Egzaminu z literatury porównawczej – pytania z listy standardowej
Uwaga! Tutaj jest tylko około 2/3 pytań! W wielu pozostały Ingardenowskie „miejsca niedookreślenia”! ;)
1. Czym zajmuje się komparatystyka? Wskaż główne kierunki badań.
Komparatystyka
- różnie definiowana przez różnych badaczy
- definicja Van Tieghema – komparatystyka to badanie porównawcze dwóch literatur
- definicja Remaka: komparatystyka to badanie literatury wykraczające poza granice jednego poszczególnego kraju i badanie związków między literaturą z jednej strony a innymi dziedzinami wiedzy i świadomości, takimi jak sztuka (malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka), filozofia i nauki społeczne (np. polityka, ekonomia, socjologia), nauka i religia; krótko mówiąc – porównywanie jednej literatury z inną albo z innymi i porównywanie literatury z innymi sferami ekspresji humanistycznej
- uznawana jest za gałąź historii literatury lub za niezależną dyscyplinę
- termin od fr. literature compareé
- tak dawna jak sama literatura, jej początki to pierwsze kontakty między cywilizacjami uświadamiające odmienność poszczególnych nacji
- antyk – Rzymianie mieli świadomość swojej zależności od kultury greckiej
- renesans – odrodzenie studiów literackich na szeroką skalę
- romantyzm – Herder: postulat poszerzania horyzontów literackich; Schleglowie – literatura w ujęciu porównawczym
- wpływ ewolucjonizmu, biologizm – Brunetiere: traktowanie gatunków literackich na wzór biologicznych
- faktualizm – dążenie do obiektywizmu i wyjaśniania przyczynowo-skutkowego
Kierunki badań (ZK UW):
- stosunki między różnymi literaturami w perspektywie bilateralnej, multilateralnej, regionalnej i globalnej oraz zagadnienia pochodne: kontakty, recepcje, wpływy
- literatura a inne sztuki
- literatura a inne sfery pozaartystycznej działalności intelektualnej: nauka, filozofia, religia, dyskurs polityczny
- literatura w różnych systemach medialno-komunikacyjnych
- diachroniczne badania porównawcze obejmujące typologiczne zestawienia różnych epok, kierunków, gatunków
- komparatystyka interkulturowa
- teoria i metodologia komparatystyki
Pola badawcze wg Janaszek-Ivaničkowej:
- międzynarodowa wymiana literacka („wymiana” nie „wpływy”!)
- obrazy i psychologia narodowa
- powszechna historia literatury (literatura ogólna, literatura światowa, filozofia literatury)
- historia idei
- strukturalizm (nowoczesna analiza i krytyka literacka)
3. Szkoły komparatystyczne, ich charakterystyka i przedstawiciele.
Trzy ważne fazy dziejów komparatystyki:
- okres napoleońsko-romantyczny (zarówno poszukiwanie jedności, powszechności, wspólnoty kultur jak i dostrzeganie różnic pomiędzy nimi i wskazywanie na ich doniosłość)
- okres pozytywistyczny (badanie faktycznych związków literackich i kulturalnych)
- wspólczesny postmodernizm (przemieszczenie uwagi z przedmiotowego pola zainteresowania komparatystyki na samą komparatystykę jako osobną formę dyskursu, refleksja warsztatowa i metodologiczna)
Dwa różne podejścia – szkoła francuska i amerykańska
Szkoła francuska (historyczna, pozytywistyczna, genetyczna)
- dominowała do II wojny światowej
- powstała na bazie badań pozytywistycznych
- rzetelne badanie historyczne kluczem do analizy dzieła
- posługuje się kategorią wpływu – czyli jedna strona bierna, druga aktywna (wpływająca) i to ona jest nobilitowana; jedna z porównywanych literatur uznawana za dominującą
- w centrum badań nie są utwory, ale to, co pomiędzy nimi zachodzi – „wpływologia”
- badania: źródeł i wpływów, literackich i osobistych kontaktów między pisarzami różnych narodowości, roli podróżników i pośredników w kontaktach międzynarodowych, śledzenie losów i recepcji dzieła autora w literaturach innych narodów
- pomijanie dziedzin innych niż literatura
Szkoła amerykańska (ahistoryczna)
- odpowiedź na szkołę francuską
- Wellek (1958) – krytyka historyzmu i podejścia pozytywistycznego w badaniach komparatystycznych
- komparatystyka powinna ukazywać wartość dzieł
- posługuje się kategorią zależności, nie wpływu – zakłada więc równorzędność obu stron; wyjście poza dominację jednej z literatur; wyjście poza europocentryzm
- badanie związków nie tylko pomiędzy literaturami, ale pomiędzy wszystkimi dziedzinami sztuki
- porusza zagadnienia estetyczne
Poszczególne szkoły:
- strukturalna – Jakobson: dzieło jest realizacją modelu istniejącego poza dziełem, nie jest ono wartościowe samo w sobie, ale jako uobecnienie pewnego modelu teoretycznego
- szwajcarska szkoła hermenutyczna – Jost: komparatystyka jako filozofia kultury
- rosyjska szkoła komparatystyczna – Żyrmunski: ożywienie metody historycznej; w jego teorii aspekt historyczny wiązał się z estetycznym; literaturę pojmował jako system, historię literatury jako zespół procesów; kładł nacisk na wielospektową złożoność poszukiwań
- estetyka recepcji – Jauss: historia literatury nie jest zwykłym następstwem faktów literackich, ale wzajemnym oddziaływaniem między dziełem i jego odbiorcą
- semiotyka – Łotman: pojmowanie każdego przejawu kultury jako znaku prowadzi do badań interdyscyplinarnych; umożliwia opracowanie języka wspólnego dla literatury i innych sztuk
- komparatystyka antropologiczna
- komparatystyka socjologiczna
- komparatystyka psychologiczna
- postmodernistyczne: dekonstrukcjonizm, feminizm, postkolonializm
4. Inny, swój, obcy w literaturze i kulturze. Znaczenie i zastosowanie tych kategorii.
- kategorie socjologiczno-antropologiczne
- kultura jako zjawisko hybrydyczne, stykanie i przenikanie się różnych grup etnicznych
- „swój” – ktoś taki jak ja
- „inny” – przedstawiciel innej kultury – takiej, którą znamy, rozumiemy, akceptujemy
- „obcy” – przedstawiciel kultury nieznanej, nieakceptowanej, uważanej za gorszą od naszej, posługującej się inną wizją świata
- kategorie ważne dla literatury polskiej zwłaszcza po doświadczeniu wojny i zagłady Żydów – Żydzi jako przedstawiciele obcej odseparowanej kultury
- strategie „obcego” – asymilacja lub izolacja
- obcy etnos – lustro, w którym przegląda się nasza kultura
5. Wybitni komparatyści XIX i XX wieku. Podaj przykłady ich prac.
XIX wiek
- Van Tieghem – „ojciec, papież komparatystyki”; La litérature compareé – badanie wpływów, ustalenie zakresów, w których wpływy te miały być badane: genologia (gatunki, style, rodzaje), tematologia (idee, opinie o utworach), zakres źródeł, tłumaczy, tłumaczeń; komparatystyka jakoo porównaniem dwu literatur, przy czym literatura narodowa zawsze stawała się podstawowym przedmiotem
- Posnett – Comparative literature; zasada porównawczych badań nad literaturą, śledzenie przyczyn, ich charakteryzowanie i opisywanie
- ?
XX wiek
- Curtius – Literatura europejska i łacińskie średniowiecze
- Auerbach – Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu
- Wellek – Teoria literatury
- Wiesiołowski
- Jost
- Remak
- Durisin
7. Porównawcze badania różnych sztuk. Ich tradycje, cele, problematyka.
- określane jako: paralele między literaturą a sztukami, równoległość sztuk, wzajemne objaśnianie się sztuk – związki, zależności i analogie między sztukami
- ich poszukiwanie i akcentowanie wynikają z przeświadczenia o zasadniczej wspólnocie sztuk
- wspólnota sztuk wyraża się nie tylko w analogicznych inspiracjach, kluczowe jest stwierdzenie, że wrażenia powstające w kontakcie z jedną sztuką mogą być niejako tłumaczone na wrażenia rodzące się w kontakcie z inną (programowy sonet Baudelaire’a Correspondances)
- istotnym elementem jest synestezja
- związki i zależności między sztukami mogą mieć różny charakter i ujawniać się na różnych poziomach organizacji dzieła: muzyka i słowa w pieśni, ilustracja w powieści albo próba przekładu dzieła na język innej sztuki (np. Warszawianka Wyspiańskiego) przenikanie i działanie poszczególnych dziedzin sztuki na siebie, wzajemne przejmowanie gatunków (np. Ballady Chopina i Nokturny Staffa)
Geneza, tradycja:
- antyk: Simonides z Keos – „Malarstwo jest niemą poezją, a poezja mówiącym malarstwem”, Horacy – ut pictura poesis, Poetyka Arystotelesa
- Lessing w Laokoonie – porównanie literatury i malarstwa, stworzenie podziału na sztuki przestrzenne i czasowe
- postulat Diderota „zestawić piękno wspólne dla poezji, malarstwa i muzyki” (XVIII wiek)
- romantyzm i później – szeroki rozwój idei korespondencji sztuk – symbolizm, próby stworzenia sztuki totalnej, syntetycznej (Wagner)
...
isabela3