Ruchała; Współczesne filozoficzne spory o ugruntowanie praw człowieka.pdf

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Wydział Nauk Społecznych

Instytut Filozofii

Sławomira Ruchała

Współczesne filozoficzne spory

o ugruntowanie praw człowieka

Rozprawa doktorska

napisana pod kierunkiem

prof. dra hab. Kazimierza Ślęczki

Katowice 2006

SPIS TREŚCI:

WPROWADZENIE ………………………………………………………………………………………...4

ROZDZIAŁ I: PRAWA CZŁOWIEKA JAKO PRAWO OGÓLNOLUDZKIE

I JEGO KODYFIKACJA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM …………....11

1. U historycznych „źródeł” ugruntowania praw człowieka ………………………………….11

2. Z dziejów ustawodawstwa praw człowieka …………………………………………………..16

3. Początki międzynarodowej ochrony praw człowieka ………………………………………25

4. Współczesna ochrona praw człowieka ………………………………………………………...29

4.1. Podstawy uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka ONZ …………………31

4.2. Regionalne systemy ochrony praw człowieka ………………………………………….40

4.3. Państwowy system ochrony praw człowieka na przykładzie

Konstytucji RP ………………………………………………………………………………...45

4.4. Ochrona praw człowieka przez organizacje pozarządowe …………………………...50

4.5. Prawa człowieka w dokumentach społecznej nauki Kościoła ………………………55

ROZDZIAŁ II: PRAWO A PRAWA CZŁOWIEKA ……………………………………………....68

1. Rozróżnienie terminów: ius i lex ………………………………………………………………...68

1.1. Uprawnienie- ius …………………………………………………………………………….....69

1.2. Norma prawna- lex ……………………………………………………………...…………..…72

2. Prawo naturalne i związane z nim problemy ……………………………………………….....74

2.1. Rozróżnienie pojęć „natura”, „prawa naturalne”, „prawa natury” ………………….76

2.2. Przykładowe klasyfikacja doktryn prawa naturalnego ……………………………..…80

3. Źródła prawa ……………………………………..…………………………………………………..83

3.1. Źródła prawa naturalnego …………………………………….……………………………..84

3.2. Źródła prawa stanowionego ………………………………………….……………………..85

4. Rozumienie terminu „prawa człowieka” ………………………………………….…………...88

ROZDZIAŁ III: GENERACJE PRAW CZŁOWIEKA ……………………………………….…...93

1. Pierwsza generacja praw człowieka – prawa osobiste i polityczne ………………..……..94

2. Druga generacja praw człowieka – prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne ……….110

2.1. Przyjęta koncepcja filozoficzna u podstaw rozumienia równości …………..……..112

3. Trzecia generacja praw człowieka – prawa solidarnościowe ……………………….……118

3.1. Przyjęta koncepcja filozoficzna u podstaw rozumienia praw solidarnościowych

…………………………………………….……………………………………………………………124

1.1. Przyjęta koncepcja filozoficzna u podstaw praw wolnościowych ……………….…96

1.2. Prawa: do życia i własności jako podstawa praw I generacji …………….………...105

ROZDZIAŁ IV: UGRUNTOWANIE PRAW CZŁOWIEKA W PERSPEKTYWIE

SPORÓW FILOZOFICZNYCH O „CZŁOWIECZEŃSTWO”, „GODNOŚĆ”

I „PODMIOTOWOŚĆ” ………………………………………………………………...130

1. Przyczyny i skutki kryzysu człowieczeństwa ….……………………………………………133

1.1. Człowiek a nowożytny indywidualizm …………………………………………………135

1.2. Człowiek a totalitaryzmy ………………………………………………………………..…141

1.3. Człowiek a kultura i religia ………………………………………………..………………146

1.4. Człowiek a nauka i technika ……………………………….…………………………...…152

1.5. Człowiek a proces globalizacji ……………………………………………………………156

2.1. Ku rozumieniu człowieczeństwa …………………………………………………………161

2.2. Ku rozumieniu godności człowieka ……………………………………………………...170

2.3. Ku rozumieniu podmiotowości człowieka ……………………………………..………177

ROZDZIAŁ V: CZY ISTNIEJE WSPÓLNY RDZEŃ FILOZOFICZNYCH

UGRUNTOWAŃ PRAW CZŁOWIEKA? ………………………………………..188

BIBLIOGRAFIA …………………………………………………………………………………………..206

2. U podstaw rozumienia człowieczeństwa, godności i podmiotowości ………………….159

3. Próby wyjścia z impasu …………………………………………………………………………..181

WPROWADZENIE

Kilka uwag o prawach człowieka . W dobie toczących się wojen, problemu współcze-

snego niewolnictwa, globalnego przeludnienia czy dyskryminacji religijnej i płciowej nie

dziwią nikogo dyskusje nad prawami człowieka – dyskusje przebiegające w klimacie poczu-

cia ich głębokiego i wielowymiarowego kryzysu.

Idea praw człowieka występuje we wszystkich dziedzictwach kulturowych, systemach

społecznych, cywilizacjach i religiach świata. Rozważania nad ich źródłem, próba zdefinio-

wania tych praw, szukanie odpowiedzi na pytania: czym one są, czy w ogóle istnieją, poja-

wiały się i pojawiają w koncepcjach większości filozofów zajmujących się antropologią, ety-

ką, koncepcjami społeczeństwa czy państwa.

W interdyscyplinarną debatę nad problem praw człowieka, która jeszcze do niedawna

toczyła się przede wszystkim w środowiskach naukowych, coraz częściej włączają się media

masowe, które wielokrotnie w sposób powierzchowny – niejednokrotnie zatracając granicę

pomiędzy faktem a opinią, czy pomijając płaszczyzny i poziomy dyskusji – informują nas

o złamaniu kolejnego prawa w stosunku do indywiduum X czy społeczności Y. Do burzliwe-

go strumienia informacji o prawdziwym czy rzekomym łamaniu praw człowieka włącza się

także w coraz bardziej istotny sposób Internet.

Prawa ludzkie stanowią także kryterium oceny politycznej oraz etycznej (m.in. pod-

czas oceny współczesnych systemów politycznych), pozostają również ważną przesłanką

w dyskusjach na temat miejsca religii w świecie, roli współczesnej kultury (szczególnie tej

preferującej inny system wartości niż Zachodni), roli i zakresu kompetencji władzy, czy na

temat samego człowieka. Pomimo ciągłych polemik nie udało się jednak stworzyć ani jednoli-

tej koncepcji tych praw, ani ich jednolitej definicji, nie mówiąc już o jednym stałym ich kata-

logu.

Problemem dyskusyjnym i dyskutowanym jest także kwestia: czy jedynym twórcą

praw człowieka jest państwo, czy może jest tak, że one po prostu istnieją, a zadaniem

i obowiązkiem państwa jest ich ochrona i przestrzeganie?

Pytania stawiane pod adresem praw człowieka, a dotyczące ich zakresu, obowiązy-

walności czy w końcu podstawy i sensu ich istnienia nie powinny nikogo dziwić i pewnie nie

dziwią, ale co z tych pytań i rozważań dla indywidualnego człowieka wynika? Czy nieustają-

ca dyskusja nad tymi prawami wystarczy, aby zostały one powszechnie i bezwarunkowo

uznane, nie wspominając już o powszechnym ich przestrzeganiu?

Trochę z zaniepokojenia spowodowanego współczesną sytuacją polityczną, ekono-

miczną czy religijną, a trochę z przekory, którą wywołuje obserwacja ciągłych bezowocnych

prób wyjścia z zaistniałych kryzysowych sytuacji, w których prawa człowieka spychane są na

plan dalszy bądź stanowią tylko ideologiczne hasła bez pokrycia, autorce rozprawy nasuwa

się pytanie: po co w ogóle nam prawa człowieka, skoro tak często są one lekceważone i łama-

ne? Może jest tak, jak w swoim artykule zatytułowanym właśnie Po co nam prawa człowieka

napisał Leszek Kołakowski, iż „[d]oktryna praw człowieka upowszechnia w naszej cywiliza-

cji atmosferę nieskończonych roszczeń ubranych w język tych praw. Czegokolwiek sobie

życzę, czegokolwiek bym chciał, mniemam, że mi się to należy na mocy praw człowieka” 1 .

Jeżeli tak rzeczywiście jest, to czy należy w ogóle podejmować się kolejnych dyskusji nad

prawami człowieka, czy może poprzestać na tym, co do tej pory zostało na ten temat powie-

dziane i napisane. W perspektywie zwątpienia w ideę praw człowieka korci jednak chęć

wniesienia choćby kolejnego drobnego wkładu w pozytywne nad nimi rozważania.

W namyśle nad prawami człowieka na pewno należy pochylić się głębiej nad pojmo-

waniem podmiotu owych praw – człowieka. Zdaniem autorki bowiem tylko z perspektywy

bytu ludzkiego możliwa jest konstruktywna i sensowna debata nad tak specyficznym proble-

mem. O tym, jakie mogą być konsekwencje lekceważącego potraktowania świadczą chociaż-

by przerażające doświadczenia drugiej wojny światowej. Dlatego najważniejsze dokumenty

mające chronić człowieka – zarówno te posiadające już wartość historyczną, jak i współcze-

śnie obowiązujące –odwołują się na wstępie (jakoby ku przestrodze) do wydarzeń z przeszło-

ści podając przyczyny łamania praw człowieka 2 , a po drugie powołują się na jednostkę ludz-

ką, jej człowieczeństwo i godność 3 , a szczególnie wynikające z nich atrybuty tj. podmioto-

wość, wolność czy równość. Tak więc każdy filozoficzny spór wokół podstaw obowiązywal-

ności praw człowieka powinien dotyczyć (i najczęściej dotyczy) pojmowania samego czło-

wieka lub sensu stricte człowieczeństwa jako zespołu pewnych cech, dzięki którym, każdy

1 L. Kołakowski, Po co nam prawa człowieka, „Gazeta wyborcza”, 25-26 X 2003, s. 13.

2 Na łamanie praw człowieka zwraca już uwagę na przykład francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

z 1789r., gdzie w uroczystym wstępie czytamy: „(…) zwarzywszy, że nieznajomość, zapomnienie, czy lekcewa-

żenie praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść publicznych i korupcji rządów (…); zaś w Preambule

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948r. podkreśla się, iż: „(…) zwarzywszy, że brak poszanowania

i pogarda dla praw człowieka doprowadziły do aktów barbarzyństwa, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości

(…)”. Również dokumenty państwowe we wstępach do ustaw zasadniczych podkreślają przyczyny konieczności

ochrony praw człowieka, nie jest tu wyjątkiem obecna Konstytucja RP „(…) pomni gorzkich doświadczeń

z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane (…)”. Prawa człowie-

ka . Wprowadzenie. Wybór źródeł, K. Motyka, Lublin 2004, s.119, 125, 285.

3 Na przykład w 1 art. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka czytamy: „Wszystkie istoty ludzkie rodzą się

wolne i równe w swojej godności i swych prawach”. Tamże, s. 125.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: