Kulawizna u koni cz. I.pdf

ONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

Paweł Golonka

Szpital dla koni, Gliwice

Kulawizna u koni

PODSTAWY DIAGNOSTYKI – CZ. I

W dzisiejszych czasach obserwuje się

w Polsce żywiołowy rozwój jeździectwa,

a zmiana sposobu użytkowania koni

oznacza również pojawienie się rzadko

do tej pory obserwowanych schorzeń,

wśród których jednymi z najważniej-

szych są schorzenia ortopedyczne.

Najlepiej, gdy badanie kulawizny prze-

biega zawsze według tego samego sche-

matu (6, 10). Kolejność poszczególnych

czynności powinna być automatyczna, co

pozwoli uniknąć chaotyczności badania.

Jeśli przykładowo zaczniemy je od wy-

konania znieczulenia diagnostycznego,

pominąwszy badanie czółkami kopyto-

wymi, możemy nie być w stanie ustalić

najprostszej przyczyny kulawizny, jaką

jest ropne zapalenie tworzywa kopyto-

wego, czyli tzw. ropa w kopycie.

W YWIAD

Właściciele na ogół chętnie opowia-

dają o kulawiźnie swojego wierzchowca

i możliwych jej przyczynach. Czasami

są to informacje bardzo cenne. Np. jeśli

koń poślizgnął się kończyną tylną (mied-

niczną) i natychmiast po tym nastąpiła

kulawizna, może to sugerować uszko-

dzenie więzadła krzyżowego przedniego

w stawie udowo-piszczelowym. Niekiedy

jednak są to dane błędne i każdorazo-

wo muszą być wnikliwie analizowane.

Do zazwyczaj zadawanych pytań należą

te o wiek, rasę i sposób użytkowania.

Istotne jest ustalenie, jak długo trwa ku-

lawizna i czy pojawiła się nagle. Należy

też ustalić, czy kulawizna miała miejsce

już wcześniej, a w trakcie ruchu nasila

się albo zmniejsza. Bardzo ważne jest,

kiedy koń ostatnio był kuty (2, 3). Cho-

roba może być przewlekła, jeśli epizody

kulawizny zdarzały się w przeszłości,

ale jeśli koń okulał po raz pierwszy tuż

po rozczyszczeniu lub okuciu, można

podejrzewać zagwożdżenie albo zbyt

mocne zebranie rogu podeszwowego

przez kowala. Jednakże zdarza się, że

zwierzęta mające problemy zwyrodnie-

niowe w stawach palca lub trzeszczce

kopytowej kuleją parę dni po kuciu.

Ból wywołany jest długotrwałym utrzy-

mywaniem kończyny w stanie zgięcia,

przybijaniem podkowiaków młotkiem

i innymi czynnościami wykonywanymi

podczas kucia.

O GLĄDANIE KONIA

Prawidłowo postawiona diagnoza

umożliwia określenie rokowania oraz

wybór metody leczenia (4, 5, 6). Jestem

głęboko przekonany, że w ortopedii le-

czenie ma sens głównie wówczas, kiedy

można jednoznacznie określić strukturę

anatomiczną będącą przyczyną bole-

sności, a następnie zastosować leczenie

miejscowe, leczenie ogólne traktując je-

dynie jako wspomagające.

Nieumiejętność postawienia rozpozna-

nia zmusza lekarza do stosowania lecze-

nia ogólnego, którego efektywność jest

jednak zwykle znikoma. Pomimo tego,

że nastąpił bardzo szybki rozwój tech-

niki medycznej, co nie ominęło również

weterynarii, podstawy diagnostyki od lat

pozostają niezmienne. Rzetelna wiedza,

wnikliwe i cierpliwe badania kliniczne,

z następowym badaniem radiologicznym,

ewentualnie również ultrasonograﬁcz-

nym, są w większości przypadków ab-

solutnie wystarczające do postawienia

prawidłowej diagnozy.

Ponieważ od dawna pracuję z końmi

sportowymi, przedstawię schemat badania,

jakim posługuję się w ortopedii. Powstał

on jako kompilacja metod, które poznałem

pracując w klinikach dla koni w Niem-

czech, wiedzy zaczerpniętej z literatury oraz

moich własnych doświadczeń.

W SPOCZYNKU

W zasadzie należy zwrócić uwagę

na wszystkie szczegóły anatomiczne,

jednak trudno je dokładnie omawiać.

Może być to deformacja zarysu ścię-

gien zginaczy albo obrzęk koronki, jak

również charakterystyczna postawa,

jaką koń przyjmuje przy ochwacie. Naj-

częściej jednak nie znajdujemy żadnych

zmian anatomicznych. Uwaga: nawet

zauważenie wyraźnej deformacji nie

oznacza od razu znalezienia przyczyny

kulawizny. Przykładem może być koń

z nakostniakami na śródręczu, który

został przywieziony do szpitala ze wska-

zaniem do usunięcia kości rysikowych.

Ponieważ badanie palpacyjne odnośnych

struktur nie wywoływało reakcji bólowej,

przed zabiegiem wykonano znieczulenie

diagnostyczne nerwów dłoniowych.

Koń przestał kuleć. Wykonane zdjęcia

RTG palca wykazały znaczne zmiany

zwyrodnieniowe w trzeszczce kopytowej.

Zmiany kostne śródręcza były stare,

wygojone i to nie one były przyczyną

kulawizny. Niewykonanie wnikliwego

badania klinicznego zaowocowałoby

przeprowadzeniem niepotrzebnego

Fot. 1. Obrzęk koronki prawej przedniej kończyny towarzyszący zapaleniu

stawu kopytowego

Fot. 2. Obrzęk pochewki ścięgnowej prawej tylnej kończyny

spowodowany zapaleniem pochewki i przykurczem więza-

dła pierścieniowego

Fot. 3. Kopyto ochwatowe, charakterystyczne pierścienie towarzyszą

przewlekłemu procesowi chorobowemu

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2005

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

ONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

Fot. 4. Próba zginania przedniej kończyny obejmująca

palec i nadgarstek

Fot. 5. Próba zginania stawu pęcinowego i palca

przedniej kończyny

Fot. 6. Próba zginania tylnej kończyny obejmująca

wszystkie stawy

Fot. 7. Próba zginania tylnej kończyny

wykluczająca staw skokowy

zabiegu chirurgicznego, sprawieniem

koniowi zbędnego bólu oraz niewylecze-

niem właściwego schorzenia.

O GLĄDANIE KONIA W RUCHU

Poza przypadkami, kiedy koń bardzo

wyraźnie kuleje w stępie lub nie obciąża

kończyny w ogóle, badanie kulawizny

przeprowadzamy w kłusie. Jest to jedyny

symetryczny ruch konia. Badanie powin-

no odbywać się na równym i twardym

podłożu, a wszystkie próby muszą być

wykonane w tych samych warunkach.

Nie można początkowo oglądać zwierzęcia

w kłusie na trawie, a po próbach zginania

– na asfalcie. Lekarz nie może wyrobić

sobie porównania poszczególnych prób,

jeśli nakazał ich przeprowadzanie na

różnym podłożu. Wyjątkiem jest porów-

nawcze badanie konia na miękkim pod-

łożu, o czym za chwilę. Prosimy opiekuna

zwierzęcia o ruszenie konia stępem po

linii prostej od nas i po kilku taktach stępa

polecamy mu ruszyć kłusem. Następnie

oglądamy zwierzę kłusujące w naszym

kierunku. Ważne przy tym jest, aby wo-

dze bądź uwiąz były dostatecznie długie

i nie krępowały ruchów głowy. Koń ma

być pozbawiony derki oraz ochraniaczy.

W tym czasie możemy zorientować się,

na którą nogę kuleje. Nie trzeba tego tłu-

maczyć lekarzom mającym wystarczającą

praktykę kliniczną, natomiast dla młodego

adepta sztuki weterynaryjnej określenie,

na którą nogę koń utyka, może okazać się

bardzo trudne.

Koń może kuleć na:

a) kończynę przednią,

b) kończynę tylną,

c) więcej niż jedną kończynę.

W przypadku kulawizny kończyny

piersiowej sprawa jest w miarę prosta.

Patrzymy na głowę zwierzęcia. Koń sta-

wiając na ziemię chorą kończynę podnosi

głowę do góry. Stara się w ten sposób

odbarczyć kończynę, natomiast stawiając

zdrową opuszcza głowę. Często właści-

ciele informują lekarza, że koń „upada”

na którąś nogę, uważając opuszczenie

głowy za towarzyszące obciążaniu chorej

kończyny. Nie należy pozwolić się tym

zasugerować, co wydaje się, że niestety

niekiedy ma miejsce.

Kulawizna kończyny miednicznej: tu

sprawa jest trudniejsza, ponieważ trudno

jest opowiedzieć, jak zobaczyć kulawiznę

zadu. Teoretycznie przy stawianiu cho-

rej kończyny na podłoże biodro po tej

stronie jest wyżej niż gdy stawiana jest

kończyna zdrowa. Mając jednakże do

czynienia z wieloma studentami mogę

powiedzieć, że te kulawizny trzeba po

prostu samemu dostrzec. Większość ma

z tym początkowo trudności, lecz zwykle

to kwestia czasu i ilości obejrzanych

kulejących koni.

Rada praktyczna: jeśli nie istnieje

możliwość natychmiastowego skonsul-

towania się z lekarzem mającym większe

doświadczenie, a istnieją wątpliwości co

do kończyny, na którą koń kuleje, można

przeprowadzić próby zginania wszyst-

kich. Różnica w obciążaniu kończyny

chorej po próbie zginania może być tak

duża, że rozpoznanie właściwej nogi nie

będzie nastręczało problemów. Lekarz

może poprosić opiekuna zwierzęcia o kil-

kakrotne bieganie wraz z koniem. Lepiej

upewnić się kilka razy, niż diagnozować

niewłaściwą kończynę. Lekarz nie musi

postawić diagnozy szybko, natomiast

z całą pewnością powinien się starać, aby

postawić diagnozę prawidłową! „Pewne

rozpoznanie podstawą leczenia” – jak

napisał pan profesor Eustachy Szeli-

gowski w „Weterynaryjnej diagnostyce

chirurgicznej Kulczyckiego” (7).

Kiedy ustalimy właściwą kończynę,

dalsze badanie rozpoczynamy od kopyta.

Należy sprawdzić tętnienie w tętnicach

palcowych i porównać je z tętnieniem

w drugiej nodze. Wzmożone tętnienie

często towarzyszy stanom zapalnym

w obrębie puszki kopytowej. Badanie

czółkami kopytowymi ma na celu wyka-

zanie ewentualnego miejsca największej

bolesności podeszwy w miejscu groma-

dzenia się ropy. Bolesność strzałki kopy-

towej podczas ugniatania czółkami może

towarzyszyć zarówno uszkodzeniu samej

strzałki, jak i schorzeniu trzeszczki kopy-

towej leżącej tuż ponad strzałką. Uciskanie

czółkami kopytowymi przedniej części po-

deszwy i okolicy tuż przed grotem strzałki

może wywołać ból w przypadku ochwatu.

Początkowo nie musi to dotyczyć obu koń-

czyn. Zdarza się, że choroba rozwija się

w jednej kończynie lub najpierw w jednej,

a dopiero później w drugiej (2, 3, 6). Jeśli

badanie z pomocą czółek kopytowych

przyniosło wynik ujemny, przystępujemy

do dalszej części badania.

P RÓBY ZGINANIA

Zgięcie kończyny i przytrzymanie jej

w tej samej pozycji przez około minutę

wywołuje bolesność w chorym stawie lub

stawach, co manifestuje się zwiększeniem

kulawizny w kłusie po prostej, którym koń

musi ruszyć natychmiast po wykonanej

próbie. W przypadku kończyny piersiowej

wykonujemy dwie próby zginania – niską

oraz wysoką. Podczas tej pierwszej trzy-

mając dłonią za kopyto zginamy kończynę

w stawie pęcinowym tuż nad ziemią. W ten

sposób staw nadgarstkowy jest prawie wy-

prostowany i nie bierze udziału w próbie.

Można różnicować niską próbę zginania

na obejmującą jedynie staw pęcinowy

i obejmującą wszystkie trzy stawy palca

(5). Wydaje mi się jednak, że interpretacja

wyników jest bardzo subiektywna. Cho-

dzi o to, że trzymając za kopyto działamy

mimowolnie mocniej, niż zginając sam

staw pęcinowy. Jeśli niska próba zginania

cd. na str. 64

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2005

ONIE

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

cd. ze str. 60

VETER BAG

traditional

sprawia, że koń w kłusie kuleje bardziej,

to mówimy o dodatnim wyniku tej próby,

a jej wynik sugeruje, że schorzenie doty-

czy któregoś ze stawów palca lub stawu

pęcinowego. Wykonanie wysokiej próby

zginania sprawia, iż zgięty jest również

staw nadgarstkowy. Jeśli dopiero ta próba

przynosi wynik dodatni, może chodzić

o problem dotyczący okolicy nadgarstka.

Tak jest w teorii. W praktyce dodatni wy-

nik próby zginania sam w sobie nie może

być podstawą rozpoznania!

Kończyna miedniczna: wykonujemy

próbę, przy której kończyna wyciągnięta

jest jak do kucia, zgięty jest staw pęcino-

wy, a wyprostowany skokowy. Dodatni

wynik tej próby może świadczyć o pro-

cesie toczącym się w stawie pęcinowym

lub stawach palca. Niekiedy bolesność

jest jednak wywołana również w przy-

padku schorzeń kolana. Druga próba,

którą wykonujemy badając kończynę

miedniczną, polega na zgięciu wszystkich

stawów i trzymaniu nogi za kopyto pod

kłodą. Dodatni wynik tej próby, zwłaszcza

przy ujemnym wyniku pierwszej z wyżej

opisanych, świadczy o możliwym uszko-

dzeniu stawu skokowego. Interpretacja

wyników musi być przeprowadzona bar-

dzo ostrożnie i z całą pewnością wymaga

badań uzupełniających.

Próba przeprostowania kończyny

piersiowej polega na tym, że chorą nogę

ustawiamy kopytem na drewnianym

klinie, tak aby doszło do przeprosto-

wania kończyny. Po minucie prosimy

opiekuna o ruszenie wraz z koniem

kłusem. Zwiększenie kulawizny po tej

próbie traktuje się jako wskazujące na

schorzenia trzeszczki kopytowej (6, 8, 9).

W przypadku tych schorzeń konie re-

agują rozmaicie – niektóre zwiększają

kulawiznę po próbie zginania, inne

zaś mocniej kuleją po próbie klinowej.

Po wykonanych próbach zginania wy-

konujemy badanie konia na miękkim

podłożu. Prosimy opiekuna o prze-

prowadzenie konia kłusem po podłożu

miękkim i porównujemy wyniki z kłu-

sem po podłożu twardym. Zwykle, jeśli

koń mocniej kuleje na twardym podłożu,

to kulawizna dotyczy puszki kopytowej

lub kości i stawów, a gdy na podłożu

miękkim, to tkanek miękkich. Wynika

to oczywiście z tego, że na twardej na-

wierzchni jest dużo gorsza amortyzacja,

dlatego bolesność kości koń będzie od-

czuwał w sposób wzmożony. Natomiast

podczas ruchu po miękkim podłożu,

np. piasku, zapadające się w niego piętki

będą powodowały nadmierne naciągnię-

cie ścięgien oraz mięśni zginaczy, które

najczęściej ulegają uszkodzeniom wśród

tkanek miękkich. Do wyjątków mogą

należeć zwierzęta, u których występuje

podotrochleoza i towarzyszy temu pła-

skie oraz długie kopyto. Zwiększony

ucisk ścięgna zginacza głębokiego na

trzeszczkę kopytową zwiększy ból pod-

czas ruchu po miękkim podłożu.

Kiedy już zróżnicowaliśmy kulawiznę

w zależności od podłoża, oglądamy ko-

nia w kłusie na lonży. Przyjmuje się, że

w przypadku, kiedy koń kuleje mocniej

idąc chorą nogą wewnątrz koła, mamy

do czynienia z kulawizną tzw. podpo-

rową. Dotyczy ona obwodowych części

kończyny, tj. od kopyta do nadgarstka

w przypadku kończyny piersiowej i od

kopyta do stawu skokowego w przypad-

ku kończyny miednicznej. W sytuacji,

w której kulawizna nasila się, gdy pacjent

idzie chorą nogą na zewnątrz od lonżuja-

cego, mówimy o kulawiźnie wykrokowej,

której przyczyną są procesy zachodzące

wzwyż od stawu nadgarstkowego lub

skokowego. Zdarzają się jednak wyjątki

(wbrew pozorom dość często). Badałem

kiedyś konia, u którego stwierdziłem

zapalenie stawu pęcinowego potwier-

dzone znieczuleniem diagnostycznym.

Koń ten kulał tylko idąc chorą kończyną

na zewnątrz od lonżującego. Poza tym

podobne zjawisko może mieć miejsce

w przypadkach schorzeń (1, 2, 6, 10):

– trzeszczki kopytowej,

– przyśrodkowych więzadeł stawu ko-

pytowego,

– Mc II itd.

Badanie palpacyjne chorej kończyny

i znieczulenia diagnostyczne omówione

zostaną w drugiej części artykułu.

Literatura

1. Butler J.A., Clinical radiology of the horse,

Berlin 1996.

2. Colahan P.T., Equine medicine and surgery,

4th edition, Goleta1991.

3. Rooney J.M., The lame horse, 1998.

4. Ross M.W., Diagnosis and management of

lameness in the horse, 2003.

5. Speirs, Clinical examination of the horse,

1997.

6. Stahshak T.S., Adams’ lahmheit bei Pferde,

4 auﬂ, Hannover 1989.

7. Szeligowski E., Weterynaryjna diagnostyka

chirurgiczna Kulczyckiego, Warszawa 1993.

8. White/Moore, Current techniques in equine

surgery and lameness, 1998.

9. Wissdorf H. i inni, Praxis-orientierte anato-

mie des Pferdes, Hannover 1998.

10. Vogel C., The complete performance horse:

feeding, ﬁtness, lameness, preventing medi-

cine, 1998.

lek. wet. Paweł Golonka

Szpital dla koni

44-121Gliwice

ul. Starogliwicka 105

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2005

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: