Redukcja szkód.
Elżbieta Rachowska
Z tego rozdziału czytelnik dowie się:
Na czym polega strategia redukcji szkód w zakresie zjawiska narkomanii.
Zapozna się z różnymi metodami stosowania tej polityki.
Od wielu lat rekomendowane były programy, których celem było uzyskanie przez osobę uzależnioną od narkotyków abstynencji. Ten cel jednak dla wielu osób uzależnionych jest za trudny i często osoby te nie podejmują żadnych działań związanych ze swoim uzależnieniem.
Pojawienie się zakażeń wirusem HIV wśród osób przyjmujących drogą iniekcji narkotyki, spowodował powstanie programów, których celem nie jest uzyskanie przez osobę przyjmującą narkotyki abstynencji ale ograniczenie niebezpiecznych sposobów przyjmowania narkotyków i ryzykownych zachowań seksualnych. Celem podstawowym tych programów jest ograniczenie szkód zdrowotnych i rozprzestrzeniania się chorób wirusowych wśród osób przyjmujących narkotyki. Redukcja szkód ( zmniejszenie ryzyka, zmniejszenie szkód, ang. harm reduction) jest strategią wywodzącą się z doświadczenia, że mimo podejmowania różnego rodzaju środków zapobiegawczych w stosunku do zachowań, które mogą być przyczyną szkód indywidualnych i społecznych, część osób będzie zachowywała się w sposób narażający je lub otoczenie na ryzyko powstania tych szkód.
Programy ograniczenia szkód są adresowane do różnych grup użytkowników substancji psychoaktywnych.
Od połowy lat 90 realizowane są następujące programy:
- programy wymiany igieł i strzykawek,
- rozdawnictwo prezerwatyw,
- programy terapeutów ulicznych( street workers) działający w dużych skupiskach osób uzależnionych, prowadzą wymianę igieł i strzykawek, rozdawnictwo prezerwatyw, informują o możliwościach uzyskania pomocy, o sposobach unikania zakażeń, oferują prostą pomoc medyczną, opiekę socjalną i prawną.
- noclegownie dla bezdomnych narkomanów prowadzone przez MONAR , oferujące ciepłe posiłki, opiekę medyczną i terapeutyczną, możliwość umycia się i zmiany odzieży.
W ostatnich latach pojawiły się programy dotyczące:
- informowania o narkotykach, której celem jest powiadamianie osób przyjmujących narkotyki o zanieczyszczeniach narkotyków substancjami zagrażającymi życiu .
- programy tzw. party workers adresowane do osób rekreacyjnie przyjmujących narkotyki/ ekstazy, amfetaminę/ w klubach i dyskotekach. Pracownicy ci są przeszkoleni w zakresie nawiązania kontaktu z rekreacyjnymi użytkownikami narkotyków, motywowania do refleksji nad własnym używaniem, informowania o możliwościach podjęcia leczenia, a także przygotowani do udzielania pierwszej pomocy. Zwracają uwagę czy w klubach istnieją miejsca dające możliwość ochłodzenia przegrzanego organizmu i wyciszenia, dostęp do wody.
Szczególną formą programów związanych z ograniczeniem szkód są programy substytucyjne.
Leczenie substytucyjne polega na ściśle kontrolowanym podawaniu leków ( w Polsce wyłącznie metadonu) o farmakologicznych właściwościach podobnych do opiatów, ale o bardziej korzystnych cechach: lek jest czysty chemicznie i biologicznie, podaje się go raz dziennie lub rzadziej, doustnie, w dobranych indywidualnie dawkach, nieodpłatnie.
Ta forma leczenia daje szansę na: obniżenie używania nielegalnych narkotyków, poprawę stanu fizycznego, psychicznego, redukcję zakażeń wirusowym zapaleniem wątroby, wirusem HIV, obniżenie śmiertelności, zwłaszcza na skutek przedawkowania, poprawę funkcjonowania społecznego pacjenta, zmniejszenie przestępczości. Poza leczeniem substytucyjnym ważne są regularne konsultacje i wykorzystanie elementów programu społeczności. Programy bardziej intensywnego leczenia są bardziej efektywne.
Pierwszy eksperymentalny program metadonowy był realizowany w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w latach 1992/1993. Obecnie programy metadonowe są realizowane w dziesięciu miejscach .
W Polsce nie jest powszechne podejście redukcji szkód związane z pracą terapeutyczną z pacjentem , które nie polega na wyeliminowaniu głównego sposobu rozwiązywania problemu przez klienta ( w tym używania alkoholu lub narkotyków) ale na znalezieniu bardziej skutecznych mechanizmów jego rozwiązania. Terapeuta wspólnie z klientem wyznaczają cele, które stanowią istotny element sojuszu terapeutycznego. Zgodnie z hipotezą samoleczenia wiele osób traktuje używanie narkotyków jako sposób na rozwiązanie swoich problemów. Używanie substancji psychoaktywnych można umieścić w różnych punktach kontinuum szkodliwych konsekwencji dla użytkownika i jego środowiska. Redukcja szkód polega na podejmowaniu stopniowych kroków w kierunku jak największego zmniejszenia szkody w odniesieniu do konkretnej osoby w danym czasie. Zgodnie z zasadami redukcji szkód należy docenić potencjał klienta do zmiany, co stanowić ma punkt wyjścia do budowania relacji terapeutycznej w której zachęca się klienta do współpracy, wyznaczania celów i wyboru strategii leczenia, które ich zdaniem mogą być dla nich korzystne. Redukcja szkód stanowi formę pomocy dla ludzi z problemem alkoholowym i narkotykowym, którzy nie potrafią lub nie chcą całkowicie zrezygnować z używania. Pomaga zmniejszyć szkodliwe konsekwencje używania. Zakłada, że abstynencja może stanowić najkorzystniejsze wyjście dla wielu osób, ale nie kładzie nacisku na abstynencję jako jedynego celu i kryterium sukcesu.
Zgodnie z tą doktryną wielu aktywnych użytkowników może i powinno rozpocząć terapię przy jednoczesnym używaniu. Terapeuta wspiera klienta w samoobserwacji i analizie własnych doświadczeń. Celem jest zorientowanie się jak zażywana przez nich substancja funkcjonuje w odniesieniu do konkretnych sytuacji w ich życiu, myśli, uczuć a także pozytywnych i negatywnych konsekwencji używania. Charakter problemu badany jest przez szczegółową analizę motywów zgłoszenia się klienta, aktualnego wzoru używania, jego historii oraz wpływu na inne ważne sfery życia. Substancja ma pewną pozytywną wartość dla użytkownika i należy to uwzględnić w analizie negatywnych konsekwencji używania. Identyfikacja pozytywnej funkcji jaką spełnia substancja otwiera drogę do zbadania czy istnieją inne skuteczniejsze i mniej szkodliwe sposoby zaspakajania tych potrzeb. Osoby, które dostrzegają więcej korzyści z zażywania, zanim będą rozważać opcję abstynencji muszą sobie odpowiedzieć na pytanie czy mogą kontrolować używanie. Odpowiedź może się pojawić w efekcie próby nauki kontrolowanego używania. Być może zobaczenie przez klienta, że nie jest w stanie nauczyć się kontrolowanego używania łatwiej będzie przekonać się, na podstawie własnych obserwacji, dlaczego nie było to możliwe, co może przyczynić się do podjęcia decyzji o całkowitym zaprzestaniu używania.
Warto zapamiętać:
*Programy ograniczenia szkód muszą być zróżnicowane w zależności od zaawansowania problemów użytkowników i rodzaju używanego środka psychoaktywnego.
* Redukcja szkód przyczynia się do zmniejszenia jednostkowych i społecznych szkodliwych konsekwencji z powodu używania substancji psychoaktywnych .
*Programy redukcji szkód mogą być pomostem w kierunku wyboru przez klientów abstynencji.
Literatura:
- Annette Verster , Ernest Buning Skuteczność leczenia substytucyjnego uzależnienia od opatów. KB ds. PN Warszawa 2004 .
- Pod red. Andrew Tatarsky Redukcja szkód w psychoterapii. Nowe metody leczenia uzależnień od narkotyków i alkoholu. /Wydanie polskie w przygotowaniu/.
kora.k