JK11-bartoszewicz.pdf

I WONA B ARTOSZEWICZ

Autoportret partii politycznych

na podstawie sloganów wyborczych

u˙ytych w kampanii przed wyborami

do Sejmu i Senatu RP w 1991 r.

Celem niniejszej pracy było ustalenie za pomoca ˛ semantyczno-formalnej analizy

sloganów wyborczych, jak poszczególne ugrupowania polityczne tworza˛ swój

autoportret na potrzeby kampanii wyborczej. Zbadano 86 haseł ró˙nych partii

umieszczonych w materiałach propagandowych (informatory, plakaty, ogłosze-

nia prasowe). Najwi ˛ ksza ˛ cz ˛ ´´ zebranego materiału (44) tworza ˛ slogany Unii

Demokratycznej (UD). W porównaniu z tym liczba haseł u˙ytych przez jej prze-

ciwników politycznych, które udało nam si ˛ odszuka´, jest skromniejsza i wyno-

si: 7 – Porozumienie Centrum (PC), 8 – Kongres Liberalno-Demokratyczny

(KLD), 6 – Ruch Chrze´cija´sko-Społeczny „Przymierze” (Przymierze), 6 –

Ruch „Ponad Podziałami” (PP), 4 – Wyborcza Akcja Katolicka (WAK), 4 – So-

jusz Lewicy Demokratycznej (SLD), 2 – Spółdzielcy (Sp), 2 – Polska Partia

Przyjaciół Piwa (PPPP), 2 – Porozumienie Ludowe (PL), 1 – Solidarno´´, 1 –

Kongres Rzeczpospolitej Samorza ˛ dnej (KRS), 1 – Solidarno´´ Pracy (SP), 1 –

Stronnictwo Demokratyczne (SD), 1 – Unia Polityki Realnej (UPR). Wszystkie

slogany zbierane były podczas kampanii wyborczej prowadzonej we Wrocławiu.

Przy ograniczonej liczbie dost˛pnych nam materiałów nie zawsze było mo˙liwe

dokładne ustalenie taktyki propagandowej ka˙dego z wymienionych ugrupowa´.

Zebrane slogany dały si ˛ uporza ˛ dkowa´ w 6 wyra´nych grup tematycznych.

Grupa 1. Mamy program polityczny

Przez program polityczny rozumiemy ogólnie opisany rodzaj działa´ polity-

cznych, których efekty mo˙na b˛dzie obserwowa´ w bli˙ej nie okre´lonej przy-

szło´ci. W tym sensie kompletny program polityczny prezentuje UD. Znaleziono

23 slogany tego rodzaju, np.:

Jak dokona´ przełomu w budownictwie mieszkaniowym? Naszych kandyda-

tów pytaj o odpowied´.

IWONA BARTOSZEWICZ

Jak da´ szans˛ przedsi˛biorstwom pa´stwowym? Naszych kandydatów pytaj

o odpowied´.

Jak chroni´ biednych, słabszych, pokrzywdzonych? Naszych kandydatów py-

taj o odpowied´.

Jak uratowa´ ´rodowisko człowieka? Naszych kandydatów pytaj o odpo-

wied´.

Inne partie ograniczaja ˛ si ˛ zwykle do jednego hasła, np.:

KLD: Wybieramy Polsk˛ politycznie, gospodarczo silna˛ i niepodległa˛.

PC: Silna gmina, silny region, silne pa´stwo.

WAK: Wiara, wolno´´, własno´´.

Grupa 2. Głosujcie na nas!

Wszystkie hasła polityczne nakłaniaja ˛ odbiorc ˛ /wyborc ˛ do podj ˛ cia konkret-

nych działa´ , ale nie wszystkie wyra˙aja ˛ to w sposób tak bezpo´redni, jak przed-

stawiciele tej grupy, np.:

UD: Jestem za!; Głosuj na kandydatów Unii Demokratycznej.

KLD: Warto głosowa´ na Kongres.

PC: Dzi˛kujemy Pa´stwu za poparcie. Do zobaczenia przy urnach wybor-

czych.

PP: Uwierz, przyjd´, wybierz.

A oto inne slogany wyborcze, zgodnie z intencja ˛ autorów charakteryzuja ˛ ce

poszczególne ugrupowania lub ich przedstawicieli:

UD: Jeste´my za Polska˛! ; Unia Demokratyczna to unia dla Polski.

SLD: Głosuj na lewic˛ – nie obronisz si˛ sam.

Inny slogan SLD:

Nie głosuja˛c na lewic˛ wspierasz Plan Balcerowicza, uwa˙amy za szczegól-

nie ciekawy, poniewa˙ nie realizuje on typowego dla tej grupy schematu: je´li

wybierzesz nas, spowodujemy zmiany na lepsze.

Godny uwagi jest jeszcze jeden slogan UD:

Unia Demokratyczna liczy na Ciebie, na Twoja˛ ma˛dro´´, serce, zaanga˙owanie ,

poniewa˙ wyra´niej ni˙ inne apeluje do uczu´ wyborcy za pomoca ˛ argumentów

pozornie racjonalnych. Kto zatem b ˛ dzie głosował na UD, dowiedzie swej ma ˛ dro´ci,

uczuciowo´ci i zaanga˙owania. Po bli˙szym przyjrzeniu si ˛ temu hasłu stwierdza-

my, ˙e daje si ˛ ono zinterpretowa´ tak˙e w inny sposób: kto odda głos na inne

ugrupowanie, jest głupi, pozbawiony uczu´ i niezaanga˙owany.

Grupa 3. W´ród nas znajdziesz autorytety

Przeci ˛ tnemu obywatelowi, nie zaanga˙owanemu politycznie w sposób

szczególny, co mo˙na powiedzie´ o wi ˛ kszej cz ˛ ´ci społecze´stwa, było niezwy-

kle trudno zorientowa´ si ˛ w skomplikowanym budza ˛ cym si ˛ polskim ˙yciu

politycznym. Programy partii politycznych oraz ich liderzy byli w r. 1991 na

ogół nie znani z wyja˛tkiem kilku przypadków. Znajduje to swój wyraz w nast˛-

puja ˛ cych sloganach:

Autoportret partii politycznych

UD: Unia Demokratyczna Tadeusza Mazowieckiego ; Unia Demokratyczna to

partia Mazowieckiego, Kuronia i Frasyniuka.

KLD: Ludzie Bieleckiego.

Solidarno´´: Ła˛czy nas Solidarno´´.

Ugrupowanie polityczne daje si˛ zidentyfikowa´ nie tylko na podstawie na-

zwisk reprezentuja˛cych je wybitnych polityków, ale tak˙e na podstawie jego

zasług. Wi ˛ kszo´´ partii tego nie czyni z ró˙nych powodów. Jedne dlatego, ˙e

nie maja ˛ przeszło´ci politycznej, inne, maja ˛ c okre´lona ˛ przeszło´´, wola ˛ si ˛ na

nia ˛ nie powoływa´. Sa ˛ wreszcie i takie, które motywu historycznego nie wła ˛ czy-

ły do swojej taktyki propagandowej.

Grupa 4. Jeste´my wiarygodni dzi˛ki osi˛gni˛ciom naszych kandydatów

T˛ grup˛ tworza˛ hasła podkre´laja˛ce wiarygodno´´ danej partii, np.:

UD: Z Unia˛ s i e˛ uda! ; Obstawiaj tylko pewne pole.

KLD: Nie bój si˛ jutra ; Wybierz sprawdzonych kandydatów ; Liberałowie

umieja˛ wygrywa´. Wygraj z nami.

PC: Szanowny Wyborco! Ka˙dy z nas co´ w ˙yciu zrobił; mo˙esz to zobaczy´.

Stałym elementem ka˙dej walki politycznej jest podkre´lanie, cz˛sto nad-

mierne, własnych walorów, czego potwierdzeniem sa˛ powy˙sze hasła wyborcze,

przy jednoczesnym pomniejszaniu zasług przeciwników. Jest to zjawisko natu-

ralne i zrozumiałe. Nie chodzi tu przecie˙ o obiektywizm, tylko o skuteczno´´.

Przy tzw. pozytywnej kampanii wyborczej krytyka konkuruja ˛ cych ugrupowa´

odbywa si ˛ w sposób zawoalowany, czego przykładem moga ˛ by´ przedstawicie-

le nast˛pnej grupy.

Grupa 5. Nasze zdanie na temat zastanej sytuacji i naszych przeciwników

Teksty pewnej cz ˛ ´ci plakatów UD skonstruowane sa ˛ w ten sposób, ˙e obok

nazwiska kandydata znajdujemy krótki tekst maja ˛ cy charakter cytatu, np.:

Tadeusz Mazowiecki: ma˛drzej ; Jacek Kuro´: z sercem ; Olga Krzy˙anowska:

wysłuchajmy swoich racji ; Władysław Frasyniuk: nie dajmy si˛ zwariowa´ ; Ro-

muald Siepsiak: rza˛dzi´ znaczy słu˙y´.

Przytoczone tu hasła moga˛ by´ uznane za przykład ukrytej krytyki polityki

prowadzonej przez stron ˛ przeciwna ˛ . A oto inne slogany tego rodzaju:

PC: ˙ eby było normalnie.

PP: Goły polityk nie ma wyobra´ni.

WAK: My nie obiecujemy, my realizujemy.

PPPP: Trzeba wypi´ to piwo.

PL: Do´´ eksperymentów na narodzie.

W tej sytuacji nie dziwi fakt, ˙e nie znajdziemy tutaj ani jednego hasła Kon-

gresu Liberalno-Demokratycznego, b ˛ da ˛ cego w owym czasie u władzy.

Grupa 6. Akt wyborczy

W´ród haseł wyborczych trzech ugrupowa´, UD, PC i SLD, znalazły si ˛

i takie, które w sposób konkretny pokazuja˛, jak mo˙na je wybra´. Oto jeden

typowy przykład:

IWONA BARTOSZEWICZ

PC: Postaw znak x przy nazwiskach naszych dwóch kandydatów.

Uwa˙amy, ˙e mamy tu do czynienia ze specjalna ˛ fomra ˛ sloganu wyborczego,

poniewa˙ mowa tu nie o wybieraniu w ogóle, ale o oddawaniu głosu na konkret-

nego kandydata. Równocze´nie zaliczone do tej grupy hasła przez swoja ˛ praktyczna ˛

wymow˛ ró˙nia˛ si˛ wyra´nie od przedstawicieli wcze´niej omówionych grup.

Wypowiedzi polityczne, a do nich nale˙a˛ slogany wyborcze, maja˛ charakter

wyra´nie retoryczny, dlatego dla wzmocnienia efektu stosowane sa ˛ czasami pew-

ne figury retoryczne 1 :

1) chiazm:

KLD: Liberałowie umieja˛ wygrywa´. Wygraj z nami ;

2) powtórzenie:

PC: Silna gmina, silny region, silne pa´stwo ;

3) paralelizm syntaktyczny:

SP: Oni maja˛ władz˛, a my mamy Solidarno´´ Pracy,

PP: U wierz, przyjd´, wybierz,

KLD: Jest czas Liberałów, czas decyzji, czas gry o przyszło´´ ;

4) parafraza frazeologizmów:

SD: Nie obiecujemy gruszek na wierzbie, lecz własny wkład w odbudow˛

Polski niepodległej;

PPPP: Trzeba wypi´ to piwo.

5) tryb rozkazuja ˛ cy.

Szczególnie cz ˛ sto stosowany jest tryb rozkazuja ˛ cy 2. osoby lp, za pomoca ˛

którego da˛˙y si˛ do zlikwidowania dystansu mi˛dzy autorami a odbiorcami slo-

ganów. Dzi˛ki takim formom, jak wybierz!, nie bój si˛!, wi˛´ powstaja˛ca mi˛dzy

obiema wzajemnie nie znaja ˛ cymi si ˛ stronami nabiera osobistego charakteru, np.:

KLD: Wybierz sprawdzonych kandydatów ; Nie bój si˛ jutra.

W innym wypadku zastosowano tryb rozkazuja ˛ cy 1. osoby lm sugeruja ˛ c peł-

na ˛ identyfikacj ˛ adresata z nadawca ˛ :

UD: Nie dajmy si˛ zwariowa´.

Równie˙ stosuja˛c tryb oznajmuja˛cy orzeczenia w 1. osobie lm osia˛gamy po-

dobny efekt:

Solidarno´´: Ła˛czy nas Solidarno´´.

SP: Oni maja˛ władz˛, a my mamy Solidarno´´ Pracy.

A oto slogan, w którym oba tryby znalazły zastosowanie:

1 Przedstawiono tu wybór figur retoryczno-stylistycznych kieruja˛c si˛ cechami zebranego

materiału. Korzystano przy tym z nast˛puja˛cych publikacji: J. B r a l c z y k, Strategie w j˛zyku

propagandy politycznej (o polskiej propagandzie partyjno-pa´stwowej w latach 1982–88), [w:]

J˛zyk a kultura , t. 4, red. J. Bartmi´ski, Z. Grzegorczykowa, Wrocław 1991; W. F l e i s c h e r,

G. M i c h e l, Stilistik der deutschen Gegenwartssprache , Leipzig 1979; E. K l i n, H. K o c h,

Übungsbuch zur deutschen Stilistik , Warszawa 1979; H. L a n s b e r g, Handbuch der literari-

schen Rhetorik. Eine Grundlegung der Literaturwissenschaft , München 1971; E. M i o d o ´-

s k a - B r o o k e s, A. K u l a w i k, M. T a t a r a, Zarys poetyki , Warszawa 1978; J. Z i o-

m e k, Retoryka opisowa , Wrocław 1990.

Autoportret partii politycznych

SLD: Głosuj na lewic˛ – nie obronisz si˛ sam .

Godnym uwagi przykładem jest nast ˛ pne hasło maja ˛ ce form ˛ równowa˙nika

zdania, nosza ˛ cego wyra´ne cechy semantyczne trybu rozkazuja ˛ cego:

PPPP: Bubel do Sejmu!

I wreszcie slogan, w którym znaczenie imperatywne zr˛cznie ukryto pod ele-

gancka˛ forma˛ podzi˛kowania:

PC: Dzi˛kujemy Pa´stwu za poparcie 2 .

Zadaniem wszelkich działa´ propagandowych jest stworzenie pozytywnego

obrazu danego ugrupowania w celu pozyskania mo˙liwie szerokiego kr ˛ gu zwo-

lenników. Oczywi´cie taki obraz w szczegółach mo˙e nie by´ wyczerpuja ˛ cy

i szczery, a powstaje jedynie dora´nie, jako element pomagaja˛cy danej partii

w osia˛gni˛ciu pewnego celu politycznego, którym jest np. zwyci˛stwo w wybo-

rach. Spróbujmy zatem na podstawie zebranego materiału zrekonstruowa´ auto-

portrety niektórych ugrupowa´, które przysta ˛ piły do wyborów w 1991 r. Obraz

ten jest w pewnej cz ˛ ´ci niepełny, poniewa˙ nie udało nam si ˛ dotrze´ do wszy-

stkich haseł wyborczych.

Unia Demokratyczna: niezawodna, ma kompletny polityczno-gospodarczo-

społeczny program, ma trze´wych, ma˛drych, wiarygodnych, obiektywnych, wra-

˙liwych kandydatów, w´ród których sa ˛ liczne znane i uznane osobisto´ci, rozu-

mieja ˛ ce swoja ˛ prac ˛ jako słu˙b ˛ . UD liczy na głosy ma ˛ drych, wra˙liwych i zaan-

ga˙owanych wyborców.

Kongres Liberalno-Demokratyczny: ma program polityczny, jest partia ˛ Jana

Krzysztofa Bieleckiego, ma wypróbowanych, odnosza˛cych sukcesy kandydatów.

Porozumienie Centrum: ma program polityczny, ma uczciwych, odpowie-

dzialnych, kompetentnych kandydatów, jest za szeroko poj ˛ ta ˛ normalizacja ˛ .

Porozumienie Ponad Podziałami: ma program gospodarczy, ma wypróbowa-

nych, odnosza ˛ cych sukcesy kandydatów.

Wyborcza Akcja Katolicka: ma program gospodarczo-polityczny, podkre´la

rol˛ chrze´cija´skiego ´wiatopogla˛du, jej kandydaci sa˛ niezawodni.

Sojusz Lewicy Demokratycznej: b˛dzie broni´ rza˛dzonych przed rza˛dza˛cymi,

jest przeciw planowi Balcerowicza.

Przymierze: ma rozbudowany polityczno-gospodarczo-społeczny program.

Spółdzielcy: walcza ˛ o stworzenie warunków do rozwoju spółdzielczo´ci, kan-

dydaci maja ˛ gospodarczo-społeczny program, sa ˛ niezale˙ni finansowo i politycz-

nie, bezkompromisowi i odpowiedzialni, dystansuja˛ si˛ od rza˛dza˛cej elity.

Z powy˙szego zestawienia wynika, ˙e nie jest mo˙liwe wyrobienie sobie

jasnego pogla ˛ du na mo˙liwo´ci poszczególnych ugrupowa´ opieraja ˛ c si ˛ tylko

2 Wszystkie opisane tutaj metody i ´rodki sa˛ powszechnie stosowane nie tylko w reklamie polity-

cznej, ale tak˙e gospodarczej. Zob. np.: W. D i e c k m a n n, Wortschatz und Wortgebrauch der poli-

tischen Werbung , Marburg 1963; L. K r a u s s, H. R ü h l, Werbung in Wirtschaft und Politik , Frank-

furt [1970]; J. M ö c k e l m a n n, S. Z a n d e r, Form und Funktion der Werbeslogans. Untersu-

chung der Sprache und werbepsychologischen Methoden in den Slogans , Göppingen [1975].

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: