Biuletyn DSW 2009 nr 6.pdf

numer 6 – jesieñ 2009

Na początek krótkie sprawozdanie z ważnego

wydarzenia – bo takim była międzynarodowa konfe-

rencja poświęcona kampanii polskiej 1939 r. Niestety

nie udało się zamieścić abstraktów wystąpień (prawa

autorskie! – niech mi nikt nie mówi, że nie hamują ba-

dań). Pozostaje więc czekać – z niecierpliwością – na

zapowiadany na przyszły rok tom z materiałami kon-

ferencji. Sądząc z krótkich wystąpień, niektóre mogą

być niezmiernie ciekawe.

Nawiasem mówiąc, autor sprawozdania skrom-

nie przemilczał swój aktywny udział – Woj również

wystąpił z referatem.

Tekst Marcina Strembskiego jest lekkim zaskocze-

niem – do tej pory pisywał o Messerschmittach. A że

szwajcarskie lotnictwo nie tylko nimi stało, więc pora

na konstrukcje rodzime… Ma być więcej.

Jan Baryłko systematycznie przybliża mało – wbrew

pozorom – znany problem Holocaustu na wschodzie.

Tym razem w aspekcie „zwyczajnej dywizji”…

Marynarze znów dopisali. Wojtek Budziłło szcze-

gółowo opisuje wrześniowe działania ORP Wilk. Nie-

trudno się domyślić, że ciąg dalszy nastąpi.

Crolick zaś przeprowadza dekonstrukcję legendar-

nej książki – wspomnień Bolesława Romanowskiego

„Torpeda w celu!”. Przy okazji wyjaśnia – całkiem wie-

rygodnie – pewną zagadkę związaną z Wilkiem. Dla

mnie bomba!

Łukasz Pasztaleniec jak zwykle z zapałem pielęg-

nuje swój leśny zakątek. Jak tak dalej pójdzie, to za

chwile wyrośnie całkiem spory las.

Na koniec Oskar Myszor przedstawia monumen-

talne wydawnictwo poświegone generalicji (i admi-

ralicji) carskiej Rosji.

Tadeusz Zawadzki (TZaw1)

Biuletyn

DWS.org.pl

ISSN 2080-5780

spis treści

Wojciech Mazur (Woj)

Kampania polska 1939. Polityka – Społeczeństwo –

Kultura. Konferencja naukowa

– Warszawa, 16–17 października 2009 r........... 2

Marcin Strembski (net_sailor)

EKW C-36. Szwajcarski „szturmowik”............. 4

Jan Baryłko (Giovanni)

Zwykli żołnierze – 707. Dywizja Piechoty

i Holocaust na Białorusi

jesienią i wczesną zimą 1941 r. ................. 17

Wojciech Budziłło (Wicher)

Działania bojowe ORP Wilk

we wrześniu 1939 roku......................... 22

Andrzej S. Bartelski (crolick)

Prawdy i mity „Torpedy w celu!” ................ 29

Łukasz Pasztaleniec (Janowiak)

Glosa do pewnego artykułu –

Konspirator ze srebrną swastyką ................. 54

Biuletyn.DWS.org.pl

nr 6 – jesień 2009

Łukasz Pasztaleniec (Janowiak)

Edmund Edward Taraszkiewicz „Żelazny”,

Trzy pamiętniki – recenzja ...................... 55

Wydawca, redakcja, DTP:

Tadeusz Zawadzki

biuletyn-dws@pro.wp.pl

Projekt graiczny:

Teresa Oleszczuk

Łukasz Pasztaleniec (Janowiak)

Piotr Chmielowiec, Urząd Bezpieczeństwa

w Brzozowie 1944–1956 – recenzja .............. 57

Biuletyn jest bezpłatny. Prawa Autorów są chronione usta-

wami i konwencjami międzynarodowymi.

Kopiowanie, przedruk i wykorzystanie fragmentów obszer-

niejszych niż przewiduje ustawa tylko za zgodą Autorów.

Oskar Myszor (pothkan)

Generalicja Imperium Rosyjskiego:

encyklopedyczny słownik generałów i admirałów

od Piotra I do Mikołaja II” – recenzja ............ 58

ISSN 2080-5780

BIuletyN DWS.org.pl

Kampania polska 1939. Polityka – Społeczeństwo – Kultura

Konferencja naukowa – Warszawa, 16–17 października 2009 r.

Wojciech Mazur (Woj)

W dniach od 16 do 17 października 2009 roku odbyła się

w Warszawie międzynarodowa konferencja naukowa pod

hasłem „Kampania polska 1939. Polityka – Społeczeństwo -

Kultura”. Impreza zorganizowana została w związku z przypa-

dającą w tym roku 70 rocznicą kampanii polskiej 1939 roku

przez Muzeum Historii Polski, we współpracy z Instytutem

Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, pod auspicjami

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rady Ochro-

ny Pamięci Walki i Męczeństwa oraz Narodowego Centrum

Kultury.

W spotkaniu wzięło udział około 80 historyków z USA, Wiel-

kiej Brytanii, Francji, RFN, Włoch, Rosji, Litwy, Ukrainy, Rumu-

nii, Węgier, a także – co oczywiste – z Polski. W pierwszym dniu

uczestników konferencji miejscem obrad był Nowy Gmach Bi-

blioteki Uniwersytetu Warszawskiego, w dniu drugim obradu-

jący zawitali w gościnne progi Instytutu Historycznego UW.

Przygotowane referaty koncentrowały się na wydarze-

niach ze stosunkowo krótkiego okresu od października 1938

roku, po październik roku następnego. Pod względem tema-

tycznym konferencja podzielona została na trzy główne seg-

menty. I tak motywem przewodnim pierwszego dnia spot-

kania stały się kwestie powiązane z hasłem „Strategia”. Choć

wiele referatów prezentowanych w tej części zawierało głów-

nie podsumowanie stanu dotychczasowych badań w obrębie

poszczególnych „strategicznych” zagadnień, to niewątpliwie

warto było ich wysłuchać. Za szczególnie interesujące wypad-

nie chyba uznać wystąpienia gości zagranicznych – prezentu-

jące odmienną od czysto polskiej optykę wydarzeń – a często

różniące się od ustaleń polskich historyków także co do nie-

których przynajmniej konkluzji. Z pewnością warte wysłucha-

nia były tu m. in. wystąpienia prof. dr Robert M. Citino z Center

of Military History. University of North Texas („Miejsce Polski

w niemieckim stylu prowadzenia wojny do 1939 r.”), prof. dr

Rolfa-Dietera Müllera z Militärgeschichtliches Forschungsamt

der Bundeswehr, Poczdam („Polska w polityczno-wojskowej

strategii Niemiec (wrzesień–październik 1939 r.). Kampania

polska w ocenach analityków niemieckich sił zbrojnych”),

czy wreszcie dr Frédérica Dessberga z Ecoles de St. Cyr – Co-

ëtquidan („Polska w polityczno-wojskowej strategii Francji

(wrzesień-październik 1939 r.”). Nie zabrakło też swoistego

skandalu, który przyniosło odczytanie tłumaczenia (skądinąd

fatalnego) abstraktu nieobecnej na konferencji prof. dr Annie

Lacroix-Riz z paryskiego Université Paris VII-Denis Diderot,

w którym autorka wypowiedziała się na temat niezdolności

(i niechęci) „faszystowskiej” Polski do współpracy z francuską

sojuszniczką. Tezy te wprawiły zebranych w takie osłupienie,

że dopiero późnym popołudniem zwrócono publicznie uwa-

gę, iż nie przystają one zupełnie do obecnego stanu wiedzy,

zaś zastosowana przez autorkę retoryka zdaje się nie do przy-

jęcia.

Ciekawie też wypadły wystąpienia dotyczące strategicz-

nych wyborów mniejszych państw – Węgier, Słowacji, państw

bałtyckich, bałkańskich, a nawet Stolicy Apostolskiej. Choć

bowiem państwa te w całokształcie wydarzeń odgrywały

oczywiście mniejszą od protagonistów rolę, to jednak ich woj-

skowa czy dyplomatyczna aktywność z miesięcy poprzedza-

jących wybuch wojny oraz pierwszych tygodni zbrojnej fazy

konliktu jest też zdecydowanie mniej znana – także specjali-

stom, którzy teraz zyskali sposobność uzupełnienia swej wie-

dzy w tym zakresie.

Obrady pierwszego dnia zakończone zostały dwugodzin-

ną niemal dyskusją, która (ku żalowi niektórych obecnych na

sali profesorów) nie przerodziła się jednak w serię gwałtow-

nych polemik, ograniczając głównie do wskazania nieścisłości

we wcześniejszych wypowiedziach niektórych referentów, tu-

dzież wystąpień uzupełniających sformułowane poprzednio

tezy. Jednak ze względu na możliwość swobodnej wymiany

poglądów tę część spotkania uznać wypadnie za zdecydowa-

nie udaną.

W drugim dniu obrad uczestnicy spotkania obradowali

równolegle w dwóch grupach. Motywem przewodnim dla

pierwszej z nich stało się hasło „Polityka i społeczeństwo”, dru-

giej – „Imponderabilia, pamięć, kultura”. W pracach drugiego z

wymienionych bloków udziału nie wziąłem – i szczerze żałuję

że dokonany wybór uniemożliwił mi wysłuchanie kilku spo-

śród zaprezentowanych tam referatów. Nie znaczy to, że ża-

łuję też samego wyboru. Prezentowane bowiem w takcie ob-

rad bloku Polityka i społeczeństwo wystąpienia były bowiem

chyba ciekawsze jeszcze niż referaty wygłoszone w dniu po-

przednim. Także i tu na uwagę zasługiwały prezentacje gości

zagranicznych, którzy omawiali zagadnienia związane z pro-

pagandą sowiecka i niemiecką oraz postawami i nastrojami

społeczeństw obu wielkich państw-agresorów. W żądnym

stopniu nie ustępowały im – ani pod względem warsztato-

wym, ani oryginalnym ujęciem – wystąpienia historyków pol-

skich, by wspomnieć tylko gwoli przykładu (i z jawną krzywdą

niewymienionych) dr Grzegorza Bębnika (IPN, Ekspozytura

w Katowicach: „Dywersja niemiecka w Polsce w 1939 r.”), dr

numer 6 – jesieñ 2009

BIuletyN DWS.org.pl

Grzegorza Motykę, (Instytut Studiów Politycznych PAN: „Dy-

wersja ukraińska w Polsce w 1939 r.”), czy dr hab. Wojciecha

Śleszyńskiego (Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku:

„Postawy mniejszości białoruskiej w Polsce (marzec – paź-

dziernik 1939 r.”).

Co najmniej równie interesująco zapowiadały się ostatnie

sekcje wystąpień, przypadające na późne popołudnie i wie-

czór 16 października. Jednakże wzgląd na wymogi komuni-

kacyjnych połączeń zmusił niestety niżej podpisanego do

przedwczesnego opuszczenia konferencji – stąd też relacji

z wystąpień tych zdać nie może.

Szczęściem organizatorzy, którzy skądinąd za świetne

przygotowanie konferencji i sprawne prowadzenie obrad byli

powszechnie chwaleni, mają zamiar zebrać i przygotować do

druku wygłoszone referaty – a może i głosy w dyskusji. Jest

więc nadzieja, że także i osoby, które w obradach uczestniczyć

nie mogły, będą mogły zapoznać się z tekstami wystąpień,

dopracowanych teraz i zaopatrzonych w aparat naukowy. Za-

pewniam – są one zdecydowanie tego warte!

Wojciech Mazur (Woj)

numer 6 – jesieñ 2009

BIuletyN DWS.org.pl

EKW C-36

Szwajcarski „szturmowik”

Marcin Strembski (net_sailor)

Obowiązująca w pierwszej połowie lat 30. szwajcarska

doktryna użycia lotnictwa w dużym stopniu czerpała wprost z

doświadczeń Wielkiej Wojny. Składające się w większości z oi-

cerów piechoty dowództwo Schweizer Armee (Armii Szwajcar-

skiej) upatrywało w lotnictwie przede wszystkim narzędzie do

bezpośredniego wsparcia i osłony walczących na ziemi wojsk.

Dlatego wymagało, aby wszystkie przyjęte na uzbrojenie typy

samolotów (w tym myśliwce) były zdolne do atakowania ce-

lów naziemnych za pomocą silnego uzbrojenia strzeleckiego i

choćby niewielkiego ładunku bombowego. Innym podstawo-

wym zadaniem nałożonym na Fliegertruppe (Wojska Lotnicze)

było prowadzenie taktycznego i operacyjnego rozpoznania

na rzecz oddziałów naziemnych. Jeśli chodzi o rejon działania

lotnictwa, to zasadniczo miał się on ograniczać do samego

pola walki i przylegającej do niego strefy przyfrontowej. Te za-

dania wpisywały się w wybitnie defensywną strategię stojącej

na straży szwajcarskiej neutralności armii. Natomiast zdecy-

dowanie dystansowano się od modnych wówczas teorii, które

kładły nacisk na prowadzenie przez samoloty bombardowań

na dalekim zapleczu nieprzyjaciela. Przeważało przekona-

nie, że lotnictwo nie osiągnęło jeszcze etapu rozwoju, który

pozwalałby na skuteczne sparaliżowane centrów przemysło-

wych nieprzyjaciela czy złamanie woli walki ludności cywil-

nej poprzez bombardowanie gęsto zaludnionych terenów.

Ponieważ Fliegertruppe nie miało prowadzić samodzielnych

operacji powietrznych, toteż naczelne dowództwo przez długi

czas nie czuło potrzeby w jego organizacyjnego wyodrębnie-

nia. Jednym słowem lotnictwo miało pełnić rolę pomocniczą

względem piechoty i być całkowicie podporządkowane jej

potrzebom.

Powyższe poglądy znalazły swoje odzwierciedlenie w sfor-

mułowanych w sierpniu 1934 r. wymaganiach na samoloty

kolejnej generacji. Zaplanowano wtedy, że do uzbrojenia

zostaną wprowadzone trzy podstawowe typy maszyn bo-

jowych: myśliwiec o wysokich osiągach, wielomiejscowy

szybki bombowiec oraz dwumiejscowy samolot taktycznego

wsparcia pełniący również funkcję samolotu rozpoznawcze-

go. Priorytet przyznano temu ostatniemu, który miał stano-

wić następcę całkiem nowych, lecz szybko starzejących się

moralnie bombowo-rozpoznawczych Fokkerów C.V-E. Od

nowej konstrukcji oczekiwano większej prędkości maksymal-

nej (ponad 300 km/h) i skutecznego uzbrojenia strzeleckiego

do zwalczania celów naziemnych (najlepiej działko). Zabiera-

ny ładunek bombowy miał być nie mniejszy niż w Fokkerze

Gdy w 1934 r. trwały dostawy ostatnich egzemplarzy Fokkera CV-E,

już myślano nad jego następcą

(200 kg). Kolejnym elementem mającym zasadniczy wpływ na

kształt przyszłej konstrukcji była decyzja o związaniu przyszło-

ści Fliegertruppe z silnikami rzędowymi chłodzonymi cieczą.

Generalnie spodziewano się, że nowy samolot będzie „taki

sam, ale lepszy”.

TRUDNE POCZąTKI

Zlecenie na opracowanie samolotu bombowo-rozpoznaw-

czego otrzymała państwowa irma Eidgenössischen Konstruk-

tionswerkstätte Thun 1 , która poprzednio była odpowiedzialna

za licencyjną produkcję Fokkerów. Należy przy tym nadmie-

nić, że początkowo wybór dostawcy nowych samolotów nie

był taki oczywisty. Dość trzeźwo myślące szwajcarskie władze

zdawały sobie sprawę z ograniczonego potencjału projekto-

wego zakładów EKW i z premedytacją powierzyły krajowemu

wytwórcy najmniej ambitny samolot z pośród maszyn nowej

generacji 2 . Równocześnie rozpoczęły się poszukiwania podob-

nych samolotów poza granicami Konfederacji. W ten sposób

1 Nazwa Eidgenössischen Konstruktionswerkstätte Thun często jest skracana do

EKW lub K+W Thun . Firma została założona w 1863 r. jako zakład zbrojeniowy

o proilu ogólnym. Oprócz samolotów budowała również pojazdy wojskowe i

broń ciężką. Wydział Budowy Samolotów ( Abteilung für Flugzeugbau ) powstał

dopiero w 1915 r. i do czasu projektu C-36 jego jedynymi oryginalnymi kon-

strukcjami były samoloty Augusta Häfeli, z których do wielkoseryjnej produkcji

traiły tylko dwa: DH-3 (z 1917 r.) i DH-5 (z 1922 r.). Pozostałe produkowane w

Thun typy samolotów wojskowych powstawały w oparciu o istniejące wzory za-

graniczne (jako licencyjne kopie bądź ich modyikacje). Dzisiaj irma jest znana

pod marką RUAG Land Systems .

2 Poszukiwania myśliwca i szybkiego bombowca od razu rozpoczęto od świa-

towych potentatów.

numer 6 – jesieñ 2009

BIuletyN DWS.org.pl

zabezpieczano się przed ryzykiem niepowodzenia krajowego

programu a EKW czuło na plecach oddech konkurencji.

Pierwsze przymiarki do zbudowania nowej maszyny po-

czyniono jeszcze w 1934 r., kiedy to w Wydziale Budowy Sa-

molotów, pod kierownictwem inżyniera Marcela Thoureta,

powstały dwie koncepcje oznaczone symbolami C-35 i C-3600.

Pierwsza z nich przedstawiała niepozorny dwupłat o konstruk-

cji mieszanej będący wariacją na temat najnowszej konstrukcji

Anthony’ego Fokkera – Fokker C.X. Natomiast projekt C-3600

prezentował się znacznie nowocześniej. Był to całkowicie me-

talowy dolnopłat ze stałym podwoziem osłoniętym szeroki-

mi owiewkami a’la Ju 87 A. Jako napęd dla obu samolotów

wybrano chłodzony cieczą silnik Hispano-Suiza HS-77 12 Ycrs

o mocy 860 KM (na wysokości 3300 m), w którym istniała moż-

liwość zainstalowania pojedynczego działka strzelającego

przez wał śmigła. Wkrótce zbudowany został model C-3600

przeznaczony do badań w tunelu aerodynamicznym. W naj-

wcześniejszym stadium samolot miał pojedynczy statecznik

pionowy, lecz aby zapewnić obserwatorowi szerokie pole

ostrzału, zmieniono go na podwójny.

Niestety na tym etapie rozwój projektu się zatrzymał bo-

wiem propozycja C-3600 przegrała z C-35 w „wewnętrznym”

konkursie na samolot bombowo-rozpoznawczy dla Flieger-

truppe . Rozpatrujący obie kandydatury Departament Techniki

Wojennej ( Kriegstechnische Abteilung, KTA) wskazał maszynę

obciążoną mniejszym ryzykiem technicznym a przy tym ta-

nią w budowie i łatwą w eksploatacji. Poza tym C-35 spełniał

minimalne wymogi postawione w konkursie a program jego

rozwoju był znacznie bardziej zaawansowany. Tymczasem

C-3600 wydawał się dość awangardową, drogą w produkcji

i skomplikowaną konstrukcją. Nie sposób oprzeć się wrażeniu,

że koncepcja dwupłata od początku była preferowana przez

KTA, co miało swoje przełożenie na wyraźnie szybsze tempo

realizacji tego projektu.

W tym miejscu warto na chwilę wrócić do wspomnianych

poszukiwań samolotu bombowo-rozpoznawczego za granicą.

W ich wyniku zdecydowano się na zakup pojedynczych egzem-

plarzy angielskich samolotów Fairey Fox Mk. VI i Hawker Hind.

Znamienny jest fakt, że także w przypadku obcych konstruk-

cji za interesujące uznano ortodoksyjne dwupłaty napędza-

ne silnikami rzędowymi. Oicjalnie samoloty te nabyto w ce-

lach zapoznawczych, lecz gdyby próby porównawcze którejś

z tych maszyn wypadły nad wyraz pomyślnie nie można było

wykluczyć anulowania krajowego programu i zakupu licencji

na lepszy produkt. Gdy na początku lutego 1936 r. prototyp

C-35 został przekazany do prób wojskowych porównywano

go właśnie z Foxem i Hindem. Również z tej konfrontacji C-35

wyszedł zwycięsko i w marcu 1936 r. zakłady w Thun otrzymały

zlecenie na budowę pierwszej serii 40 maszyn (wkrótce rozsze-

rzone o 40 następnych). Wydawałoby się, że w tym miejscu hi-

storia C-36 powinna się zakończyć. Próby prototypu C-35 oraz

uruchomienie jego późniejszej seryjnej produkcji w zakładach

EKW na dłuższy czas pochłonęły uwagę zespołu konstruktor-

skiego. Mimo niewygórowanych osiągów C-35 okazał się być

całkiem udaną i długowieczną konstrukcją – został wycofany

z eksploatacji dopiero na początku lat 50. (pojedyncze egzem-

plarze igurowały w ewidencji jeszcze w 1954 r.!).

Samolot C-35 wybrany na następcę Fokkera CV.E

Fairey Fox Mk. VI…

… i Hawker Hind – zagraniczni konkurenci C-35

Punktem zwrotnym był dzień 13 października 1936 r.,

gdy nastąpiło przekształcenie Fliegertruppe w autonomiczny

rodzaj broni. Jego pełna nazwa brzmiała odtąd Flieger- und

Fliegerabwehrtruppen (Wojska Lotnicze i Obrony Przeciwlot-

niczej). Znakiem poważnego podejścia władz do spraw lot-

nictwa było utworzenie w Ministerstwie Spraw Wojskowych

( Eidgenössischen Militärdepartement , EMD) osobnego Depar-

tamentu ds. Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej ( Abteilung für

Flugwesen und Fliegerabwehr, AFLF). Był to skutek dostrzeżenia

dynamicznego rozwoju lotnictwa w ostatnich latach i wzrostu

jego możliwości bojowych także w defensywie. Uwolnienie

się Fliegertruppe spod kurateli piechoty wiązało się z przyzna-

niem większego budżetu na formowanie nowych jednostek

oraz większą swobodą w doborze sprzętu. Chociaż zakupy

nadal pozostały w kompetencji KTA, to teraz były uzgadniane

numer 6 – jesieñ 2009

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: