wypalenie zawodowe.pdf

Wypalenie zawodowe

Praca, jeśli jest źródłem zadowolenia, wiąŜe się z poczuciem kompetencji i satysfakcji, moŜe

być czynnikiem podbudowującym psychiczną i fizyczną kondycję człowieka. W szczególnych

przypadkach moŜe stać się jednak źródłem apatii, beznadziejności, niezadowolenia z Ŝycia,

moŜe powodować poczucie niedostosowania i niekompetencji.

Wypalenie zawodowe to kolejna choroba cywilizacyjna, która moŜe dotknąć kaŜdego z nas,

ale przede wszystkim dotyczy osób pracujących zawodowo z ludźmi i pomagającym innym,

np. nauczycieli, lekarzy, pielęgniarek, pracowników społecznych, policjantów itd.

Reprezentanci tych zawodów doświadczają coraz więcej stresu, z którym trudno sobie

poradzić, wyczerpują się, są chronicznie zmęczeni, coraz mniej zadowoleni z pracy.

Próbując radzić sobie z tymi obciąŜeniami, coraz bardziej dystansują się od osób, którym

pomagają, które uczą czy leczą. Ogólnie rzecz ujmując, moŜna stwierdzić, Ŝe wypalenie

zawodowe pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangaŜowana

interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje

powodzenie w danym zawodzie. Koszty tej bliskiej interakcji mogą się nasilać wówczas

gdy dana osoba nie jest w stanie radzić sobie z obciąŜeniami zawodowymi, przeŜywając

niepowodzenia, brak sukcesów. Mimo starań i zwiększonych wysiłków nie potrafi znaleźć

drogi wyjścia z narastających przeciąŜeń, cierpi na coraz większe zmęczenie i emocjonalne

wyczerpanie. Zaczyna bronić się przez dystansowanie, traktuje uczniów, klientów, pacjentów

coraz bardziej przedmiotowo dochodząc do najbardziej specyficznego zjawiska

dla wypalenia zawodowego, jakim jest depersonalizacja (zdystansowany, a nawet

zdehumanizowany sposób traktowania innych).

Według niektórych badaczy, zajmujących się problemem wypalenia zawodowego zjawisko

to jest efektem „stopniowej utraty złudzeń”, charakterystycznej dla osób które początkowo

wchodzą na rynek pracy pełne dobrych intencji i nadziei, idealistycznie nastawione do swojej

zawodowej roli. Spodziewają się, Ŝe ich sukces w pracy da im poczucie egzystencjalnego

znaczenia (sensu Ŝycia). Ci sami badacze twierdzą, Ŝe osoby, które takiej początkowej

motywacji nie mają, mogą doświadczać stresu związanego z pracą ale nie wypalenia.

Wypalenia bowiem, mogą doświadczać tylko ludzie, którzy rozpoczynali swoją prace

zawodową mając wzniosłe cele, duŜe oczekiwania i silną motywację – ludzie, którzy

spodziewali się czerpać ze swej pracy poczucie znaczenia.

To, czy wypalenie nastąpi, zaleŜy od układu wielu czynników osobistych i środowiskowych.

Jako szczególnie waŜne w budowaniu syndromu wymienia się:

stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich moŜliwościach wpływu

na sytuację;

działania niezgodne ze swoimi wartościami, nadmiarowe zachowania

agresywne lub uległe w róŜnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne);

Ŝyczeniowa interpretacja wydarzeń, nadmierna racjonalizacja, defensywna

postawa wobec trudności, wyolbrzymianie poraŜek;

brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu,

relaks i podstawową higienę;

perfekcjonizm i nadodpowiedzialność;

zaniedbywanie rozwoju zawodowego;

brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności,

sztywność ról;

brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Sygnałami ostrzegawczymi wskazującymi na zjawisko wypalenia mogą być między innymi:

subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy;

niechęć wychodzenia do pracy;

poczucie izolacji, osamotnienia;

postrzeganie Ŝycia jako ponurego i cięŜkiego;

negatywne postawy wobec klientów;

brak cierpliwości, draŜliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym;

częste choroby;

negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.

Przebieg procesu wypalenia zawodowego moŜna przedstawić w następujący sposób:

1. Pierwszy stopień - tak zwane stadium ostrzegawcze, charakteryzuje się uczuciem

przygnębienia, irytacji. Mogą pojawić się w nim ustępujące bóle głowy, przeziębienia,

kłopoty z bezsennością. Powrót do prawidłowego, optymalnego funkcjonowania na tym

etapie nie jest jeszcze trudny. Zazwyczaj wystarczające jest zmniejszenie obciąŜenia

pracą, krótki wypoczynek, jakieś hobby.

2. Gdy syndrom trwa juŜ dłuŜszy czas, jest bardziej stały, pojawia się drugi stopień, którego

charakterystycznymi objawami są: gorsze wykonywanie zadań, częste wybuchy irytacji,

brak szacunku i wręcz pogardliwa postawa wobec innych osób. Interwencja na tym

etapie wymaga juŜ większego wysiłku i bardziej zdecydowanych kroków. MoŜe okazać

się, Ŝe niezbędny będzie dłuŜszy urlop, regeneracja sił przez oddanie się czynnościom

nie związanym z pracą a sprawiającym przyjemność (hobby). Istotny jest teŜ udział

innych osób, jeszcze nie pomoc profesjonalna, ale odpoczynek w gronie przyjaciół.

3. Chroniczność syndromu to trzeci etap. Następuje pełny rozwój objawów fizycznych,

psychicznych i psychosomatycznych, zagroŜone stają się nie tylko procesy poznawcze,

emocjonalne, ale zachwianiu ulega równieŜ cała struktura osobowości. Objawy zespołu

wypalenia zawodowego dotykają zarówno somatyki jak fizycznego i społecznego

funkcjonowania jednostki. Typowymi objawami dla tego stadium są uczucie osamotnienia

i alienacji, kryzysy rodzinne, małŜeńskie, przyjacielskie depresja, nadciśnienie, wrzody.

Wypalenie zawodowe na tym etapie bardzo wyraźnie dotyka nie tylko osobę

poszkodowaną, ale całe jej społeczne otoczenie; członków rodziny, przyjaciół,

współpracowników. Najczęściej wymagana jest juŜ profesjonalna pomoc (lekarz,

terapeuta, psycholog). W skrajnych przypadkach pomoc taka okazuje się nieskuteczna,

a jedynym rozwiązaniem wydaje się być zmiana pracy.

Coraz częściej do wyjaśnienia fenomenu wypalenia uŜywane jest pojęcie dopasowania

zawodowego, które oznacza harmonijne współdziałanie jednostki i środowiska pracy

w zakresie róŜnorodnych obszarów pracy zawodowej. Złe dopasowanie powstaje zazwyczaj

wtedy, gdy między pracownikiem i pracodawcą nie zostaną rozstrzygnięte istotne kwestie

dotyczące funkcjonowania zawodowego, albo kiedy relacje w pracy zmieniają się na tyle, Ŝe

pracownik lub organizacja uzna je za niekorzystne. Chodzi tu na przykład o sytuacje,

w których pracownik czuje się przeciąŜony obowiązkami zawodowymi, nie ma wpływu

na organizację swojej pracy, obarczony jest zbyt duŜą odpowiedzialnością, czuje się

niesprawiedliwie oceniany, otrzymuje wynagrodzenie niewspółmierne do wkładanego

w pracę wysiłku, traci kontakt ze współpracownikami i nie otrzymuje od nich niezbędnego

wsparcia. Wspomniane sytuacje określane są mianem "organizacyjnych poprzedników

wypalenia". Pojawienie się ich zakłóca relacje człowieka z jego pracą, przyczynia się

do narastania stresu, osłabia moŜliwość skutecznej walki z nim, a w konsekwencji indukuje

rozwój wypalenia zawodowego.

Jak zapobiega ć wypaleniu?

Aby uniknąć wypalenia w wymiarze psychicznym, powinieneś często upewniać się,

czy to co robisz nadal jest ciekawe, czy nadal sprawia ci przyjemność. Musisz pamiętać

o tym, Ŝe zasoby twojej energii psychicznej są ograniczone - nie dopuść zatem

do ich wyczerpania.

Działania profilaktyczne z zakresu zapobiegania wypaleniu zawodowemu są całkiem realne

i moŜliwe do spełnienia. WaŜna jest świadomość, iŜ takie zagroŜenie istnieje i zdecydowana

postawa. KaŜdy z nas posiada olbrzymi potencjał i moŜliwości budowania efektywnego stylu

przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu. Aktywność fizyczna, odpoczynek, relaks, hobby

ma tu niebagatelne znaczenie. Szacunek i miłość do własnej osoby, szeroko rozumiana,

ale mieszcząca się w zdrowych granicach troska o siebie moŜe przynieść wymierne efekty.

Poza tym przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu moŜna poprzez:

wyznaczanie sobie realistycznych, jasno określonych, cząstkowych celów,

intensywną pracę i równie intensywny odpoczynek, prowadzący do regeneracji sił,

do relaksu,

pamiętanie o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych

kontaktów z innymi ludźmi,

mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych,

dbanie o siebie, o swój potencjał, który jest najwaŜniejszym, najcenniejszym narzędziem

pracy,

sprecyzowanie szans na rozwój zawodowy w firmie, w której pracujesz,

jasne i precyzyjne wyznaczanie własnych zadań rozwojowych, które uniezaleŜnią Cię

od środowiska zawodowego,

skupianie się na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne myślenie,

robienie tych samych rzeczy w inny sposób,

dostarczanie sobie wystarczająco duŜo aktywności fizycznej.

W sytuacji gdy zaczynają się pojawiać symptomy wypalenia moŜemy zareagować na wiele

róŜnych sposobów. Niektórzy poddają się i nie podejmują Ŝadnych działań. Inni rzucają się

w wir zmian i czasami pochopnie podejmują decyzję o zmianie pracy czy nawet zawodu.

Wydaje się, Ŝe najbardziej konstruktywnym jest podejście traktujące wypalenie zawodowe

jako wyzwanie do poszukiwania osobistej siły. MoŜe okazać się to dobrą okazją

do przewartościowania sposobu Ŝycia, przyjrzenia się własnym celom Ŝyciowym i zrobienia

planu ich osiągania czy choćby znalezienia najlepszych dla siebie sposobów radzenia sobie

ze stresem.

Bibliografia:

1. Bilska, E. (2004). Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego.

W: Niebieska Linia, nr 4 / 2004

2. Fengler, J. (2001). Pomaganie męczy. Gdańsk: GWP

3. Litzke S., Schuh H. (2007). Stres, lobbing i wypalenie zawodowe, Gdańsk: GWP

4. Sęk, H (2004). Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie. Warszawa,

Wydawnictwo Naukowe PWN

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: