielki i negatywnie

wp³ywa to na przebieg dzia³añ.

Czêsto jednak œwiadomoœæ autentycz-

noœci w³asnych dzia³añ bywa niewielka lub

zgo³a znikoma. Jest wtedy tak, jak gdyby za-

nik³a lub nie rozwinê³a siê jeszcze zdolnoœæ

do rozró¿niania miêdzy tym, co wa¿ne a tym,

co nieistotne; miêdzy tym, co prawdziwe

a tym, co sztuczne; miêdzy tym, co w³asne

i autentyczne a tym, co obce. Utrudnia to

prowadzenia jakichkolwiek poszukiwañ

dotycz¹cych w³asnej osoby; przypomina

stan zawieszenia w nieco mglistej pró¿ni,

w której wykonuje siê ruchy sterowane ze-

wnêtrznymi zaleceniami, nakazami i zaka-

zami lub przypadkowymi impulsami czy te¿

utrwalonymi nawykami. Zanurzeni w takiej

egzystencji, mimo ¿e codziennie odczuwamy

przyjemnoœci i przykroœci, w niewielkim tyl-

ko stopniu mamy poczucie, i¿ jesteœmy auto-

HARMONIA ŻYCIA

114

zale¿y tylko od Ciebie.

propagandy egoizmu czy indywidualizmu.

Realizacja tej wartoœci, jak¹ jest kszta³t w³a-

snej osoby, i uzasadniona œwiadomoœæ, ¿e

cz³owiek staje siê autorem samego siebie,

nadaje sens i znaczenie w³asnemu ¿yciu.

Taki stosunek do siebie i taka postawa wo-

bec ¿ycia powoduj¹, ¿e cz³owiek zdolny jest

do pe³nego, autentycznego zaanga¿owania

siê w ¿ycie spo³ecznoœci. Poszukiwanie

samego siebie nie mo¿e bowiem przebie-

gaæ w samotnoœci, w izolacji od innych

ludzi. Co wiêcej, rezultaty tych oczekiwañ

uzyskuje siê w³aœnie w trakcie kontaktów

ze œwiatem. Zmiany w kszta³cie w³asnej

osoby oznaczaj¹ równie¿ zmiany w tych

kontaktach, a czêsto nawet zmiana kszta³tu

kontaktów ze œwiatem jest to¿sama ze zmia-

n¹ w³asnej osoby.

Tak wiêc odkrywanie i tworzenie siebie

oznaczaæ mo¿e zarówno rozwój i wzboga-

canie w³asnej osoby, zwiêkszanie satysfakcji

z ¿ycia, jak i wzbogacanie œwiata, w którym

¿yjemy. Je¿eli tak siê dzieje, je¿eli cz³owiek

ma poczucie, ¿e kroczy po tej drodze, a nie

musz¹ to byæ przecie¿ kroki milowe, to ¿ycie

w³asne jest prze¿ywane jako UCZESTNIC-

TWO w œwiecie, i to uczestnictwo znacz¹ce,

bo pozostawiaj¹ce jakiœ œlad w kszta³cie tego

œwiata. Wa¿ne jest, aby ten w³asny œlad umieæ

dostrzegaæ. Wbrew pozorom nie jest to jednak

³atwe i bardzo wielu ludzi nie potrafi tego

robiæ. Znacznie czêœciej koncentruj¹ siê na

dokonywaniu porównañ: kto jest lepszy, a kto

gorszy; kto ma wiêcej, a kto mniej; kto jest

wy¿ej, a kto ni¿ej itd. W ten sposób szukaj¹

potwierdzenia w³asnego znaczenia wobec

œwiata i wobec samych siebie. Poszukiwanie,

odkrywanie i tworzenie schodzi wtedy na dal-

szy plan, ustêpuj¹c miejsca d¹¿eniu do tego,

by okazaæ siê lepszym od innych.

Drugi powód, dla którego warto podej-

mowaæ poszukiwania i realizowaæ samego

siebie, zwi¹zany jest z cen¹, jak¹ p³acimy,

gdy rezygnujemy z wszelkich dzia³añ doty-

cz¹cych rozwoju w³asnej osoby.

W ci¹gu pierwszych lat ¿ycia ka¿dego

z nas sytuacja jest jasna – kszta³t w³asnej

osoby jest rezultatem oddzia³ywania dwo-

jakiego rodzaju si³. Od wewn¹trz dzia³aj¹

biologiczne si³y rozwijaj¹cego siê orga-

nizmu, determinuj¹ce g³ównie fizyczny

kszta³t naszej osoby i wp³ywaj¹ce na ogól-

ny stan potrzeb i pragnieñ. Od zewn¹trz

wp³ywaj¹ oddzia³ywania wychowawcze

nie zale¿y od Ciebie.

tablicach nie jest

¿ycia, a œwiat, w którym

taki ca³kiem gotowy.

dla swego ¿ycia momenty dostrzegaæ i czy

zdaje sobie sprawê z tego, CO i JAK robi,

myœli i czuje.

Czy rozwijanie i korzystanie z tej zdol-

noœci daje gwarancjê powodzenia i sukcesu

w ¿yciu? OdpowiedŸ jest ³atwa: z ca³¹ pew-

noœci¹ nie. Czy owa zdolnoœæ zabezpieczy nas

przed pope³nianiem pomy³ek, b³êdów i przed

doznawaniem z tego powodu cierpienia i bó-

lu? I ta odpowiedŸ jest jednoznaczna: nie.

Dlaczego wiêc, z jakich powodów warto

podejmowaæ poszukiwania?

Powodów takich mo¿e byæ wiele, ale

z punktu widzenia zainteresowanej osoby

dwa wydaj¹ siê najistotniejsze.

Pierwszy dotyczy tego, o czym ju¿ wspo-

mina³em, a mianowicie rozwoju. Ka¿dy

cz³owiek jest wartoœci¹ dla samego siebie.

Mo¿na by nawet powiedzieæ, ¿e jest to war-

toœæ najwy¿sza, a po g³êbszym zastanowie-

niu nietrudno zauwa¿yæ, ¿e nie oznacza to

rodziców i innych doros³ych, formuj¹ce

psychologiczny i spo³eczny kszta³t osoby

dziecka. Potem, stopniowo, zaczyna siê

rozwijaæ œwiadomoœæ w³asnego JA i po-

czucie w³asnej odrêbnoœci od otoczenia.

Towarzyszy temu wzrost chêci wp³ywa-

nia samemu na swe zachowanie i czêsto

próby przeciwstawiania siê wp³ywowi

pochodz¹cemu z zewn¹trz. Pragnienie sa-

mostanowienia o swoim losie, d¹¿enie do

autonomii, uwra¿liwienie na sprawê oso-

bistej wolnoœci i poszukiwanie sensu ¿ycia

– wszystkie te sprawy, tak ¿ywe w okresie

dojrzewania, wskazuj¹ na znaczenie po-

trzeby samorealizacji w ¿yciu cz³owieka.

Nietrudno jednak zauwa¿yæ, ¿e z bie-

giem lat wielu ludzi traci bezpoœrednie zain-

teresowanie tymi sprawami w swym ¿yciu.

Na dodatek rozpowszechnione s¹ pogl¹dy,

¿e przemijanie z wiekiem tych zaintereso-

HARMONIA ŻYCIA 15

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: