ARYSTOTELES - ETYKA.pdf - FILOZOFIA(2) - jelonka72

ARYSTOTELES

ETYKA EUDEMEJSKA

ΗΘΙΚΑ ΕΥ∆ΗΜΙΑ

ETHICA EUDEMIA

MMIII ®

Księga pierwsza

Sposoby osiągania szczęścia i rola dobra najwyższego:

doskonałości, rozsądku i przyjemności

Człowiek, który na Delos wyjawił swoją myśl przed bogiem, zapisał na bramie

świątyni Latony wiersze, rozróżniając w nich dobro, piękno i przyjemność, jako

właściwości, które nie przynależą tej samej rzeczy:

Najpiękniejsze to, co najsprawiedliwsze, najlepsze zaś zdrowie,

a ze wszystkich rzeczy najprzyjemniejszą jest osiągać cel pragnień 1 .

Ale my się z nim nie zgadzamy. Szczęście bowiem, które jest ze wszystkich

rzeczy najpiękniejsze i najlepsze, jest najprzyjemniejsze. Spośród wielu istniejących

problemów te, które dotyczą poszczególnej sprawy i poszczególnej istoty rzeczy,

sprawiają kłopot i wymagają zbadania i jedne z nich zmierzają tylko do poznania,

inne natomiast dotyczą sposobu zdobywania rzeczy i działania. A zatem te sprawy,

które mają jedynie teoretyczny charakter 2 , powinno się omówić przy nadarzającej

się okazji 3 , o ile to odpowiada metodzie badań.

Najpierw natomiast powinniśmy zbadać, od czego zależy życie szczęśliwe

i w jaki sposób można je osiągnąć; czy wszyscy, którzy zasługują na miano ludzi

szczęśliwych, są szczęśliwi z natury, jak to jest na przykład z ludźmi małego

i dużego wzrostu, i w przypadku ludzi różniących się kolorem skóry; czy przez

naukę, jak gdyby szczęście zależało od jakiejś umiejętności praktycznej 4 ; czy

1 W nieco zmienionej formie dystych ten spotykamy u Teognisa w. 255, a również w Et. nik. 1099

a 27. Cytowanego napisu nie udało się odnaleźć archeologom (por. Diels, Vors. I, 64, przyp. 6).

2 Na wstępie rozważań stawia Arystoteles pytanie: jakie miejsce zajmuje etyka, skoro wiedzę

dzielimy na teoretyczną i praktyczną (por. Platon w Polityku 256 E, gdzie jest podobny podział). Nie

otrzymujemy jednak jasnej odpowiedzi. Ale ponieważ odrzuca wiedzę teoretyczną, łatwo się domyślić,

że zalicza ją do wiedzy praktycznej.

3 Komentatorzy spierają się, czy uwaga odnosi się w ogóle do teoretycznych rozważań,

niekoniecznie związanych z etyką (Et. eud. 1218 a), czy też Arystoteles odsyła czytelnika do rozdz. 6,

w którym mowa jest o metodach, jakie powinno stosować się w etyce.

4 Szczęście nie jest wiedzą, ale, jak wynika z dalszych rozważań (Et. eud. 1214 a 29), sprowadza

się ono do umiejętności praktycznej. Ukazuje się zatem jako τέχνη. Stąd też w tym miejscu

występujące słowo επιστήµη możemy tłumaczyć przez „umiejętność praktyczną".

przez pewnego rodzaju ćwiczenie, bo wiele rzeczy wcale nie przysługuje ludziom

ani z natury, ani przez naukę, ale z przyzwyczajenia: złe rzeczy tym, którzy

przyzwyczaili się do zła, a dobre tym, co do dobra. Czy w żaden z powyżej

przedstawionych sposobów, ale jednym z dwóch: bądź z natchnienia jakiegoś

boga, jak gdyby znajdowali się w ekstazie, podobnie do ludzi nawiedzonych przez

nimfy lub bogów, bądź przez przypadek 5 ; wielu bowiem twierdzi, że tym samym

jest szczęście (ευδαιµονία) i pomyślność (ευτυχία).

Nie jest więc tajemnicą, że szczęście pojawia się wśród ludzi albo za

przyczyną wszystkich wymienionych sposobów, albo niektórych, albo jakiegoś

jednego, bo prawie wszystkie formy stawania się podpadają pod te same

zasady (άρχαί), gdyż każde działanie, dokonane po namyśle, można sprowadzić

do działania, które wynika z wiedzy praktycznej. Szczęście natomiast oraz

życie szczęśliwe i piękne mieszczą się głównie w zakresie tych trzech rzeczy,

które, jak się zdaje, szczególnie są godne wyboru: jedni bowiem twierdzą,

że największym dobrem jest wiedza teoretyczna (φρόνησις), inni, że doskonałość

(αρετή), a jeszcze inni, że przyjemność 6 . I niektórzy ludzie wiodą spór o znaczenie

tamtych rzeczy dla szczęścia twierdząc, że jedno [dobro] bardziej przyczynia

się do szczęścia aniżeli drugie. Bo jedni mówią, że wiedza teoretyczna jest

większym dobrem niż cnota, inni, że cnota od rozsądku, a jeszcze inni,

że od tamtych dwóch — przyjemność. I jednym zdaje się, że życie szczęśliwe

zależy od wszystkich wymienionych rzeczy, innym, że od dwóch, a jeszcze

innym, że życie szczęśliwe zależy od jakiejś jednej z nich.

