Nieprzystosowanie społeczne: L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna
Nieprzystosowanie społeczne wiąże się ze specyficznym układem postaw społecznych, które wyrażają się gotowością do zachowań i reakcji w sposób niezgodny z obowiązującymi normami. Są to zachowania sprzeczne ze społecznym wyobrażeniem pełnienia określonych ról. Przedmiotem tych postaw są normy i wartości, które określają zachowania jednostki w jej kontaktach z innymi ludźmi, czyli interakcje społeczne.
Etapy nieprzystosowania społecznego wg C. Czapowa:
I stadium:
- występowanie u jednostki poczucia odtrącenia,
- niezaspokojona jest potrzeba więzi emocjonalnej,
- pojawiają się relacje agresywne, zachowania antyspołeczne, buntownicze, wrogie wobec rodziny i społeczeństwa,
- jednostka nie potrafi długo koncentrować się na wykonywanych czynnościach, nudzi się, nie utrzymuje wytrwałości w dążeniu do celu, [stawianie celów dalekosiężnych w procesie reso jest mało zasadne]
II stadium:
- utrwalają się wrogie reakcje wobec osób dotąd znaczących w toku socjalizacji,
- pojawia się irracjonalny opór wobec osób chcących nawiązywać emocjonalny kontakt z jednostkami nieprzystosowanymi,
- typowe jest wyzbycie się wszelkich form ekspresji, które wyrażały więź jednostki ze społeczeństwem,
- podstawowe potrzeby emocjonalne i społeczne są zaspokajane poza najbliższym kręgiem osób (rodzina),
- pojawiają się zachowania charakterystyczne dla wykolejenia społecznego, czyli alkoholizowanie się, wagary, ucieczki z domu,
III stadium:
- autonomizowanie się działalności aspołecznej,
- czerpanie przyjemności i satysfakcji zachowań destruktywnych,
- nawiązywanie kontaktów z zorganizowanymi grupami o charakterze chuligańskim lub wręcz przestępczym,
- nieprzystosowanie społeczne w tym stadium przejawia się jako grupowa działalność prowadząca do konfliktu z normami moralnymi i prawnymi pozostałej części społeczeństwa.
Typy niedostosowania społecznego (wykolejenia) rozpatrywane według czynników, które generują te niedostosowane zachowania (Czapów 1978):
1. Zwichnięta socjalizacja:
- jest ona przyczyną występowania różnych form nieprzystosowania,
- wynikają one z niedostatków w zakresie opieki rodzicielskiej, odtrącenia emocjonalnego, zaniedbania społecznego i pedagogicznego,
2. Demoralizacja:
- dziecko prawidłowo zsocjalizowane podlega wpływom innej kultury niż ta w której było wychowywane,
- demoralizacja jest przewartościowaniem , gdy dotąd zinternalizowane wartości zostają zastąpione nowymi, charakterystycznymi dla innego środowiska,
- do nowych wartości jednostka nie potrafi w pełni się dostosować (pojawia się np. przy zmianie dotychczasowego środowiska życia)
3. Socjalizacja podkulturowa:
-jednostka przyjmuje wartości i normy charakterystyczne dla grup pozostających w opozycji wobec kultury ogółu społeczeństwa,
- proces socjalizacji przebiega prawidłowo z punktu widzenia mechanizmów psychologicznych,
- problemem jest treść jaką niesie socjalizacja, gdyż są to sposoby adaptacji do warunków tylko wąskiej grupy np. przestępczej.
Typologia Sullivana i Granta (1957)
1. Aspołeczni:
- osoby postrzegające innych jako obszar eksploatacji,
- w ich zachowaniach dominuje agresja i złość wobec innych ludzi, nasilająca się w sytuacjach nawet lekkiego zagrożenia lub niepewności,
- nie potrafią przewidywać zachowań innych osób wobec siebie,
- ich działanie społeczne jest podporządkowane własnym celom, a relacje z innymi tylko im służą,
- nie mogą kontrolować efektów własnego zachowania z uwagi na impulsywne działanie,
2. Konformiści:
- nadmierny serwilizm i uległość jako reakcja na frustrację własnych potrzeb,
- jest to skrajna podległość wobec osób znaczących,
- jest to zachowanie instrumentalne, ponieważ jednostka manipuluje własnym konformizmem w celu uzyskania przychylności innych czy własnych korzyści,
- nie wyraża własnego sprzeciwu ,
- jest to zachowanie pojawiające się w przypadku kontroli społecznej, jeżeli kontroli nie ma to jednostka zachowuje się według własnych przekonań,
3. Neurotycy:
- osoby, które w toku socjalizacji uwewnętrzniły określony zakres norm i wartości,
- ich działanie jest z jednej stronty regulowane przyjętymi normami z drugiej strony przeżywają lęk, że nie sprostają tym wartościom i normom,
- mają przekonanie o własnej niemocy i bezradności, dlatego jako reakcja na swój stan manifestują zachowania agresywne, nieakceptowane społecznie.
mpwjs