20 X 2009 r.

Oligofrenopedagogika

Przedmiotem oligofrenopedagogiki jest jednostka uposledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji, obejmujący optymalny wszechstronny rozwoj  i przystosowanie do zycia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

Nazewnictwo:

- upośledzenie umysłowe

-          niedorozwój umysłowy

-          osłabienie sprawności psychicznej/umysłowej

-          opóźnienie rozwoju umysłowego

-          niepełnosprawnośc intelektualna

-          oligofrenia

-          zahamowanie

-          demencja

Istnieje wiele klasyfikacji upośledzenia umysłowego.

Np. biologiczno-patoneurologiczne, oparte na patogenezie [biomedyczne i psychiatryczne] , psychologiczne, pedagogiczne, ewolucyjne, społeczne, osobowościowo-spoleczne, prawne.

W klasyfikacjach medycznych uwzglednia się:

-          rodzaje czynnikow etiologicznych

-          okres ich dzialania

-          zespoly objawowe

-          leczenie i prognoza

Klasyfikacje behawioralne:

-          kryteria psychologiczne [procesy orientacyjno-poznawcze, intelektualne, emocjonalno-motywacyjne

Klasyfikacje pedagogiczne:

-          zasoby wiadomości i umiejętności przewidziane w programie edukacyjnym

-          trudności w nauce oraz tempo uczenia się

Klasyfikacja społeczna:

-          zaradność zyciowa

-          samodzielność i uspołecznienie

Klasyfikacja ewolucyjna:

-          porównywanie rozwoju dziecka upośledzonego z rozwojem dziecka w normie w zakresie kryteriow psychologicznych.

Klasyfikacja psychologiczna uwzglednia stopien rozwoju intelektualnego.

Podstawa iloraz inteligencji IQ.

[Sękowska]

-          Dzieci niewychowane

-          Dzieci prawie niewychowane

-          Dzieci wychowalne ale niewyuczalne

-          Dzieci wyuczane

Tradycyjna klasyfikacja:

1) debilizm (najłagodniejszy stopień) [mowa: normalna, skapa,

2) imbecylizm [mowa: metna, znieksztalcona

3) idiotyzm[mowa: brak jej

Obowiazujaca obecnie klasyfikacja psychologiczna zostala zaproponowana przez Amerykanskie Towarzystwo ds. Uposledzenia Umyslowego. Uznana przez Światową Organizacje Zdrowia w Polsce obowiazuje od 1 stycznia 1968, wraz z jej rewizja 1 stycznia 1980 r.

Podstawa tej klasyfikacji jest skala o średnicy 100 pkt. ilorazowych i odchyleniu standardowym 15lub16 pkt. W zależności od stosowanego testu.

Wyróżnia się w niej 4 stopnie upośledzenie umysłowego.

-          lekki [od- 2,01 do -3,00]

-          umiarkowany [od –3,01 do 4,00]

-          znaczny [od –4,01 do 5,00]

-          głęboki [powyżej –5,01]

Lub klasyfikacji  DSM-IV

-          lekkie upośledzenie [od 50-55 do 70 IQ]

-          umiarkowane upośledzenie [ od 35-40 do 50-55 IQ]

-          znaczne upośledzenie [ od 20-25 do 35-40 IQ]

-          głębokie upośledzenie [ poniżej 20 lub 25 IQ]

Definicka niepełnosprawności:

Grossman:

Dlaczego reakcja na niepełnosprawność miałaby być odmienna w roznych kulturach?  Niektorzy uczeni sugeruja, ze pojecie niepełnosprawności jest polityczna i gospodarcza koniecznością w społeczeństwach klasowo warstwowych.

PRZYCZYNY

• nieprawidłowe geny,
• anatomiczne wady rozwojowe,
• zaburzenia endokrynologiczne,
• choroby zakaźne i układu nerwowego,
• urazy w życiu płodowym i poza nim i inne oraz te przyczyny, które nie tyle powodują upośledzenie umysłowe w ścisłym tego słowa znaczeniu ile, wywołują objawy obniżenia sprawności intelektualnych i dają ( mylny ) obraz upośledzenia.

Wymienić tu trzeba czynniki takie jak :
a. szkodliwy wpływ środowiska społeczno – kulturowego niedowartościowanego fizycznie lub psychicznie ( np. sytuacje stresowe)
b. obniżenie sprawności intelektualnych z powodu występujących zaburzeń w analizatorze słuchu czy wzroku oraz narządach ruchu.
Upośledzenie umysłowe spowodowane jest pewnymi organicznymi i funkcjonalnymi zmianami w mózgu, zwłaszcza w korze mózgowej :
 

1. Pierwotne przyczyny upośledzenia umysłowego wywołane są przez czynniki genetyczne.
Rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy, powodujące, że embrion i płód nie rozwijają się normalnie – w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo. Jest to najczęstsza przyczyna upośledzenia.
a. postacie upośledzenia umysłowego, które są związane z nieprawidłościami genów to różne tzw. tryby dziedziczenia :
§ dominujący, gdy jednostka otrzymuje gen chorobowy tylko od jednego z rodziców,
§ recesywny, gdy oboje z rodziców są nosicielami chorobowego genu.
b. do grupy powodującej uszkodzenie komórek rozrodczych  należą różne rodzaje aberracji chromosomów ( nie sprzężonych z płcią, tzw. autosomalnych oraz sprzężonych z płcią chromosomów X i Y ). Normalny człowiek ma 46 chromosomów autosomalnych ( 22 takie same u kobiet i mężczyzn ) plus 1 parę chromosomów płciowych : kobieta XX, mężczyzna XY. Aberracje mogą polegać na zwiększonej liczbie w poszczególnych parach chromosomów, albo na nietypowym ich kształcie. Do aberracji zwiększonej liczby chromosomów należy np. : znany syndrom Downa tzw. trisomia chromosomu 21 ( w którym zamiast 2 występują 3 chromosomy ).
c. trzecim rodzajem przyczyn upośledzenia umysłowego są defekty metaboliczne. W anomaliach tego typu zachodzi brak takiego czy innego enzymu, który jest niezbędny do pewnego typu reakcji chemicznej. Są one najczęściej uwarunkowane genetycznie.
Wyróżniamy tu trzy anomalie :
§ w zakresie przemiany białkowej ( np. fenyloketonuria ),
§ tłuszczowej ( np. choroba gargolizm, mikrocefalia, hydrocefalia ),
§ cukru i inne wciąż jeszcze wykrywane.
 

Innymi czynnikami zmian w organizmie , które mogą wpływać na wytworzenie się upośledzenia umysłowego, są anatomiczne zmiany mózgu ( zaniki płatowe, dziurawość mózgu, porowatość mózgu itd. ) i inne zaburzenia rozwojowe ( np. brak jąder komórkowych lub części mózgu ).
Wady rozwojowe są wynikiem zatrzymania lub nieprawidłowego kształtowania się struktur mózgu. Jeśli wystąpią wtedy, gdy jest on już uformowany, zmiany te noszą nazwę mózgowego porażenia dziecięcego.
 

2. Wtórne przyczyny upośledzenia to te, które mają wpływ na korę mózgową :
a. Przed urodzeniem dziecka :
§ leki przyjmowane przez matkę w czasie ciąży
przebyte przez nią choroby wirusowe ( w I kwartale ciąży – różyczka,§ odra, ospa wietrzna, półpasiec, świnka, a w późniejszym zaś okresie kiła wrodzona i inne ),
§ warunki fizyczne matki ( niedożywienie, brak witamin ),
warunki psychoafektywne matki ( przeżycia ciężarnej, niechętny§ stosunek do dziecka w tym okresie, cięższe konflikty małżeńskie – separacje, rozwody ),
§ alkoholizm i narkomania matki,
§ konflikty serologiczne,
§ uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne,
§ niedostateczne działalność biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie sił matek starszych.

Konflikt serologiczny
b. W czasie porodu dziecka :
§ urazy związane z porodem ( np. zgniecenie kleszczami czaszki noworodka ),
§ niedotlenienie – przy zbyt długo trwającym porodzie,
§ zbyt szybka zmiana ciśnienia – przy zbyt szybkim porodzie.
c. Po urodzeniu dziecka :
do uszkodzeń infekcyjnych układu nerwowego po urodzeniu należy§ nagminne zapalenie opon mózgowych lub mózgu, których konsekwencją może być uszkodzenie kory mózgowej powodujące zahamowanie dalszego rozwoju umysłowego dziecka. Kora mózgowa może także ulec uszkodzeniu na wskutek urazów fizycznych.
Do przyczyn upośledzenia, występujących po urodzeniu dziecka należą także ciężkie zaburzenia metabolizmu i niekorzystne warunki psychospołecznego rozwoju dziecka.

Charakterystyka upośledzeń umysłowych:

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (skala Stanforda Bineta) Od 0 do 9 – (raczej od 7-9) –uwaga mimowolna, skupiona w przypadku bardzo silnych bodźców, skupiana na krótko ; mowa : powtarza poszczególne wyrazy (mama, tata) , reaguje na poszczególne polecenia na zasadzie rozpoznawania intonacji głosu (np.: nie wolno) ; potrzeby fizjologiczne : pokazują zachowaniem, nie są w stanie ich same zaspakajać. Od 10 do 19 – nadal mimowolna uwaga , potrafią mówić (zdania 2-3 wyrazowenp.: daj), są w stanie same sygnalizować i czasem załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne (zazwyczaj z osobą dorosłą) ; samoobsługa (ubieranie, jedzenie) czasem z osobą dorosłą, osoby te poruszają się , jednak może to następować później, mają potrzebę miłości i przynależności , potrafią liczyć np.: 4-5, nie mają pojęcia liczby.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym:

Od 20 do 35 - (nie przekraczają skali Piageta 5-6 lat) – uwaga mimowolna, skupiana na dłuższy czas (zajęcia naładowane intensywnymi bodźcami 10-15 min), mowa (jeśli występuje) (afazja : nie mówi), powtarza 12 sylabowe zdanie, mówi 3-5 wyrazów, zdania pojedyncze; liczy i ma pojęcie liczby do 5, potrafi odczytywać proste słowa ( czyta globalnie), potrafi napisać drukowanymi literami proste słowa lub złożyć je z alfabetu ruchomego; samodzielność (ubieranie, rozbieranie się) jest samodzielne (mała pomoc przy zapinaniu, rozpinaniu guzików) ,może wykonać proste czynności pomocy w domu np.: wycieranie stołu, nie jest w stanie zapamiętać wielu poleceń naraz; jest w stanie porównać dwa przedmioty (większy,mniejszy); porusza się po najbliższym terenie (dom, ośrodek); zaburzenie w osobowościach np.: apatyczność lub pobudzenie; definiują przez użytek np.: krzesło to coś do siedzenia; wymyślają różne historie; mają wyczucie motoralno-intuicyjne, które opiera się na bodźcach wyniesionych z domu; początki poczucia humoru.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym:

Od 36 do 51 (dochodzą do 8 lat w skali Piageta) – uwaga dowolna, zdecydowana przewaga uwagi mimowolnej; mowa poprawna, dominują zdania proste, zdania złożone u osób ze słowotokiem ( ubarwienia z wtrętami ); liczenie w zakresie 20 i dodawanie, klasyfikowanie; potrafią czytać- wyuczenie bez zrozumienia, piszą proste zdania, definiują na podstawie cech charakterystycznych dla przedmiotów (nie zawsze istotnych; pojęcia są konkretne; nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych (np.: bohater, naród); zaradność życiowa; zajmują się gospodarstwem np.: przygotowanie potraw; samoobsługa; samodzielni (dobór kolorów może być nieprawidłowy); mają swoje zasady np.: poczucie estetyki; mają wyczucie moralne wynikające z wiedzy; mają potrzebę miłości, przynależności, szacunku.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim:

Od 52 do 62 (nie przekraczają 12 r.ż. w skali Piageta) – praca na konkretach, uwaga dowolna, trudności w jej skupianiu, pamięć mechaniczna (potrafią wykuć „coś na blachę”), szczątkowe myślenie logiczne, trudności we wnioskowaniu, zachowania są dość schematyczne; operacje umysłowe; klasyfikowanie, przyporządkowanie, dodawanie, mnożenie, różnicowanie; definiują pojęcia, porównują je, przy definiowaniu pojęć dodają cechę nadrzędną, np.: taboret – rodzaj krzesła; mowa poprawna, zdania proste i złożone, mowa może być schematyczna, bardziej rozwinięta mowa bierna niż czynna, czytanie płynne( zależnie od stopnia i I.I. ), gorzej jest ze zrozumieniem tekstu, pomaga czytanie głośne, teksty proste; pisanie; nie jest spontaniczne (bez wypracowań); życie codzienne; są w stanie sobie poradzić samodzielnie. (wynikiem upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim może być zaniedbanie wychowawcze)

Maja problemy z odróżnianiem rzeczy istotnych od nieistotnych.

PROBLEMY PSYCHOSPOLECZNE RODZINY DZIECKA UPOSLEDZONEGO
Rodzina odziałowuje na dziecko upośledzone stwarzając rozne formy  atywnosci oraz poprzez zaspokajanie potrzeb. Uposledzenie dziecka jest stresem dla innych członków rodziny. Wyższy poziom stresu wystepuje u matek dzieci autystycznych i głebiej uposledoznych.  U rodziców wystepuje lek, niepokoj o rozwoj i przyszłość dziecka., uczucie zagubienia i niepewności.  Wielu rodziców skarży się na uczucie osamotnienia spowodowanego brakiem pomocy czy wsparcia.

Narzekają również na:

-          brak akceptacji społecznej

-          poczucie winy

-          poczucie krzywdy [dlaczego mnie to spotkało]

-          stałe napięcie

-          zmęczenie brakiem perspektyw.

Rodzice dzieci upośledzonych maja szanse na normalne Zycie jest pogodza się z upośledzeniem wlasnego dziecka. Powinni czerpac radosc z drobnych sukcesow dziecka.

Fazy przystosowania rodziców.

1)       Faza zaprzeczania – ‘to nie moglo się przytrafic mojemu dziecku’ , szukanie specjalistów którzy zaneguja wczesniejsza diagnozę

2)       Faza obaw i poczucia winy – ‘za jakie grzechy dlaczego wlasnie ja’ – uświadomienie sobie upośledzenia dziecka.

3)       Faza pogodzenia się z diagnoza i szukania informacji o upośledzeniu prowadzi do zrozumienia potrzeb dziecka akceptowanie jego odmienności.

Wsparcie społeczne : lekarze, psycholodzy, pedagodzy.
Osoby te mogą zmniejszać napięcia w rodzinach. 

Cel rewalidacji:

Społeczna i zawdowa integracja  lub reingeracja  w takim celu aby doświadczona  stanem niepełnosprawności osoba mogła  prowadzic w miarę normalny tryb zycia.

Zakres wczesnej interwencji może dotyczyc:

-          wspomagania rozwoju motorycznego

-          - stymulacji polisensorycznej

-          rozwoju mowy i słuchu

-          orientacji i poruszaniu się w terenie

-          usprawnienia widzenia

-          umietjetnosci samoobsługi i fukcjonowania w środowisku

Głownym zadaniem w kształceniu dzieci upośledzonych jest stwarzanie optymalnych warunkow dzieki podnoszeniu efektywności procesu dydaktycznego w szkolach specjalnych.  Zadanie szkol:

-          kompleksowe rozwiązywanie problemow

-          niesienie pomocy dzieciom odbiegającym od normy

kazda placowka oswiatowa powinna zapewnic ucziom upośledzonym możliwość pokonywania przeszkodz, trudności iw alsnych słabości oraz powinna pomoc uwierzyc we wlasne sily.

Kształcenie specjalne w zakresie pracy dydaktyczno wychowawczej i rehabilitacyjnej zaklada ogolne cele:

-          jak najpelniejszy rozwoj intelektualny poprzez maksymalne usprawnienie funkcji psychicznych. Należy koniecznie organizowac wzmacnianie calego organizmu i usprawniac mniej zaburzone funkcje.

-          Kopmensowanie roznych brakow à celowe wyrównanie brakow eliminowanie lub zastepowanie innych niepoomyslnych składników.

-          Korygowanie niedostatecznie adekwatnych wyobrażeń i pojec, korygowanie szkodliwych postaw, blednych obrazow samego siebie.

-          Doprowadzenie wychowanka do najpelniejszego możliwego dla niego rozwoju psychofizycznego .

Placówki wychowawcze oprócz nauczania i wychowania powinny:

-          stwarzac warunku do wszechstronnego działania, zarówno o charakterze gospodarczym, towarzyskim, rozrywkowym, społecznym, sportowym  i kulturalnym

-          stwarzac w zyciu placowki rozne sytuacje umożliwiające wdrazanie uczniow do pelnienia określonych rol gospodarczych jakie pelnic będą po osiagniecu dojrzałości

-          pozostawic trwaly slad w osobowości ucznia, oddziaływać na jego sfere intelektualna i emocjonalna

-          przygotowywac do zycia w społeczeństwie do zespolowego zorganizowanego dzialania

-          dostrzegac i rozwijac indywidualne możliwości każdego dziecka

-          zapewniac uczniom warunki do realizacji różnorodnych potrzeb

Specyficzne cele kształcenia:

-          korygowanie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonania zawodu

-          kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w zyciu społecznym i zawodowym

-          kształtowanie właściwej postawy spoleczenej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury zycia codziennego

-          wyrabianie umiejętności w zakresie samoobsługi i samodzielności w roznych przejawach zycia codziennego

*Upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim
Metody naśladownictwa, rozwijanie zmysłów i zajec praktycznych takich jak gimnastyka muzyka spiew czy taniec.

W przypadku upośledzenia glebokiego bądź znaczonego możliwość pelnej integracji może być ograniczone z racji zaburzen czy schorzen. Dziecko powinno realizowac program dostosowany do swoich możliwości. Wspolna nauka dzieci upośledzonych daje szansce na poprawe ogolnego rozwoju. Ksztalcenie integracyjne wlacza dzieci z roznymi niepelnosprawnosciami do życia szkolnego. Praca nad tworzeniem odpowieniego środowiska.

REHABILITACJA ZAWODOWA
Ulatwia osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez uniemożliwienie i jej korzystania z poradnictwa, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy, natomiast rehabilitacja spoleczna to stwarzanie możliwości osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w zyciu społecznym.

Praca zawodowa dostosowana do możliwości osoby niepelnosrpawnej może sprzyjac nie tylko usprawnieniu fizycznemu w tym kształceniu nawyków ruchowych doskonaleniu sprawności manualnej i ruchowej ale tez psychicznemu i społecznemu, możliwość nawiązywania kontaktow z ludzmi, samorealizacja niezależność aktywność możliwość nawiązywania kontaktow  ludzmi. Kształtowanie umiejętności współdziałania,

Głównym czynnikiem utrudniającym wprowadzenie systemu integracyjnego są bariery społeczne, rozumiane jako czynniki występujące w naszej kulturze, cywilizacji i organizacji życia, które utrudniają osobom upośledzonym osiąganie możliwych dla nich celów i uczestniczenie w życiu codziennym i społecznym na równi ze zdrowymi.
Niemożność poradzenia sobie z zadaniami i nieprzewidzianymi sytuacjami jest przyczyną wyalienowania i związanej z nią samotności osób upośledzonych. Poczucie obcości świata i innych ludzi powoduje brak jakichkolwiek wartości i sensu życia i dla upośledzonych zmuszonych do funkcjonowania w rzeczywistości brutalnej, odrzucającej każdą niedoskonałość jest sytuacją dramatyczną.
Zadaniem nauczycieli jest przygotowanie dzieci i młodzieży zarówno tej zdrowej, jak i upośledzonej, do wzajemnych równorzędnych kontaktów.
Integracja społeczna realizowan...