2. Niezbędne warunki zapewniające szczęście

Skoro teraz zgodziliśmy się co do tego, że każdy, kto może żyć według

własnego wyboru, zakłada jakiś cel dla pięknego życia 7 : albo zaszczyty, albo

sławę, albo bogactwo, albo kulturę i, na ten cel mając oczy zwrócone, spełnia

każdy czyn (ponieważ brak podporządkowania życia określonemu celowi jest

dowodem wielkiej bezmyślności), to powinniśmy w tej chwili określić w nim

przede wszystkim to, co jest najważniejsze — ani zbyt pochopnie, ani zbyt

opieszale; w jakiej mierze od nas zależy życie szczęśliwe i bez czego ludzie nie

5 Chociaż Arystoteles mówi tutaj o szczęściu, to jednak wymienione środki, które mają do niego

prowadzić (natura, nauka, ćwiczenie, boże natchnienie bądź nawiedzenie przez boga, przypadek),

odnoszą się raczej do zdobycia αρετή, od której szczęście zależy (por. Et. nik. 1099 b n. oraz O. Gigon,

Die Wege zur Arete bei Platon und Aristoteles). W rozważaniach nad etyką ujawnia się istotna różnica

między Platonem, który szukał istoty rzeczy, np. istoty αρετή, a Arystotelesem, który pragnie raczej

wiedzieć, jak człowiek powinien postępować, aby być cnotliwym i szczęśliwym.

6 Taki trojaki podział jest charakterystyczny dla perypatetyków, nie spotykany u Platona.

Oddzielne traktowanie φρόνησις i αρετή pociąga za sobą oddzielenie kontemplacji od praktycznego

życia, czym różni się Et. eud. od poglądów Platona w Państwie i w Uczcie.

7 Por. Et. nik. 1094 a 22; 1095 a 22 nn.

są w stanie go osiągnąć. Bo nie jest tym samym to, co jest niezbędnym warunkiem

zdrowia i bez czego człowiek nie może być zdrowy oraz zdrowie. Podobnie

również ma się sprawa z wielu innymi rzeczami, tak iż piękne życie i środki, bez

których pięknie żyć nie można, to nie jest to samo, ale niektóre spośród tych rzeczy

nie są wyłącznie charakterystyczne dla zdrowia lub dla życia, lecz krótko mówiąc,

są wspólną właściwością trwałych dyspozycji i działań, jak np. bez oddychania,

albo czuwania, albo ruchu nie moglibyśmy mieć żadnego udziału ani w tym, co

dobre, ani w tym, co złe, a z drugiej strony tego nie można przeoczyć, że dla

dobrego stanu zdrowia spożywanie mięsa i spacer po posiłku nie są właściwymi

cechami, podobnie jak te, o których mówiliśmy. Te szczegółowe cechy stanowią

bowiem przyczyny sporu na temat zdobycia szczęścia, jego istoty i jego powstania.

Niektórzy mianowicie uważają, że to, bez czego nie można być szczęśliwym, jest

cząstką szczęścia 8 .

3. Ocena różnych poglądów na naturę szczęścia

Jest więc zbyteczne zastanawiać się nad wszystkimi poglądami 9 , jakie ludzie

o nim posiadają, albowiem dzieciom i osobom chorym i obłąkanym wiele rzeczy

się wydaje, co do których nikt, kto posiada rozum, nie może mieć wątpliwości.

A to dlatego, że tu nie zachodzi potrzeba argumentów, tylko dzieci muszą dojść

do wieku, w którym doznają zmian, a chorzy skarcenia ze strony lekarza lub

państwa, gdyż leczenie nie jest mniej skutecznym środkiem niż bicie, ale

podobnie nie warto zastanawiać się nad poglądami ogółu, ponieważ on prawie

o wszystkim rozprawia bez zastanowienia się, a szczególnie o szczęściu; nonsensem

przecież jest kierować argumenty do tych, którzy nie żądają uzasadnienia, lecz

uczucia.

Skoro jednak każda sprawa ma własne trudności, jest oczywiste, że dotyczą

one również najdoskonalszej formy życia i najlepszego istnienia. A zatem jest

piękną rzeczą rozważyć te poglądy, bo zbicie argumentów przez ludzi toczących

spór ujawnia przeciwne tamtym dowody.

Ale przed podjęciem pracy nie można tych spraw pominąć, a przede wszystkim

tego, na co powinno się zwrócić szczególną uwagę, a mianowicie na to, co

umożliwia posiadanie udziału w życiu uczciwym i pięknym (jeżeli nie wypada

wyrazić się błogosławionym), i na nadzieję, jaka powinna towarzyszyć każdej

uczciwej sprawie. Bo jeżeli życie piękne zależy od przypadkowych zdarzeń, albo

od tego, co sprawi natura, wielu nie mogłoby mieć żadnej nadziei, bo nie można

go osiągnąć własnym wysiłkiem, ani nie zależy od samych ludzi, ani od ich

postępowania. Jeżeliby natomiast zależało od tego, jaki ktoś sam jest i od jego

czynów, dobro byłoby bardziej powszechne i bardziej boskie: bardziej powszechne,

8 Ten rozdział podaję zasadniczo w interpretacji Dirlmeiera (Et. eud., s. 156- 158).

9 Por. Et. nik. 1095 a-b.

gdyż więcej ludzi mogłoby mieć w nim udział, bardziej boskie zaś, gdyż szczęście

zależałoby od tego, jak ludzie sami siebie ukształtują i jakie będą ich czyny.

4. O trzech formach życia zależnych od dobra najwyższego

Ale większość spraw spornych i trudnych wyjaśni się, jeżeli prawidłowo

określimy, co powinniśmy rozumieć pod pojęciem „szczęście"; czy jest to tylko

określona jakość (ποιόν) duszy ludzkiej, jak uważali niektórzy spośród dawniejszych

mędrców 10 , czy, chociaż taka jakość istnieje, to jednak większe ma znaczenie,

jakie są to czyny.

Kiedy zaś przedstawiliśmy różne formy życia, [widzimy, że] niektórzy ludzie

nie ubiegają się o tego rodzaju pomyślność, ale przywiązują wagę do rzeczy

koniecznych, np. do pospolitych umiejętności i do robienia interesów i do rzemiosła

(a pospolitymi nazywam te umiejętności, które zajmują się jedynie zdobyciem

rozgłosu, rzemieślniczymi natomiast siedzące i zarobkowe, a przydatnymi do

robienia interesów te, które zajmują się sprzedażą na rynku i w kramach). Podczas

gdy istnieją trzy czynniki, zapewniające postępowanie przynoszące szczęście,

które poprzednio uznaliśmy za najwyższe dobro dla ludzi: doskonałość, wiedza

teoretyczna i przyjemność, widzimy, że istnieją również trzy rodzaje życia, które

wszyscy ludzie, według możności, wybierają, aby je przeżyć: życie polityka,

filozofa i życie oddane rozkoszy 11 . Spośród nich filozof mianowicie pragnie tego,

co dotyczy wiedzy teoretycznej i kontemplacji prawdy 12 , polityk pragnie pięknych

czynów (one same wynikają z doskonałości), a człowiek oddany rozkoszy pragnie

przyjemności cielesnych. Dlatego każdego nazywa się szczęśliwym z innego

powodu, jak poprzednio powiedzieliśmy. Anaksagoras z Kladzomenai 13 zapytany,

kto jest najszczęśliwszy z ludzi: „Nikt z tych — odpowiedział — o których ty

myślisz, ale ktoś, kto tobie mógłby się wydawać nieodpowiedni". Odpowiedział

zaś on w ten sposób, bo wiedział, że mówiący uważa za rzecz niemożliwą, aby to

określenie przypadło komuś, kto nie jest wielki, ani piękny, ani bogaty; sam zaś

10 Arystoteles polemizuje z tymi, którzy uważali, że do szczęścia wystarczą pewne dyspozycje czy

właściwości (np. posiadanie αρετή). Zdaniem Dirlmeiera (Et. eud., s. 163) filozof ma na myśli

Speuzypa i Ksenokratesa.

11 W zasadzie Arystoteles mówi o czterech fornach życia, gdyż poza tutaj wymienionymi trzeba

również dodać tę formę ludzi zarabiających na utrzymanie. W Polityce (1324 a 25 n.) mowa jest jedynie

o dwóch formach: filozofa i polityka.

12 Dirlmeier (Et. eud., przekł. i komentarz, w: Aristoteles, Werke, Bd 7, Berlin 1969, s. 167)

rozumie ten temat w ten sposób: „wiedzy teoretycznej, tzn. kontemplacji prawdy".

13 Zaliczany do jońskich filozofów przyrody. Żyje w latach 500-428 p.n.e. Przyjaciel Peryklesa

i Tukidydesa. Oskarżony o bezbożność opuszcza Ateny i udaje się do Lampsakos w Azji Mniejszej.

Poniżej (1216 a 15) Arystoteles przytacza odpowiedź Anaksagorasa, z której wynika, że filozof

z Kladzomenai cel życia upatruje w wiedzy (επιστήµη). Chodzi o wiedzę teoretyczną, jaką zdobywa

człowiek oglądając porządek wszechświata. Porównując obydwa miejsca łatwo zauważyć, że

Anaksagoras łączy kontemplację z cnotą i praktyką, chociaż wyżej stawia pierwszą formę życia.

ARYSTOTELES - ETYKA.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: