Językowy obraz kobiety.pdf

Univerzita Palackého v Olomouci

Filozofická fakulta

Doktorská diserta ě ní práce

J ħ zykowy obraz kobiety

(Na podstawie wybranych polskich i czeskich czasopism dla kobiet)

Doktorský studijní program: Srovnávací slovanská filologie

Studijní obor: Srovnávací slovanská jazykov ĩ da

Školitel:

Autorka:

prof. PhDr. Edvard Lotko, CSc.

Mgr. Iwona Burešová Wania

Olomouc 2003

Spis tre Ļ ci

Wst ħ p ......................................................................................................................4

1. J Ħ ZYKOWY OBRAZ ĺ WIATA ................................................................................11

1.1. J ħ zykowy obraz Ļ wiata na tle filozoficznych zagadnie ı zwi Ģ zku

j ħ zyka z rzeczywisto Ļ ci Ģ .............................................................................11

1.2. Poj ħ cie j ħ zykowego obrazu Ļ wiata............................................................17

1.3. Kategoryzacja a JO ĺ ..................................................................................23

1.4. Prototyp i stereotyp jako składniki JO ĺ .....................................................28

2. M ETAFORA ..........................................................................................................32

2.1. Klasyczna teoria metafory..........................................................................33

2.2. Nowe podej Ļ cia wobec poj ħ cia metafory...................................................34

2.3 Metafora kognitywna...................................................................................39

2.3.1. Metafora strukturalna.........................................................................42

2.3.2. Metafora orientacyjna........................................................................43

2.3.3. Metafora ontologiczna.......................................................................44

2.3.4. Metonimia..........................................................................................45

3. J Ħ ZYKOWY OBRAZ KOBIETY ...............................................................................47

3.1. Kobieta w tradycji i kulturze Europy.........................................................47

3.2. KOBIETA TO POJEMNIK.......................................................................51

3.3. KOBIETA TO OBIEKT ATAKU/SUBIEKT ATAKUJ ġ CY..................64

3.4. KOBIETA TO RO ĺ LINA.........................................................................80

3.5. KOBIETA TO ZWIERZ Ħ .........................................................................90

3.6. Inne metafory poj ħ ciowe...........................................................................105

Zako ı czenie ..........................................................................................................111

Resumé...................................................................................................................117

Summary.................................................................................................................121

Bibliografia………………………………………………………………………126

Zał Ģ czniki...............................................................................................................133

Wst ħ p

Celem niniejszej pracy jest analiza j ħ zykowego obrazu kobiety (dalej te Ň

JOK), a dokładniej wycinka tego obrazu, jaki mie Ļ ci si ħ w j ħ zyku potocznym.

Ze wzgl ħ du na bardzo szeroki zakres, jaki stanowi badanie j ħ zykowego obrazu

Ļ wiata (dalej te Ň JO ĺ ) skupiaj Ģ cego w sobie nie tylko zjawiska j ħ zykowe, ale

tak Ň e uwarunkowania kulturowe, społeczne, w pracy tej nie sposób pomie Ļ ci ę

szczegółowego opisu JOK. Przedstawia ona jednak ogólny jego zarys,

uwzgl ħ dniaj Ģ c najwa Ň niejsze czynniki, maj Ģ ce wpływ na tak Ģ , a nie inn Ģ posta ę

obrazu kobiety zawartego w j ħ zyku.

Praca niniejsza, mieszcz Ģ ca si ħ w nurcie bada ı kognitywnych nad

j ħ zykiem, skupia si ħ przede wszystkim na problematyce j ħ zykowego obrazu

Ļ wiata. Zagadnienie to zarówno w j ħ zykoznawstwie polskim jak i czeskim jest

dosy ę nowe. Badania w tym zakresie pojawiły si ħ bowiem niedawno, w Polsce

w latach osiemdziesi Ģ tych XX wieku, w Czechach za Ļ dopiero w latach

dziewi ħę dziesi Ģ tych. Stan taki skłonił mnie do zamieszczenia w pierwszym

rozdziale tej pracy opisu kształtowania si ħ my Ļ li filozoficznej dotycz Ģ cej

j ħ zykowego obrazu Ļ wiata, okre Ļ lenia podstaw definicji owego poj ħ cia oraz

przedstawienia najwa Ň niejszych aspektów tworz Ģ cych posta ę JO ĺ .

Drugi rozdział po Ļ wi ħ cony został metaforze oraz kształtowaniu si ħ jej

wizerunku i funkcjonowania w j ħ zyku. Wprowadza on, poprzez prze Ļ ledzenie

sposobów przede wszystkim lingwistycznego pojmowania metafory od

najdawniejszych czasów a Ň po XXI wiek, do obecnego ukazania statusu tego

zjawiska jako elementu tkwi Ģ cego gł ħ boko w my Ļ leniu człowieka, b ħ d Ģ cego

podstaw Ģ do poznawania struktury poj ħ ciowej umysłu. Rozdział ten, a

szczególnie jego trzecia cz ħĻę , bezpo Ļ rednio poprzedzaj Ģ cy analiz ħ

przeprowadzon Ģ nad j ħ zykowym obrazem Ļ wiata kobiety, wyja Ļ nia w pewnym

sensie sposób takiego, a nie innego kierunku prowadzenia moich bada ı .

Analiza j ħ zykowego obrazu Ļ wiata kobiety została przedstawiona w

rozdziale trzecim. Ukazuje on ogóln Ģ posta ę j ħ zykowego obrazu Ļ wiata kobiety

tkwi Ģ cego w polskim i czeskim j ħ zyku potocznym. Obraz ten został

przedstawiony za pomoc Ģ wyszczególnienia oraz opisu najbardziej znacz Ģ cych

dla JOK metafor poj ħ ciowych. Pierwszy podrozdział przedstawia miejsce

kobiety w tradycji i kulturze europejskiej, które w du Ň ym stopniu stanowi punkt

odniesienia do bada ı nad JOK w analizowanych j ħ zykach. W czterech

nast ħ pnych podrozdziałach zostaje poddana analizie zawsze jedna metafora

poj ħ ciowa. Podstawowym poziomem bada ı w ramach poszczególnych metafor

jest pole leksykalne j ħ zyka. Jednak uzupełnienie tworzy te Ň Ļ ledzenie zjawisk

na płaszczy Ņ nie morfologicznej oraz składniowej, na których równie Ň znale Ņę

mo Ň na wyznaczniki JOK. W ramach jednej metafory poj ħ ciowej pojawiaj Ģ si ħ

zarówno cechy JOK charakterystyczne dla j ħ zyka polskiego, jak i czeskiego

oraz ukazane s Ģ one w aspekcie porównawczym.

W zako ı czeniu zostały przedstawione ogólne wnioski wypływaj Ģ ce z

analizy j ħ zykowego obrazu kobiety w j ħ zyku polskim i czeskim oraz

specyficzne aspekty stanowi Ģ ce ró Ň nice lub punkty wspólne w obu j ħ zykach.

Wyró Ň nione zostały te Ň podstawowe cechy JOK w analizowanych j ħ zykach.

Praca została dodatkowo uzupełniona o streszczenie w j ħ zyku polskim i

czeskim oraz zał Ģ czniki. JOK jako składnik ogólnego obrazu kobiety (por.

rozdz. I) współtworzy jego posta ę wraz z obrazem kobiety przedstawionym w

sztuce czy malarstwie. W zał Ģ cznikach znajduje si ħ wi ħ c kilka obrazów

wpisuj Ģ cych si ħ w t ħ tematyk ħ , jak równie Ň zamieszczone zostały tu wybrane

cytaty wypowiadane o kobietach na przestrzeni wieków.

Za podstaw ħ materiałow Ģ niniejszej pracy zostały wybrane teksty

czasopism dla kobiet. W Ļ ród czasopism polskich s Ģ to tygodnik Przyjaciółka

oraz dwutygodnik ĺ wiat kobiety 1 , z czeskich za Ļ tygodniki Vlasta oraz Kv ĩ ty .

Analizowany materiał j ħ zykowy został wynotowany przede wszystkim z

numerów z roku 2004, uzupełniaj Ģ go jednak równie Ň przykłady pochodz Ģ ce z

numerów z lat 2003 oraz 2005. Sam wybór czasopism kobiecych jako Ņ ródła

materiału słu ŇĢ cego do analizy j ħ zykowego obrazu kobiety spowodowany był

dwoma czynnikami. Z jednej strony przekonaniem, i Ň JOK b ħ dzie posiadał

wyra Ņ n Ģ reprezentacj ħ w j ħ zyku potocznym. Z drugiej za Ļ poszukiwaniem

jednego z najodpowiedniejszych pisemnych Ņ ródeł, które przedstawiaj Ģ

współczesn Ģ posta ę j ħ zyka potocznego. Dobór natomiast takich, a nie innych

typów czasopism miał na uwadze zarówno uwarunkowania j ħ zykowe, jak te Ň

1 Od czerwca 2005 roku ĺ wiat kobiety ukazuje si ħ jako miesi ħ cznik. Jednak w trakcie zbierania materiału

czasopismo to było jeszcze dwutygodnikiem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: