Instytucje przeciwdziałające magrunalizacji osób starszych.pdf

(2964 KB) Pobierz
ROZDZIAŁ PIERWSZY
1
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Nauk Społecznych
Beata Ziębińska
Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające
marginalizacji osób starszych
Praca doktorska napisana pod kierunkiem
prof. zw. dr hab. Janusza Sztumskiego
Katowice 2007r.
1
 
2
SPIS TREŚCI
Wstęp ................................................................................................................................................. 6
1. Problemy ludzi starszych w społeczeństwie .................................................................................15
1.1. Uwagi wstępne .............................................................................................................. 15
1.2. Starzenie się społeczeństw i związane z tym problemy społeczne ............................... 17
1.3. Starzenie się społeczeństwa polskiego i kwestia społeczna ludzi starszych w Polsce .. 20
1.3.1. Mierniki starości demograficznej ................................................................... 20
1.3.2. Przeciętne dalsze trwanie życia ...................................................................... 23
1.3.3. Feminizacja starości ........................................................................................ 25
1.3.4. Poziom wykształcenia osób starszych ............................................................ 28
1.3.5. Aktywność zawodowa osób starszych ............................................................ 31
1.3.6. Sytuacja materialna osób starszych ................................................................ 35
1.3.7. Stan zdrowia osób starszych ........................................................................... 40
1.4. Próba przezwyciężenia kwestii społecznej ludzi starszych i starzenia się społeczeństw
.................................................................................................................................. 48
1.4.1. Propozycje powstałe w obrębie polskiej polityki społecznej ......................... 50
1.4.2. Inicjatywy o charakterze międzynarodowych w sprawie problemu starzenia się
społeczeństw ................................................................................................. 54
2. Starość w wymiarze indywidualnym ........................................................................................... 61
2.1. Uwagi wstępne .............................................................................................................. 61
2.2. Biologiczne teorie starzenia się ..................................................................................... 61
2.3. Starość jako faza życia człowieka ................................................................................ 63
2.4. Zmiany w sferze życia psychicznego człowieka starszego ........................................... 67
2.5. Adaptacja do starości ..................................................................................................... 71
2.5.1. Teorie adaptacji do starości ............................................................................. 77
2.6. Potrzeby ludzi starszych jako przesłanka do realizacji zadań z obszaru polityki
społecznej ................................................................................................................. 82
2.6.1. Wybrane teorie dotyczące potrzeb człowieka ................................................. 82
2.6.2. Specyfika potrzeb ludzi starszych ................................................................... 86
2
 
3
2.6.3. Zadania polityki społecznej wobec ludzi starszych i starości – w świetle
wiedzy o potrzebach ludzi starszych ........................................................................ 91
3. Społeczno – kulturowe uwarunkowania życia ludzi starszych .................................................... 94
3.1. Uwagi wstępne .............................................................................................................. 94
3.2. Sytuacja ludzi starszych w okresie zmiany ładu społecznego w Polsce ....................... 94
3.3. Wpływ kultury współczesnej na pozycję osób starszych ............................................ 101
3.3.1. Kilka uwag o kulturze współczesnej ............................................................. 101
3.3.2. Ludzie starsi w społeczeństwie informacyjnym ........................................... 104
3.3.3. Miejsce i rola człowieka starszego w historii i kulturze współczesnej ......... 112
3.4. Stereotypy dotyczące starości i ludzi starszych ........................................................... 117
3.5. Człowiek starszy a współczesny model rodziny ......................................................... 124
3.5.1. Zmiany w strukturze współczesnej rodziny .................................................. 124
3.5.2. Uczestnictwo osoby starszej w funkcjonowaniu rodziny ............................. 128
3.5.3. Samotność i osamotnienie ludzi starszych .................................................... 134
4. Uniwersytety Trzeciego Wieku i kształcenie osób starszych w systemie kształcenia ustawicznego
4.1. Uwagi wstępne ............................................................................................................. 138
4.2. Cele i zadania edukacji w państwie demokratycznym ................................................ 139
4.3. Edukacja ustawiczna w Unii Europejskiej .................................................................. 142
4.4. Edukacja ustawiczna w Polsce a Uniwersytety Trzeciego Wieku ............................... 143
4.5. Cele i treści kształcenia osób starszych ....................................................................... 148
4.6. Poradnictwo dla osób starszych jako element ich edukacji w Uniwersytetach
Trzeciego Wieku ................................................................................................................. 154
4.7. Uniwersytety Trzeciego Wieku na świecie .................................................................. 156
4.7.1. Geneza, cel i rozwój UTW. Francuski i brytyjski model UTW .................... 156
4.7.2. UTW w wybranych krajach europejskich ..................................................... 164
4.7.3. UTW w Australii i Nowej Zelandii .............................................................. 169
4.7.4. UTW w Chinach ........................................................................................... 171
4.7.5. UTW w Japonii ............................................................................................. 172
4.7.6. UTW w Ameryce Północnej i Południowej .................................................. 173
4.7.7 . UTW w Afryce Południowej ...................................................................... 175
4.8. Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce .................................................................... 175
4.8.1. Cele działania polskich UTW ....................................................................... 175
3
 
4
4.8.2. Geneza polskich UTW .................................................................................. 178
5. Przeprowadzone badania dotyczące UTW ................................................................................. 186
5.1. Cel i ogólne założenia przeprowadzonych badań ................ ...................................... 186
5.2. Problematyka badań oraz ich organizacja i metody .................................................... 187
5.2.1. Czas i miejsce badań ..................................................................................... 188
5.2.2. Metody i narzędzia badawcze ....................................................................... 190
5.3. Charakterystyka badanej próby ................................................................................... 194
6. Uniwersytety Trzeciego Wieku w świetle przeprowadzonych badań ........................................ 198
6.1. Formy organizacyjne UTW ......................................................................................... 198
6.2.Współpraca UTW z innymi instytucjami w kraju...................................................... ..203
6.3.Współpraca UTW o zasięgu międzynarodowym.......................................................... 217
6.4.Źródła finansowania i istotne problemy UTW.............................................................. 221
6.5. Rola Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności w obecnym rozwoju UTW .............. 224
7. Słuchacze Uniwersytetów Trzeciego Wieku w świetle przeprowadzonych badań .................... 226
7.1.Charakterystyka społeczno- demograficzna słuchaczy UTW........................................226
7.2. Samodzielność życiowa słuchaczy UTW......................................................................238
7.3. Wady i zalety starości wskazane przez słuchaczy.........................................................243
7.4. Motywy uczestnictwa w UTW .....................................................................................249
7.5 Aktywizacja społeczna w UTW .................................................................................. 254
7.5.1. Formy aktywizacji społecznej realizowanej w UTW .........................................254
7.5.2.Nowe role społeczne realizowane przez słuchaczy UTW.................................. 258
7.5.3.Przynależność słuchaczy do organizacji społecznych......................................... 260
7.6.Aktywizacja intelektualna w UTW............................................................................... 263
7.6.1.Formy aktywizacji intelektualnej prowadzone przez UTW..................................263
7.6.2.Ulubione zajęcia oraz wpływ UTW na rozwój zainteresowań słuchaczy.............271
7.7. Aktywizacja ruchowa w UTW...................................................................................... 275
7.7.1.Formy aktywizacji ruchowej w UTW....................................................................275
7.7.2. Aktywność ruchowa słuchaczy i wykorzystanie zajęć ruchowych w UTW.........280
8. Profilaktyka gerontologiczna w UTW..........................................................................................283
9.Zmiany zaistniałe w życiu słuchaczy pod wpływem ich uczestnictwa w UTW..........................289
9.1. Zmiany w relacji z rodziną i najbliższym otoczeniem.................................................289
9.2. Wpływ UTW na zmiany odczuć i zachowań słuchaczy...............................................297
4
 
5
9.3. Wpływ UTW na postrzeganie osób starszych.............................................................302
10. Próba jakościowej analizy treści wspomnień słuchaczy i nauczycieli UTW.............................304
11. Wnioski i postulaty wynikające z przeprowadzonych badań.....................................................317
11.1. Wnioski teoretyczne....................................................................................................317
11.2. Wnioski praktyczne.....................................................................................................323
Bibliografia.......................................................................................................................... 326
Spis tabel .............................................................................................................................349
Spis wykresów .................................................................................................................... 350
Aneks
- załącznik A
- załącznik B
- załącznik C
- załącznik D
WSTĘP
Ludzie starsi i starość jako faza życia człowieka coraz częściej stają się przedmiotem
dociekań naukowych. Dzieje się tak z przyczyn wynikających z postępującego od kilkudziesięciu
już lat procesu starzenia się społeczeństw, które przejawia się, najogólniej ujmując we wzroście
udziału liczby osób starszych w obrębie poszczególnych populacji. Jak wynika z wielu opracowań
ma to miejsce zarówno w skali światowej, europejskiej jaki i poszczególnych państw i regionów.
Skutki starzenia się społeczeństw i związana z tym kwestia społeczna ludzi starszych są
przedmiotem badań zarówno geriatrii, psychogerontologii, socjogerontologii, geragogiki jak i
polityki społecznej 1 .
Nauką, która bada złożoność problemów starości jest gerontologia powstała około 1950 r .
Jej przedstawiciele wskazują na interdyscyplinarność tej nauki, a także na to, że obejmuje ona
swoim zakresem całościowo proces starzenia się ludzi. Dlatego często w opracowaniach
dotyczących ludzi starszych nie używa się chronologicznego określenia starości, pisze się
jednocześnie o starości i procesie starzenia się człowieka. Wskazuje się coraz częściej na istotność
Por. syntetyczne opracowanie przeglądu badań i miejsce człowieka starszego w naukach dotyczących starości zawiera m. in. praca
Z. Szaroty Gerontologia społeczna i oświatowa . Zarys problematyki, Kraków 2004, s. 9-12.
5
1
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin