( Zalecenie nr R(87) 3 dla państw członkowskich Rady Europy przyjęte przez jej Komitet Ministrów dnia 12 lutego 1987 r. podczas 404 posiedzenia Delegatów Ministrów )
Komitet Ministrów, na podstawie art. 15 b Statutu Rady Europy,
Zważywszy, że w interesie państw członkowskich Rady Europy leży ustalenie wspólnych zasad polityki kryminalnej:
Wziąwszy pod uwagę, że jakkolwiek w rozwoju nieizolacyjnych alternatyw postępowania z przestępcami osiągnięty został znaczący postęp, pozbawienie wolności pozostaje niezbędną sankcją karną;
Zważywszy na ważną rolę reguł międzynarodowych w praktyce oraz w filozofii więziennego postępowania i zarządzania;
Wziąwszy pod uwagę jednakże, że rozwój społeczny i zmiany w dziedzinie więziennego postępowania i zarządzania uczyniły niezbędnym przeformułowanie Wzorcowych Reguł Minimum Postępowania z Więźniami Rady Europy ( Rezolucja (73)5 ) tak, aby poprzeć najlepsze z tych rozwiązań oraz stworzyć ramy dla przyszłych modyfikacji;
Zaleca, aby rządy państw członkowskich kierowały się w swoim ustawodawstwie wewnętrznym i w praktyce zasadami zawartymi w tekście Europejskich Reguł Więziennych, stanowiącym aneks do niniejszego Zalecenia, mając szczególnie na względzie, w ich stopniowym wprowadzaniu w życie, cele przedstawione w tym wstępie i reguły podstawowych zasad zawarte w części I oraz zapewnienie możliwie najszerszego rozpowszechnienia tego tekstu.
Cele niniejszych reguł są następujące:
a) ustanowienie wzorców minimum dla wszystkich tych dziedzin administracji więziennej, które stanowią podstawę ludzkich warunków osadzenia oraz pozytywnego postępowania w nowoczesnych i postępowych systemach;
b) służenie jako bodziec dla administracji więziennych do rozwijania polityki oraz działań praktycznych i zarządzania opartych na istotnych współczesnych zasadach celowości i słuszności;
c) pobudzanie u członków personelu więziennego takich postaw zawodowych, które odzwierciedlają istotne społecznie i moralnie wartości ich pracy oraz tworzenie warunków, które mogą dać najlepsze wyniki w wypełnianiu przez nich obowiązków dla dobra powszechnego i opieki nad więźniami oraz dla ich satysfakcji zawodowej;
d) dostarczenie realistycznych, podstawowych kryteriów, na podstawie których administracje więzienne oraz osoby odpowiedzialne za inspekcję warunków osadzenia i zarządzanie więzieniami mogłyby dokonywać wiarygodnych ocen dokonań i dążyć do jeszcze lepszych rezultatów.
Należy podkreślić, że reguły nie stanowią systemu modelowego a zatem, w praktyce, wiele europejskich służb więziennych osiągnęło znacznie wyższe wzorce niż określone w tych regułach, służby zaś innych krajów dążą i będą dążyć aby to osiągnąć. Gdziekolwiek zaistnieją trudności lub praktyczne problemy w stosowaniu tych reguł, Rada Europy służy wiedzą i niezbędnymi środkami do przedstawienia uwag oraz poinformowania o doświadczeniach jakie mają w tym zakresie administracje więzienne państw członkowskich.
Reguły niniejsze stanowią kolejne podkreślenie nakazu poszanowania godności ludzkiej, zaangażowania się administracji więziennych na rzecz ludzkiego i pozytywnego postępowania, znaczenia przygotowania zawodowego oraz skutecznego nowoczesnego zarządzania. Reguły zostały opracowane z zamiarem dostarczenia gotowych informacji, zachęt i wskazówek dla osób pracujących na wszystkich szczeblach administracji więziennej. Niniejszy komentarz do reguł ma na celu zapewnienie ich zrozumienia, akceptacji oraz nadania im elastyczności niezbędnej do optymalnego ich stosowania.
1. Pozbawienie wolności wykonuje się w takich warunkach materialnych i moralnych, które zapewniają poszanowanie dla godności ludzkiej oraz pozostają w zgodzie z niniejszymi regułami.
2. Niniejsze reguły stosuje się bezstronnie. Wyklucza to dyskryminację z takich względów, jak rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, przekonania polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, urodzenie, status majątkowy lub z innych przyczyn. Szanuje się wierzenia religijne oraz przekonania moralne grupy, do której dany więzień przynależy.
3. Cele postępowania z osobami uwięzionymi następujące są:
utrzymanie stanu ich zdrowia oraz szacunku dla siebie, a także - o ile pozwala na to długość kary, rozwijanie u nich poczucia odpowiedzialności i wspieranie takich postaw i umiejętności, które pomogą im w powrocie do społeczeństwa z najlepszymi szansami prowadzenia po zwolnieniu życia zgodnego z prawem i dającego środki utrzymania.
4. Przeprowadza się regularne inspekcje zakładów penitencjarnych i ich służb przez wykwalifikowanych i doświadczonych inspektorów mianowanych przez kompetentny organ władzy. Ich zadaniem jest w szczególności kontrolowanie czy i w jakim zakresie zakłady te są administrowane zgodnie z obowiązującymi ustawami i regulaminami, zadaniami służb więziennych oraz warunkami niniejszych reguł.
5. Ochrona praw osobistych więźniów, ze szczególnym uwzględnieniem legalności wykonania środków skutkujących pozbawienie wolności, zabezpieczona jest poprzez kontrolę wykonywaną, zgodnie z prawem krajowym, przez władzę sądową lub inny organ należycie ustanowiony dla odwiedzania więźniów i nie będący częścią administracji więziennej.
6. 1. Reguły niniejsze są stale dostępne dla członków personelu w krajowych oficjalnych językach.
2. Są one również dostępne dla więźniów w tych samych językach, tak dalece jak to rozsądne i wykonalne.
Przyjmowanie i rejestracja.
7. 1. Nikt nie będzie przyjęty do zakładu bez ważnego nakazu.
2. Istotne szczegóły nakazu oraz przyjęcia rejestruje się natychmiast.
8. W każdym miejscu, w którym przebywają osoby uwięzione, prowadzi się pełny i zabezpieczony rejestr zawierający następujące informacje w odniesieniu do każdego przyjętego więźnia ;
a) dane identyfikacyjne danego więźnia
b) podstawę nakazu przyjęcia oraz organ władzy, który go wydał,
c) dzień i godzinę przyjęcia oraz zwolnienia.
9. Czynności związane z przyjęciem pozostają w zgodzie z podstawowymi zasadami niniejszych reguł i mają wspomagać więźniów w rozwiązywaniu ich pilnych problemów osobistych.
10. 1. Dla każdego więźnia skazanego na wystarczająco długą karę sporządza się, zaraz kiedy to staje się możliwe po przyjęciu go i przedstawia naczelnikowi do wiadomości lub zatwierdzenia gdy to właściwe, pełne raporty oraz odpowiednie informacje o sytuacji osobistej więźnia oraz programie szkolenia w celu przygotowania go do ostatecznego zwolnienia.
2. Raporty takie zawierają zawsze orzeczenia lekarza oraz członków personelu bezpośrednio odpowiedzialnych za danego więźnia.
3. Raporty te oraz informacje dotyczące więźnia przechowuje się z odpowiednią dbałością o poufność danych osobowych, regularnie uaktualnia się oraz udostępnia wyłącznie osobom upoważnionym.
Rozmieszczenie i klasyfikacja więźniów.
11. 1. Przy rozmieszczaniu więźniów do różnych zakładów lub rygorów bierze się w szczególności pod uwagę ich sytuację procesową i prawną ( więzień śledczy lub skazany, pierwszy raz karany przestępca lub recydywista, skazany na krótką lub długą karę pozbawienia wolności ), szczególne potrzeby postępowania z nimi, ich potrzeby zdrowotne, ich płeć oraz wiek.
2. Mężczyźni i kobiety co do zasady więzieni są oddzielnie, chociaż mogą brac wspólnie udział w organizowanych zajęciach stanowiących część przyjętego programu postępowania.
3. Więźniowie śledczy więzieni są z zasady oddzielnie od więźniów skazanych, chyba że wyrażą zgodę na wspólne zamieszkanie lub udział w organizowanych dla nich zajęciach.
4. Młodzi więźniowie przebywają w warunkach, które tak dalece jak to jest możliwe, chronią ich przed wszelkimi szkodliwymi wpływami i w których uwzględnia się potrzeby właściwe dla ich wieku.
12. Celami klasyfikacji lub reklasyfikacji więźniów są :
a) oddzielenie od innych tych więźniów, którzy ze względu na swoją przeszłość kryminalną lub osobowość, odnosiliby z tego prawdopodobnie korzyść lub wywieraliby ujemny wpływ oraz
b) pomoc w rozmieszczaniu więźniów ułatwiającym postępowanie z nimi oraz ich readaptację społeczną przy uwzględnieniu wymogów zarządzania i bezpieczeństwa.
13. W celu ułatwienia stosowania różnych rygorów postępowania lub rozmieszczania szczególnych kategorii więźniów wykorzystuje się, tak dalece jak to możliwe, oddzielne zakłady lub oddziały zakładów.
Pomieszczenia mieszkalne.
14. 1. Więźniowie przebywają w nocy z zasady w pojedynczych celach z wyjątkiem przypadków, w których uznano, że korzystne jest wspólne zamieszkanie więźniów.
2. W przypadku wspólnego zamieszkania, celę dzielą więźniowie uznani za zdolnych do wspólnego przebywania w tych warunkach. Cele takie kontroluje się w nocy, odpowiednio do rodzaju danego zakładu.
15. Pomieszczenia mieszkalne przeznaczone dla więźniów, a szczególnie wszystkie sypialnie, mają odpowiadać warunkom zdrowotnym i higienicznym, przy czym właściwą uwagę przykłada się do ich warunków klimatycznych oraz w szczególności objętości kubicznej, rozsądnej powierzchni, oświetlenia, ogrzewania oraz wentylacji.
16. We wszystkich miejscach, w których przebywają lub pracują więźniowie :
a) okna są wystarczająco duże, aby mogli oni, między innymi, czytać lub pracować przy świetle naturalnym w zwykłych warunkach. Są one tak zbudowane, aby umożliwiać dostęp świeżego powietrza, chyba że jest tam wystarczający system klimatyzacji. Ponad to okna, przy uwzględnieniu wymogów bezpieczeństwa, mają zwykły wygląd, tak dalece jak to możliwe, pod względem wymiarów, umiejscowienia i konstrukcji.
b) sztuczne światło odpowiada uznanym wzorcom technicznym.
17. Urządzenia sanitarne i sposób dostępu do nich są odpowiednie dla umożliwienia każdemu więźniowi zaspokojenia potrzeb fizjologicznych kiedy jest to konieczne, w czystych i przyzwoitych warunkach.
18. Instaluje się odpowiednie urządzenia kąpielowe i natryskowe o temperaturze dostosowanej do klimatu, tak aby każdy więzień mógł i aby można było od niego wymagać wzięcia kąpieli lub natrysku tak często, jak jest to konieczne dla ogólnej higieny - stosownie do pory roku i położenia geograficznego, lecz nie rzadziej niż raz w tygodniu. Gdziekolwiek to możliwe więźniowie powinni mieć swobodny dostęp do tych urządzeń w każdej uzasadnionej porze.
19. Wszystkie pomieszczenia zakładu utrzymuje się stale w należytym stanie i czystości.
Higiena osobista.
20. Od więźniów wymaga się utrzymania ciała w czystości, i w tym celu dostarcza się im wodę oraz przybory toaletowe niezbędne dla ich zdrowia i czystości.
21. Dla utrzymania zdrowia oraz aby więźniowie mogli utrzymać przyzwoity wygląd i zachować szacunek dla siebie, zapewnia się odpowiednie urządzenia do właściwego pielęgnowania włosów i zarostu ; mężczyznom umożliwia się regularne golenie się.
Odzież i pościel.
22. 1. Więźniom, którym nie zezwolono na noszenie własnej odzieży wydaję się komplet odzieży odpowiedniej dla klimatu i właściwej do utrzymania zdrowia. Odzież taka nie będzie w żaden sposób poniżać ich lub upokarzać.
2. Całą odzież utrzymuje się w czystości i w dobrym stanie. Bieliznę zmienia się i pierze tak często, jak to jest konieczne dla utrzymania higieny.
3. Kiedykolwiek więźniowie otrzymują zgodę na wyjście poza zakład, zezwala się im na noszenie własnej lub innej nie wyróżniającej się odzieży.
23. W momencie przyjęcia więźniów do zakładu podejmuje się odpowiednie starania dla zapewnienia przechowania ich odzieży osobistej w dobrych warunkach i w zdatności do użycia.
24. Każdemu więźniowi przydziela się oddzielne łóżko oraz oddzielną i odpowiednią pościel w dobrym stanie i zmienianą wystarczająco często, aby utrzymać ją w czystości.
Wyżywienie.
25. 1. Stosownie do norm ustalanych przez władzę służby zdrowia, administracja wydaje więźniom w zwykłych porach posiłki właściwie przygotowane i podane, które odpowiadają normom dietetycznym i nowoczesnej higienie co do jakości i ilości oraz odpowiednio do wieku, stanu zdrowia, rodzaju wykonywanej przez nich pracy a także, tak dalece jak to jest możliwe, wymogów religijnych i kulturowych.
2. Woda pitna jest dostępna każdemu więźniowi.
Służby medyczne.
26. 1. W każdym zakładzie zapewnia się opiekę co najmniej jednego lekarza internisty. Służby medyczne powinny być zorganizowane w ścisłym powiązaniu z administracją ogólnej, lokalnej lub powszechnej służby zdrowia. Dotyczy to także diagnozowania psychiatrycznego oraz gdy zachodzi taka potrzeba leczenia zaburzeń umysłowych.
2. Więźniów chorych, wymagających leczenia specjalistycznego, umieszcza się w wyspecjalizowanych zakładach lub szpitalach cywilnych. Jeżeli w zakładzie znajdują się urządzenia szpitalne, ich wyposażenie, umeblowanie i zaopatrzenie w lekarstwa jest właściwe dla zapewnienia opieki medycznej oraz leczenia chorych więźniów, a personel posiada odpowiednie wykształcenie zawodowe.
3. Każdy więzień ma możliwość korzystania z usług wykwalifikowanego stomatologa.
27. Więźniów nie można poddać jakimkolwiek eksperymentom, które mogłyby zagrażać ich zdrowiu tak somatycznemu, jak i psychicznemu.
28. 1. Gdziekolwiek to możliwe, zapewnia się odbycie porodu w szpitalu pozawięziennym. O ile nie przedsięwzięto takich starań, w zakładach karnych zapewnia się niezbędny personel oraz pomieszczenie porodowe oraz opiekę popołogową. Faktu urodzenia się dziecka w więzieniu nie uwidacznia się w jego akcie urodzenia.
2. Zezwolenie na pozostawienie niemowląt w zakładzie z ich matkami wymaga zorganizowania żłobka i zapewnienia w nim opieki wykwalifikowanych pielęgniarek w czasie, kiedy niemowlęta nie znajdują się pod opieką ich matek.
29. Lekarz bada każdego więźnia po jego przybyciu tak szybko, jak to możliwe oraz następnie, jeżeli to konieczne - szczególnie w razie potrzeby ujawnienia chorób somatycznych lub psychicznych i podjęcia w następstwie tego środków niezbędnych do terapii medycznej ; oddzielenia więźniów podejrzanych o choroby infekcyjne i zakaźne ; odnotowanie defektów fizycznych lub psychicznych mogących utrudnić readaptację po zwolnieniu ; oraz określenia zdolności każdego więźnia do pracy.
30. 1. Opiekę nad zdrowiem somatycznym i psychicznym więźniów sprawuje lekarz. Dogląda on, w warunkach i z częstotliwością właściwą dla norm szpitalnych, wszystkich chorych więźniów, wszystkich tych, którzy zgłosili chorobę lub obrażenia ciała oraz każdego więźnia, na którego zwrócił szczególną uwagę.
2. Lekarz przedkłada naczelnikowi raport, kiedykolwiek uznaje, że zdrowie somatyczne lub psychiczne więźnia jest lub będzie narażone na uszczerbek na skutek trwania uwięzienia lub jego warunków.
31. lekarz lub upoważniony funkcjonariusz regularnie kontroluje i informuje naczelnika o :
a) ilości, jakości, sposobie przyrządzania i wydawania żywności i wody;
b) higienie i czystości zakładu i więźniów;
c) urządzeniach sanitarnych, ogrzewaniu, oświetleniu i wentylacji zakładu;
d) jakości oraz czystości odzieży i pościeli więźniów.
2. Naczelnik bierze pod uwagę raporty oraz informacje złożone do treści reguł 30 ust. 2 oraz 31 ust.1 i w przypadku kiedy podziela przedstawione tam zalecenia, podejmuje niezwłocznie kroki celem wprowadzenia ich w życie; gdy zaś przekracza to jego kompetencje lub gdy nie podziela tych zaleceń, sporządza niezwłocznie notatkę służbową i przesyła ją wraz z orzeczeniem lekarza zwierzchniemu organowi władzy.
32. Służby medyczne zakładu prowadzą badania diagnostyczne i leczenie każdej choroby somatycznej, psychicznej lub niepełnosprawności, które mogą utrudnić readaptację społeczną po zwolnieniu. W tym celu stosuje się wobec więźnia wszystkie niezbędne zabiegi lekarskie, chirurgiczne lub psychiatryczne, ,także te dostępne w publicznej służbie zdrowia.
33. Dyscyplinę i porządek utrzymuje się w interesie bezpieczeństwa zakładu, zorganizowanego życia społeczności oraz celów postępowania w danym zakładzie.
34. 1. Żadnemu z więźniów nie powierzy się w imieniu zakładu sprawowanie władzy dyscyplinarnej w jakimkolwiek zakresie.
2. Reguła ta nie krępuje jednak właściwego stosowania zarządzeń powierzających więźniom, zorganizowanym w celowe grupy w ramach programów danego rygoru i pod nadzorem, określonych działań lub kompetencji społecznych, edukacyjnych lub sportowych.
35. Ustawa lub regulamin wydany przez uprawniony organ określi następujące kwestie:
a) zachowanie, które stanowi przekroczenie dyscyplinarne;
b) rodzaje i wysokość kar dyscyplinarnych, które można wymierzyć;
c) organ upoważniony do wymierzania takich kar;
d) organ odwoławczy oraz tryb złożenia odwołania.
36. 1. Żaden więzień nie będzie karany inaczej niż zgodnie z przepisami takiej ustawy lub regulaminu i nigdy dwukrotnie za ten sam czyn.
2. Raporty o przekroczeniu przedstawia się niezwłocznie uprawnionemu organowi, który podejmuje decyzję bez nieuzasadnionej zwłoki.
3. Żaden więzień nie będzie ukarany, zanim nie zostanie poinformowany o zarzucanym mu przekroczeniu i przed daniem mu odpowiedniej możliwości podjęcia obrony.
4. Gdy jest to konieczne i wykonalne, więźniom zezwala się na przedstawienie własnej obrony za pośrednictwem tłumacza.
37. Całkowicie zakazuje się wymierzania jako kar dyscyplinarnych kar zbiorowych, cielesnych, osadzania w ciemnicy oraz wszelkich kar okrutnych, nieludzkich lub poniżających.
38. 1. Kara izolacji dyscyplinarnej oraz każda inna kara, która mogłaby mieć negatywne skutki dla somatycznego lub psychicznego zdrowia więźnia, może być wymierzona jedynie w przypadku, gdy lekarz po zbadaniu orzeknie na piśmie, że więzień jest w stanie odcierpiec taką karę.
2. W żadnym przypadku kara taka nie może być sprzeczna lub nie może omijać zasad określonych w regule 37.
3. Więźniów podlegających takim karom odwiedza codziennie lekarza, który powiadamia naczelnika o konieczności zakończenia lub zmiany danej kary ze względu na zdrowie somatyczne lub psychiczne.
39. Stosowanie łańcuchów i kajdan jest zabronione. Kajdanek ręcznych, kaftanów bezpieczeństwa lub innych środków ograniczających swobodę ruchu nie stosuje się nigdy jako kar; można je stosować wyjątkowo w następujących okolicznościach:
a) jeżeli jest konieczne, jako środek ostrożności przeciwko ucieczce w czasie transportu, z tym zastrzeżeniem, że zdejmuje się je, gdy więzień staje przed sądem lub organem administracji, chyba, że zadecydują one inaczej.
...
mpwjs