Kanta teoria zła radykalnego (Religia w obrębie samego rozumu, cz.I)
· zło radykalne jest korzeniem wszystkiego, co złe
· radykalne – od łac. radix (korzeń, podstawa)
· radykalność nie polega tu na wykonywaniu najbardziej sadystycznych czynności, nie jest to ekstremalne zło
· chodzi tu o przedłożenie „miłości własnej” nad inne względy
· kantowskie zło nie należy ani do dziedziny psychologii, ani do kosmologii, lecz do metafizyki wolności
· korzeniem tego, co złe jest wolna wola, gdby nie ona, nie byłoby zła (Böse), tylko nieszczęścia (Übel)
· zło jest możliwością daną razem z wolnością
· każdy człowiek jest odpowiedzialny za to czy postępuje źle, czy dobrze
· człowiek ma zdolność przezwyciężenia skłonności do zła - ma bowiem obowiązek przezwyciężania zła, a obowiązek nie wymagałby czegoś, czego nie bylibyśmy w stanie spełnić
· filozofia moralna Kanta nie jest zależna od żadnej doktryny religijnej
I. Pierwotne predyspozycje do dobra w ludzkiej naturze:
1. Do zwierzęcości człowieka jako żywej istoty
- fizyczna i często mechaniczna miłość własna: (nie jest potrzebny do niej rozum):
* do samozachowania
* do rozmnażania gatunku przez popęd płciowy i utrzymanie tego, co się rodzi
* do wspólnoty z innymi ludźmi (popęd społeczny)
2. Do człowieczeństwa człowieka jako żywej i równocześnie rozumnej istoty
- fizyczna, ale „porównująca” miłość własna (potrzebny tu rozum – korzeniem jest rozum praktyczny dla innych pobudek)
3.Do jego osobowości jako rozumnej i zarazem poczytalne istoty
- zdolność do szacunku dla prawa moralnego jako wystarczającej dla siebie pobudki woli (korzeniem jest rozum praktyczny dla siebie, tj. bezwarunkowo prawodawczy)
II. Skłonność do zła w ludzkiej naturze
- skłonność – (łac. propensio) - subiektywna podstawa możliwości pociągu o ile jest on dla ludzkości w ogóle przypadkowy
- każda skłonność jest albo fizyczna (właściwa woli człowieka, jako istoty podległej naturze), albo moralna (właściwa jego woli jako istoty moralnej)
- jest czymś nabytym (gdy jest dobra) albo można w nią popaść (gdy jest zła)
- skłonność do Moralnego-Zła – możliwa jedynie jako determinacja wolnej woli (tę można oceniać jako dobrą, czy złą na podstawie maksym)
Trzy stopnie skłonności do zła:
1. słabość ludzkiego serca w przestrzeganiu przyjętych maksym lub ułomności ludzkiej natury
*ułomność (fragilitas) – św. Paweł: „Mam wprawdzie wolę, ale brakuje uczynków”
2. skłonność do mieszania pobudek innych niż moralne z moralnymi
*nieuczciwość (impuritas, improbitas, Ulauterkeit) – maksyma co do zamiaru przestrzegania prawa jest dobra, ale nie wystarczająco silna. Prawo nie jest wystarczającą pobudką
3. skłonność do przejmowania złych maksym
*złośliwość (vitiositas, pravitas) lub zepsucie (corruptio) – skłonność do woli maksym, które pobudki pochodzące od prawa cenią mniej niż nie-moralne.
lub
*wypaczenie (perversitas) – gdyż odrzuca się moralny porządek
- ”czyn w ogóle” – 1) użycie wolności, przez które wola przyjmuje najwyższą maksymę
- 2) użycie wolności, przez które podejmowane jest działanie stosowne do tej maksymy
- skłonność do zła – jest czynem w znaczeniu 1) (peccatum originarium)
- jest formalną podstawą każdego sprzecznego z prawem czynu w sensie 2) (peccatum derivativum)
III. Człowiek jest z natury zły
- „człowiek jest zły” – jest świadomy prawa moralnego, a mimo to w przyjętej przez siebie maksymie (okazjonalnie) narusza prawo
- „człowiek jest z natury zły” – teza ta dotyczy go jako przedstawiciela swojego gatunku
- radykalne wrodzone zło w ludzkiej naturze – naturalna skłonność do zła zawiniona zawsze przez nas samych
- podstawy tego zła NIE można umiejscawiać:
· w zmysłowości człowieka (nie możemy ponosić odpowiedzialności za istnienie wypływających z niej upodobań)
· w zapsuciu moralnie-prawodawczego rozumu (niemożliwe, by rozum mógł zniszczyć w sobie respekt dla prawa)
- istnienie w ludzkiej naturze skłonności do zła może zostać wykazane przez empiryczne dowody rzeczywistego sprzeciwu ludzkiej woli wobec prawa
- wina wrodzona – w 1) i 2) stopniu skłonności do zła – nieumyślna (culpa)
- w 3) stopniu skłonności do zła – umyślna (dolor malus)
IV. Źródło zła w ludzkiej naturze
· nie może pochodzić od pierwszych rodziców (grzech pierworodny)
· musi zostać przypisane nam samym
· zło musi wypływać z wolności
Bibliografia
1. Kant I., Religia w obrębie samego rozumu, tłum. A. Bobko. Kraków 1993.
2. Svendsen L.F.H., Ondskapens filosofi, Oslo 2004.
isabela3