Wos-Vademecum.pdf
(
2881 KB
)
Pobierz
Layout 1
Paƒstwo i jego cechy
2. Paƒstwo
2.1.
Paƒ stwo i je go ce chy
Czym jest paƒstwo?
Paƒstwo
to suwerenna organizacja polityczna, obejmujàca swym dzia∏aniem ogó∏ mieszkaƒców okreÊlo-
nego terytorium i wp∏ywajàca na ˝ycie spo∏eczne za pomocà systemu organów w∏adzy.
Ce chy paƒ stwa
Terytorium.
Paƒstwo jest organizacjà terytorialnà, co oznacza, ˝e obejmuje swoim wy∏àcznym oddzia∏y-
waniem pewien zakreÊlony granicami obszar, na którym inne paƒstwo nie mo˝e dzia∏aç. Terytorium paƒ-
stwa to nie tylko làd, lecz tak˝e przestrzeƒ powietrzna nad làdem, przestrzeƒ pod powierzchnià ziemi oraz
pas wód przybrze˝nych.
Przymus.
Paƒstwo jest organizacjà przymusowà, co oznacza, ˝e przynale˝noÊç do niego nie jest dobro-
wolna. Cz∏owiek rodzàc si´ automatycznie nabywa
obywatelstwo
danego paƒstwa, czyli przynale˝noÊç
do niego. Paƒstwo mo˝e tak˝e stosowaç wobec obywatela przymus za poÊrednictwem powo∏anych w tym
celu organów, na przyk∏ad policji, prokuratury, sàdów czy wojska.
PowszechnoÊç.
Paƒstwo jako organizacja powszechna obejmuje zasi´giem swego oddzia∏ywania wszyst-
kich ludzi przebywajàcych na jego terytorium, bez wzgl´du na to, czy sà oni jego obywatelami, czy nie.
SuwerennoÊç.
Paƒstwo to organizacja suwerenna, czyli taka, która zachowuje prawo do swobodnego
isamodzielnego podejmowania decyzji zarówno w sprawach wewn´trznych (suwerennoÊç wewn´trzna),
jak i zewn´trznych (suwerennoÊç zewn´trzna).
W∏adza publiczna
. W∏adza to mo˝liwoÊç modyfikowania zachowaƒ ludzi i wywierania na nich wp∏ywu.
Paƒstwo sprawuje w∏adz´ poprzez dokonywanie wyborów spoÊród ró˝nych mo˝liwoÊci organizowania ˝y-
cia i wspó∏pracy wielkich grup spo∏ecznych, a tak˝e rozwiàzywania konfliktów.
Aparat paƒstwowy.
Paƒstwo dzia∏a za pomocà aparatu paƒstwowego. Jest to zespó∏ powiàzanych ze
sobà
organów paƒstwowych
, czyli osób lub grup osób dzia∏ajàcych w imieniu paƒstwa.
Czym jest oby wa tel stwo?
Obywatelstwo
– wi´ê prawna,
która ∏àczy jednostk´ z paƒ-
stwem. Paƒstwo chroni obywa-
tela i jego prawa, a w zamian
za to oczekuje wywiàzania si´
zobowiàzków, na przyk∏ad
p∏acenia podatków.
Obywatelstwo mo˝na nabyç:
w
Or ga ny paƒ stwo we
Podzia∏ organów paƒstwowych ze wzgl´du na:
w wyniku urodzenia si´ z ro-
dziców b´dàcych obywatela-
mi danego kraju (zasada
prawa krwi);
w
w wyniku narodzin na teryto-
rium paƒstwa (zasada pra-
wa ziemi);
w
poprzez zawarcie zwiàzku
ma∏˝eƒskiego z obywatelem
danego paƒstwa;
w
poprzez nadanie przez w∏a-
Êciwy organ paƒstwowy;
rodzaj zadaƒ
• ustawodawcze – tworzà prawo, np. sejm, senat
• wykonawcze – realizujà postanowienia organów ustawodawczych,
np. rzàd
• sàdownicze – rozstrzygajà spory na podstawie prawa, np. sàdy
• kontrolne – kontrolujà dzia∏alnoÊç innych organów
sposób powo∏ywania
• z wyboru – wybierane przez cia∏o wyborcze, np. parlament
• z nominacji – powo∏ywany przez organ wy˝szy, np. rzàd
• dziedziczne – przej´cie urz´du po przodku, np. monarcha
obszar dzia∏ania
• centralne – zasi´g ich dzia∏alnoÊci obejmuje obszar paƒstwa, np. sejm
• lokalne – zasi´g ich dzia∏alnoÊci obejmuje cz´Êç obszaru paƒstwa,
np. wojewoda
w
w drodze repatriacji – odzy-
skanie obywatelstwa przez
osoby, które w wyniku wojny
czy przesiedleƒ znalaz∏y si´
poza granicami kraju.
sk∏ad
• jednoosobowe – jako organ dzia∏a jedna osoba, np. premier
• kolegialne – jako organ dzia∏a kilka osób, które podejmujà decyzje
kolegialnie, np. sejm
17
Paƒstwo
Na ród a paƒ stwo
Narody, które majà ukszta∏towanà ÊwiadomoÊç narodowà,
zwykle dà˝à do utworzenia w∏asnego paƒstwa. Narody nie-
posiadajàce paƒstwa opierajà si´ na wspólnocie etnicznej
lub kulturowej.
w
W dzisiejszych czasach uznaje si´, ˝e ka˝dy naród ma pra-
wo do samostanowienia. W konsekwencji wiele narodów
dà˝y do pe∏nej suwerennoÊci, na przyk∏ad Kurdowie, Cze-
czeƒcy. Jednak nie jest to ∏atwe do osiàgni´cia, gdy˝ dà˝e-
nie narodów do samodzielnoÊci zwykle jest sprzeczne z inte-
resami paƒstw, którym do tej pory podlega∏y.
Fla ga nie pod le g∏ej Cze cze nii (Cze czeƒ skiej Re pu bli ki Ik cze -
rii). Po upad ku ZSRR w 1991 ro ku Cze cze nia og∏o si ∏a nie -
podleg∏oÊç. Jednak ju˝ w 1994 roku Rosja wystàpi∏a zbroj-
nie prze ciw ko Cze cze nii. W Êwie tle po li ty ki ro syj skiej przy -
zwo le nie na sa mo dziel noÊç Cze cze nii ozna cza ∏o by os∏a bie -
nie po zy cji Ro sji na Kau ka zie i mo g∏o by za ch´ ciç in ne na ro -
dy za miesz ku jà ce Ro sj´ do po dob nych dzia ∏aƒ. Po kil ku la -
tach walk Ro sji uda ∏o si´ przy wró ciç kon tro l´ nad zbun to -
wa nà re pu bli kà.
w
Wspó∏czeÊnie wiele konfliktów narodowoÊciowych wyst´puje
tak˝e w Afryce, gdy˝ granice wi´kszoÊci paƒstw afrykaƒskich
zosta∏y sztucznie utworzone przez paƒstwa kolonialne (pomi-
ni´to kompletnie podzia∏y etniczne).
w
Mimo ˝e wi´kszoÊç narodów dà˝y do utworzenia w∏asnego
paƒstwa, istnieje wiele paƒstw
wielonarodowych
, które za-
mieszkuje kilka narodów i ˝aden z nich nie ma znaczàcej
przewagi liczebnej nad pozosta∏ymi. W celu unikni´cia kon-
fliktów w∏adze centralne cz´sto przyznajà obszarom za-
mieszkanym przez narody
autonomi´
, czyli pewien zakres samodzielnoÊci. Obszary autonomiczne
zwykle majà w∏asne organy prawodawcze, wykonawcze czy sàdownicze, jednak w dalszym ciàgu po-
zostajà cz´Êcià paƒstwa, które przyzna∏o im samodzielnoÊç
.
Paƒstwa wielonarodowe w Europie
Narody zamieszkujàce
Hiszpani´
Narody zamieszkujàce
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
i Irlandii Północnej
La Coruna
Vitoria
Edynburg
d nbur
n
Barcelona
Madryt
WIELKA
BRYTANIA
I
W
I
E
L
K
A
z
R
Y
T
A
N
Belfasa
elf
IRLANDIA
I
R
L
A
N
D
Londyy
odn
Ln
Cardiff
d
i
r i
Baskowie
1,6%
pozostali
0,7%
Galisyjczycy
6,4%
Anglicy
Kataloƒczycy
16,9%
77%
Hiszpanie
74,4%
Szkoci
9%
6%
3%
5%
Walijczycy
Struktura narodowoÊciowa Hiszpanii
Irlandczycy
pozostali
Struktura narodowoÊciowa
Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii
i Irlandii Północnej
18
w
E
B
I
C
Paƒstwo i jego cechy
Funk cje paƒ stwa
Funkcja wewn´trzna
polega na podejmowaniu
dzia∏aƒ dotyczàcych ˝ycia spo∏eczeƒstwa we-
wnàtrz paƒstwa. Sà to dzia∏ania zmierzajàce
do zapewnienia ∏adu, porzàdku i bezpieczeƒstwa
wewn´trznego, przestrzegania prawa przez ludzi,
urz´dy, instytucje i organy paƒstwowe, a tak˝e
dzia∏ania w sferze oÊwiaty, nauki, kultury, gospo-
darki i polityki spo∏ecznej.
Funkcja zewn´trzna
dotyczy utrzymywania sto-
sunków z innymi paƒstwami oraz organizacjami
mi´dzynarodowymi, a tak˝e zapewnienia bezpie-
czeƒstwa zewn´trznego kraju.
Kon cep cje ge ne zy paƒ stwa
Teistyczna
–zak∏ada, ˝e paƒstwo powsta∏o
dzi´ki dzia∏aniu si∏y nadprzyrodzonej, zamiaro-
wi bo˝emu. Âw. Tomasz z Akwinu twierdzi∏, ˝e
od Boga pochodzi idea w∏adzy, natomiast paƒ-
stwo jest tworem ludzi.
Umowy spo∏ecznej
–mówi, ˝e paƒstwo po-
wsta∏o w wyniku umowy mi´dzy cz∏onkami spo-
∏eczeƒstwa a w∏adzà (neguje tez´ o boskim po-
chodzeniu w∏adzy). Za autorów tej koncepcji
uwa˝a si´ Johna Locke’a i Jeana Jacquesa Ro-
usseau.
Podboju i przemocy
–zak∏ada, ˝e paƒstwo
powsta∏o w wyniku podboju plemion s∏abszych
przez silniejsze. W taki sposób powsta∏ podzia∏
na rzàdzonych i rzàdzàcych. Autorem tej teorii
jest Ludwik Gumplowicz.
Marksistowska
– paƒstwo powsta∏o w wyniku
rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której pano-
wa∏a wspólna w∏asnoÊç narz´dzi i Êrodków
na klasy, co nastàpi∏o w wyniku powstania w∏a-
snoÊci prywatnej. Klasy posiadajàce w∏asnoÊç
uzyska∏y przewag´ nad nieposiadajàcymi
i przej´∏y w∏adz´. Twórcami tej teorii byli Karol
Marks i Fryderyk Engels.
Patriarchalna
– paƒstwo wywodzi si´ ze struk-
tury rodowej opartej na wi´zach krwi. W po-
czàtkowym okresie istnienia paƒstwa struktura
spo∏eczna by∏a ma∏o sformalizowana, a w∏a-
dza nale˝a∏a do osób cieszàcych si´ osobistym
autorytetem.
Paƒ stwo w ra mach re ali zo wa nia funk cji we wn´trz nej ma obo wià zek za pew -
niç ∏ad i porzàdek. W tym celu takie s∏u˝by, jak policja, mogà u˝yç przymu-
su bez po Êred nie go.
Podzia∏ polityczny Europy
po II wojnie Êwiatowej
Aktualny podzia∏ polityczny
Europy
1 – S∏owenia
Islandia
Islandia
2 – Chorwacja
3 – BoÊnia
4 – Serbia
5 – Czarnogóra
6 – Albania
7
–
Macedonia
8 – Kosowo
Dania
Dania
Irlandia
Wielka
Brytania
Irlandia
Wielka
Brytania
Ê
Holandia
Belgia
RFN
NRD
Polska
Holandia
Belgia
Niemcy
Polska
Luksemburg
Luksemburg
Francja
Szwajcaria
Austria
W´gry
Francja
Szwajcaria
Austria
W´gry
Rumunia
Rumunia
1
2
Jugos∏awia
3
Bu∏garia
Bu∏garia
7
Hiszpania
Albania
Hiszpania
6
Grecja
Grecja
0
500 km
0
500 km
19
Paƒstwo
2.2.
For my paƒ stwa
For ma paƒ stwa
Forma paƒstwa
–sposób sprawowania w∏adzy i zorganizowania paƒstwa. Form´ paƒstwa charaktery-
zuje si´ ze wzgl´du na:
w
form´ rzàdów
– struktur´ najwy˝szych organów paƒstwa, sposób ich powo∏ywania i zachodzàce mi´-
dzy nimi relacje;
re˝im polityczny
–sposób rzàdzenia paƒstwem, Êrodki i mechanizmy sprawowania w∏adzy;
w
ustrój terytorialny
–relacje i podzia∏ uprawnieƒ mi´dzy centralnymi a terytorialnymi organami paƒ-
stwa.
For my rzà dów
We wspó∏czesnym Êwiecie wyst´pujà dwie formy rzàdów: monarchia i republika.
Monarchia
– forma rzàdów, w której najwy˝szà w∏adz´ sprawuje do˝ywotnio jedna osoba (monarcha),
a ludnoÊç tworzy grup´ poddanych. Bioràc pod uwag´ sposób obejmowania w∏adzy przez monarch´,
monarchie dzieli si´ na
dziedziczne
(uzyskanie w∏adzy przez dziedziczenie) i
elekcyjne
(w wyniku wybo-
ru). Natomiast ze wzgl´du na zakres w∏adzy monarchy monarchie dzielà si´ na
nieograniczone
, w któ-
rych zakres kompetencji w∏adcy jest nieograniczony (np. monarchia absolutna), i
ograniczone
, w któ-
rych w∏adza monarchy jest ograniczona przez konstytucj´ (np. monarchia parlamentarna, konstytucyjna).
Republika
– forma rzàdów, w której najwy˝szà w∏adz´ sprawujà organy wy∏aniane w wyborach na okre-
Êlony czas – kadencj´ (prezydent, parlament). Republiki dzielà si´ na
arystokratyczne
, w których prawa wy-
borcze przys∏ugujà wàskiej grupie uprzywilejowanych (wyst´powa∏y w przesz∏oÊci), i
demokratyczne
, w któ-
rych w∏adze sà wybierane przez ogó∏ obywateli.
Zdecydowana wi´kszoÊç europejskich monarchii to monarchie konstytucyjne lub parlamentarne, w któ-
rych w∏adza monarchy ogranicza si´ przede wszystkim do funkcji reprezentacyjnych. Do wyjàtków nale-
˝à Watykan, który jest monarchià absolutnà, oraz Liechtenstein i Monako, w których w∏adca ma du˝y
wp∏yw na bieg spraw w paƒstwie.
(1) Estonia
(2) ¸otwa
Islandia
(3) Litwa
(4) S∏owenia
(5) Chorwacja
(6) BoÊnia i Hercegowina
(7) Serbia
(1)
Rosja
(8) Macedonia
(9) Gruzja
(2)
(10) Azerbejd˝an
(3)
(11) Armenia
(12) Liechtenstein
Irlandia
Wielka
Brytania
Holandia
Belgia
Niemcy
Polska
(13) Czarnogóra
(14) Watykan
(15) Kosowo
republiki
monarchie
Ukraina
Luksemburg
Czechy
Francja
(12)
Austria
W´gry
Szwajcaria
Rumunia
(4)
(9)
(5)
(7)
(10)
San Marino
(6)
(11)
Andora
Bu∏garia
Monako
(13)
(15)
(14)
Hiszpania
(8)
Turcja
Albania
Grecja
250
0
250
500 km
Cypr
Malta
Mo nar chie i re pu bli ki w Eu ro pie
20
w
Plik z chomika:
maja-mleczko2
Inne pliki z tego folderu:
Wos-Vademecum.pdf
(2881 KB)
Matematyka-Vademecum.pdf
(941 KB)
Polski-Vademecum.pdf
(3686 KB)
Historia-Vademecum.pdf
(16389 KB)
testy - przedmioty matematyczno-przyrodnicze.pdf
(697 KB)
Inne foldery tego chomika:
awf poznan notatki 2018
awf poznan notatki 2018-2020
Dokumenty
Galeria
Prywatne
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin