Morcinek Gustaw - Pokład Joanny.pdf - Morcinek Gustaw - Blood43

Gustaw Morcinek

POKŁAD JOANNY

\ Termin zturotu ksišżki

Ilustracje Leopolda Buczkowskiego Oktadkę. projektował Mieczysław Kowale Redaktor Anna

Wróblewska

KSIĽŻKA NAGRODZONA W 1951 r. PAŃSTWOWA

Korektor’ Kalina Grzechocińska Red. techn. Wł. Balzamowa

Państwowe Wydawnictwo Iskry”, Warszawa 1954 r. Nakład 30.000 + 160 egz. Wydanie pište. Ark.

wyd. 23,71, ark. druk. 24.

Papier druk. mat. kl. V, 70 g, 86X122/32.’ Oddano do składania 21.IX.53. Podpisano do druku

10.1.54.

Druk ukończono w styczniu 1954 r.

Druk. im. Rewolucji Padziernikowej, Warszawa. Zam. nr 1089a/53. Cena zł 15.50 5-B-53045

SZARLEJOWĽ DZIEDZINA

W pokładzie Joanny chyba nie było Szarleja. Wszystko wprawdzie wskazywało, że błška się po

zawaliskach i w starych robotach, gdyż i strop kruchy, i gazy wyłażšce ze szczelin, i woda

zdradziecka, i ogień podstępny, i rok w rok liczne żywoty ludzkie w daninie. Lecz tak na prosty

rozum bioršc inna to była przyczyna, a nie Szarlejowš.

A może jaki urok diabelski rzuciła na ów ledwie napoczęty pokład janie grefina Joanna Gryszczyk

von Schomberg-Godula z Rudy, gdy się uparła, by go nazwać jej imieniem? Bo cóż by innego?

A może jednak ów nieszczęsny pokład Joanny jest Szarlejowš dziedzinš? Któż to może wiedzieć?

Szarlej był bowiem zawisze mciwy i pamiętliwy. Lecz od chwili gdy go pognębiła Matka Boska na

bytomskim Kopieczku, nikt z ludzi już go nie spotykał. Ani zabobonny gwarek, grzebišcy kretowym

sposobem w ziemi, ani zadufany sztygar, zwany ongi szumnie praeses jodinae, noszšcy się z indorowš

manierš po sztolniach i pokrzykujšcy z pańska na ludzi, ani nawet górmistrz,

przezwany gdzie indziej bachmistrzem, a u Agricoli magistrem, ani nawet najważniejszy wród

wszystkich gwarków starosta górniczy, czyli praefectus, człowiek nadęty pychš, aczkolwiek sławny z

wielkiej mšdroci i rozległej wiedzy gwareckiej. A w póniejszych czasach trudno nawet przypucić, by

ujrzał go którykolwiek górnik czy hawierz. Jedynie ducha Skarbnika spotykali górnicy, Pusteckiego

hawierze, Ziemskiego Ducha wypłaszali jedni i drudzy z cuchnšcych zawalisk lub spotykali go w

starych wyrobiskach, siedzšcego w głębokim zamyleniu i krelšcego barda jakie archimedesowe znaki

w pyle węglowym.

Szczęć Boże, panie Pustecki! (czy jak mu tam było na imię) pozdrawiał wtedy górnik ponurego i

brodatego anachoretę podziemnego, o dobrych, ludzkich oczach. Nie było w nich mciwoci ni niczego,

czym trwoży się serce człowieka. Górnik wymamlał pozdrowienie i odchodził chyłkiem, na palcach.

Lecz pozostało mu wspomnienie tamtych ciepłych oczu Ziemskiego Ducha, czy jak go zwykł

nazywać. A potem głosił pod szybem o swej niezwykłej przygodzie, nie będšc przez całe życie

pewny, czy to był sen tylko, czy też istna jawa. Towarzysze słuchali w milczeniu i kiwali głowami, a

jeżeli znalazł się między nimi fuks jaki, majšcy mleko na brodzie a zielono w głowie, pouczano go

dobrotliwie, by nie gwizdał w kopalni, bo Ziemski Duch tego nie cierpi i wtedy zdzieli go łapš w

gębę, aż mu zęby tyłkiem wylecš, i że się nie powinien go lękać, tylko uchylić magierki i powiedzieć,

jak się należy: Szczęć Boże, panie Skarbniku!…

.1 to wszystko.

Byli jednak ludzie, którzy twierdzili, że nie Pusteckiego, lecz Szarleja spotkali w starych robotach.

Nieprawda!… To byli łga-rze wierutni, gładcy frantowie i okpiwiaty, przybusie tchórzem podszyci i

mrugałowie nieszczerzy, którzy usiłowali zyskać dla siebie podziw i chadzać wród gwarków w

honorze. Zapytani, jak wyglšdał ów Szarlej, różnie powiadali. A że stary i brodaty, o ponurym

wejrzeniu, że cienki, chudy i’ wysoki, że szczerbaty i z ca-piš bródkš, że miał czerwone oczy jak

“królik i że rżał końskim chichotem, że prawš stopę miał przeobrażonš w krowie kopyto, że spod

futrzanej czapki na głowie wysterkały dwa różki; jedni mówili, że broda jego była biała i do pasa

sięgajšca, inni zasię

y.i

krótka, czarna i łopatowata, a inni jeszcze dowodzili, że tršcił irkš, że zgrzytał zębami i przewracał

oczami na znak wielkiego liewu czy złoci, że przemienił się w wielkš ropuchę o wyłu-astych oczach,

słowem, banialuki opowiadano. Gwarkowie z po-;štku wierzyli, lecz trafiali się wród nich kopacze

rozsšdni stateczni, którzy umieli dowieć, że Szarleja już nie ma pod zie-iš. Był, ale temu już dawno!

… A kiedy był?…

Ho! ho!… Już temu bardzo dawno! Nawet słuch o nim zaginšł!

jdyriie w-starej, zmurszałej kronice łacińskiej, napisanej w roku

)02 przez bogobojnego braciszka zakonnego w klasztorze więte-

} Wincentego pod Wrocławiem, w tej starej kronice można wy-

:ytać, jak to w roku 1363 stała się dziwna i niesłychana rzecz

a wiecie. Oto w Bytomiu podówczas były bogate kopalnie srebra.

. duch Szarlej przebywał w tych kopalniach, gdyż to było jego

:ebro. Nie bronił go ludziom, niech majš!… Miał w tym swoje

icie i diabelskie wyrachowanie. Gwarkowie bytomscy rychło się

oogacili, popadli w rozwišzłe i wszeteczne życie, opanowała ich

ticiwoć wielka, krzywdzili nawet wdowy i sieroty po gwarkach,

ie chcieli płacić zamkostów, czyli opłat na utrzymanie kopalni,

ozbijali sobie łby przy podziale panis argentei, czyli kwartalnego

ochna srebra, lecz Szarlej owi wszystkiego było za mało. Przez

ługi czas przeto podjudzał gwarków bytomskich do grzechu jesz—

ze większego. I oto pewnego razu w przystępie nieokiełznanej

hciwoci utopili w Stawie więtej Małgorzaty pod Bytomiem

wego proboszcza Piotra z Kola i jego wikarego Mikołaja z Pys-

:o’wic, gdyż chodziło tutaj o przedawniony spór o dziesięcinę

socielnš i o meszne.

Boże, co się potem działo!…

Za karę na miasto przyszedł mór i ludzie wymarli, przyszedł pożar i miasto spłonęło, zabójcom

odpadły ręce lub nogi, a Szarej zatopił kopalnie bytomskie, srebro za z nich zniknęło po wieczne

czasy, amen!… A wraz ze srebrem znikł Szarlej!…

Może byłby nadal sprawował swe niecne rzšdy nad ludmi, lecz Matka Boska ulitowała się nad nimi i

Szarlej owi kazała stawić się pod Bożš Mękš na bytomskim Kopieczku. A gdy przyszedł, wygoniła

go precz z tej ziemi.

Wtedy więc o wicie, w dzień Wniebowstšpienia Pańskiego Szarlej upierał się, że nie odejdzie ze

swego państwa i ze swojej dziedziny. Wówczas Matka Boska lekko tylko tršciła go palcem i to

wystarczyło. Szarlej przewrócił się i toczył ze stromego Kopieczka w głęboki, kamienisty wšdolec. I

spadajšc wywichnšł sobie nogę. Od tego czasu kuleje, jeżeli się jeszcze gdzie tuła po starych

robotach.

Czarownik godulski Godula też kulał!…

Co innego Godula godulsiki, co innego za Szarlej szarlejski! Szarlej zabrał swoje srebro bytomskie,

zabrał nawet olkuskie i przepadł. A ludzie przez bardzo długie czasy żałowali srebra. Chodzili,

szukali, dłubali w ziemi, stukali, pukali, lizali wykopanš grudę, pod słońce przepartrywali, uważali

w dłoni, a srebra nie było. Płonna skała tylko mamiła ich oczy i nic więcej. Gdzież się więc podziało

srebro, gdzie?…

Sprowadzono przeto wiergułów. Wszak oni potrafiš je znaleć!…

Przyszli wiergułowie beskidzcy, bacowie kudłaci, cuchnšcy baranim łojem, w kożuchach na ręby

wywróconych, z długimi, twardymi włosami splecionymi w drobne warkoczyki na karku, gadajšcy z

polska, lecz jako inaczej, i ci wiergułowie ucinali gałšzki leszczynowe w kształcie widełek,

nazywajšc je z cudzoziemska virgula furcata1. Potem ujmowali je w dłonie i chodzšc po polach

mamrotali dziwne, przedziwne zaklęcia.

Ely, Eloy, Eloym, Elion, Sabaoth, Emanuel, Adonay, The-tragammaton, Ziemsky Duchu, zaklinam cię

w Trójcę Przenay-więtszš, otwórz swoje skarby!… Ely, Eloy, Eloym!…

A za nim wielkš kupš tłoczyli się chudzi gwarkowie ze skórzanymi łatami na tyłkach, ze skórzanymi

nakolannikami, z kilofami i motykami, a między nimi szmatłał się jeden i drugi juratos, przysięgły

górniczy, z barda w dłoni, barda za była uczyniona we wdzięczny kształt kilofa gwarkowego. Łazili

więc wszyscy wielkš kupš za beskidzkim wiergułš i lepili z niepokojem na jego pręt leszczynowy. I

czekali, skoro się przechyli ostrym końcem do ziemi, skoro się przechyli?…

1 Dosłownie: rozwidlona różdżka; miała ona jaikotay wskazywać podziemne złoża srebra, węgla,

zbiorowiska “wody itp.

Wzdychali nabożnie, pocišgali nosami ze wzruszenia, oczy im łaziły z głowy, wiergułowie za

mamrotali swoje zaklęcia ^włóczyli starymi nogami po wydmuchowisku. Na wydmucho-:ku gziły się

po nocach jesienne wichry, wieszano łotrzyków dług miejskiego prawa i o północy skamlały

potępione dusze ch panów, proszšc o Boskie i ludzkie zmiłowanie. Czyżby takim szubienłcznym

miejscu srebro się ukrywało? A może tam rtrzy wiergułowie szukajš korzenia mandragory, który

ronie ziemi pod szubienicš, na kształt malutkiego człowieczka?… Lecz ?b& nie, bo po mandragorę

trzeba wybrać się w pištek przed chodem słońca i uszy zalepić sobie woskiem. A poza tym nie-fsta to

sprawa, diabelska!…

Ho! ho!… Wiergułowie mamroczš i mamroczš swoje cudaczne klęcia i szukajš! Nareszcie!…

Virgula furcata przechyliła się rym końcem do ziemi, powstał wielki wrzask wród gwarków, doć

spadła na ludzi, gdyż w tym miejscu isto Szarlejowe srebj !…

I znaleziono rudy przeróżne, żelazne, ołowiane, wszelijakie

jeszcze inne, o przeróżnym smaku, gdy ich grudkę polizać,

2z nie majšce nic wspólnego z upragnionym srebrem. Ha! Mi-

>ły te czasy, gdy bytomscy gwarkowie robili sobie ze srebra pod-

)żki lub zgoła schodeczki do swych łożnic zasłanych bufiastymi

ernatami!… Ha!… Minęły te czasy, gdy psom strzegšcym ich

rewnianych chałup obroże ze srebra kowano!… Nie-było więc sre—

Morcinek Gustaw - Pokład Joanny.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: