Pojęcie świadomości - w różnych filozofiach.pdf - Filozofia człowieka - jelonka72

POJĘCIE ŚWIADOMOŚCI

Świadomość ma dla człowieka ogromne znaczenie, daje możliwość uświadamiania

sobie sytuacji w świecie przez wewnętrzne odzwierciedlenie rzeczywistości. Człowiek za

pomocą czynności świadomych reguluje swoje stosunki z otoczeniem zewnętrznym i

wewnętrznym. Świat w którym żyje może sobie uświadamiać zarówno jako całość, jak i

różne jego fragmenty i aspekty.

Świadomość jednak nie jest jedyną formą odzwierciedlania rzeczywistości, ale

najwyżej rozwiniętą. Istnieją również fizykalne formy, np. odbicie w lustrze, portret malarski,

kopia fotograficzna itp. Świadomość nie jest także jedynym rodzajem odzwierciedlenia

wewnętrznego, ponieważ u organizmów żywych obserwujemy również fizjologiczne i

motoryczne jej formy zawsze wtedy, gdy mamy do czynienia z kierowaniem się cechami

rzeczywistości.

Świadomość ma charakter dynamiczny i dzięki temu może ona pełnić w działalności

podstawową funkcję orientacyjną tzn. nie jest ona czymś stałym, lecz procesem czynnym,

który odkrywa rzeczywistość i wydobywa nowe jej aspekty. Najlepszym przykładem jest

fakt, iż spostrzeganie tych samych zjawisk przez dwoje ludzi, a nawet jednego człowieka w

różnym okresie swojego życia, daje różne wyniki tzn. są różnie interpretowane, zależą

między innymi od potrzeb i stanów emocjonalnych od posiadanej wiedzy itp.

Świadomość może być aktualna, jako czynności świadome, które występują w

określonym momencie czasu, oraz latentna (potencjalna), jako stan, w którym człowiek ma

możność uświadomienia sobie czegoś, ale aktualnie sobie tego nie uświadamia.

Wewnętrzne odzwierciedlanie rzeczywistości ma przede wszystkim charakter

subiektywny. Przez słowo subiektywny rozumie się to, że proces świadomości, to w jaki

sposób przebiega i czy przebiega bez zakłóceń nie zależy od tego jaka jest rzeczywistość, ale

jaki jest człowiek, czyli przede wszystkim od jego organizacji psychologicznej i od

funkcjonowania jego organizm.

Zależność odzwierciedlenia rzeczywistości od struktury i funkcjonowania organizmu

przejawia się zależnie od struktury i funkcjonowania narządów zmysłowych, za pomocą

których człowiek odbiera informacje o tym, co się "dzieje" w świecie zewnętrznym i w nim

samym, oraz od struktury i funkcjonowania mózgu, w którym odebrane przez zmysły

informacje podlegają złożonym procesom analizy i syntezy. Procesy mózgowe są bardzo

istotne dla przebiegu procesu świadomości, od nich zależy ogólny stan aktywności, który

nazywany jest czuwaniem i jest niezbędny do tego, aby mogły wystąpić zjawiska świadome.

Również istotną rolę w czynnościach świadomych jest stan przytomności, który jest

odpowiedzialny za rozpoznawanie mowy, przedmiotów sytuacji, krótko mówiąc odpowiada

za zdolność nawiązania kontaktu z otoczeniem. Ten stan przytomności również zależy od

procesów mózgowych, które odbywają się w części mózgu zwanej pniem mózgowym. Od

struktury narządów i ich funkcjonowania narządów zmysłowych zależy również modalność

zjawisk świadomych, czyli to w jaki sposób rzeczywistość obiektywna odzwierciedlana jest w

świadomości i jak przeżywane są zjawiska przez podmiot, który dokonuje procesu

świadomości.

Jako odzwierciedlenie rzeczywistości zjawiska świadome mają swój przedmiot.

Przedmiotem tym są rzeczy, do których zjawiska świadome się odnoszą, czyli np. jeżeli

spostrzegamy jakąś rzecz to przedmiotem naszej świadomości jest ta właśnie rzecz którą

spostrzegamy i która poddana jest analizie w procesie świadomości.

John Lock angielski filozof odróżniał dwa rodzaje doświadczeń: zewnętrzne i

wewnętrzne. Właśnie z jego filozofii wywodzi się podział na świadomość ekstrospektywną i

introspektywną. Różnica między nimi polega na tym, że przy ekstrospekcji człowiek

koncentruje swoją uwagę na przedmiocie swojej świadomości, natomiast przy introspekcji

człowiek analizuje sam akt świadomości. Naturalne i normalne nastawienie człowieka to

nastawienie ekstrospekcyjne. Jednakże są przypadki, kiedy człowiek koncentruje się na

samym akcie poznania. Są to najczęściej ludzie mający problemy z zaburzeniami czynności

psychicznych.

Jedną z zasad klasyfikacji zjawisk świadomości jest klasyfikacja ze względu ich

przedmiot. Na tej zasadzie możemy rozróżniać: wrażenia, spostrzeżenia, myśli, uczucia.

Jeżeli chodzi o wrażenia to są to odzwierciedlone cechy zmysłowe przedmiotów działających

na nasze narządy zmysłowe np. smak, zapach, twardość itp. Natomiast spostrzeżenia to nic

innego jak odzwierciedlenie pewnych zjawisk, sytuacji, przedmiotów. Myśli to

odzwierciedlenie cech, które nie są nam dane zmysłowo np. pojęcie sprawiedliwości,

równości. Uczucia to odzwierciedlenie osobistego stosunku do przedmiotu, zjawisk

spostrzegania np. przyjaźń do kogoś.

Jest jeszcze jedno rozróżnienie zjawisk świadomości ze względu na ich przedmiot.

Chodzi o podział na świadomość własnego ja (samoświadomość) i świadomość otaczającego

świata. Człowiek choć żyje we wspólnocie z otaczającym światem, to jednak zachowuje

pewną odrębność, swoje cele i potrzeby. Może on w różny sposób uświadamiać sobie swoje

związki z otoczeniem jak i swoją odrębność. Dlatego zdolność uświadamiania sobie zjawisk

zachodzących w świecie w sposób obiektywny, jako niezależnych od własnej osoby, jest

ważnym etapem w rozwoju człowieka.

Oprócz wspomnianego już przedmiotu świadomości należy odróżnić treść zjawisk

świadomości. Jeden i ten sam przedmiot może być uświadamiany z różnych punktów

widzenia, w świadomości człowieka mogą być reprezentowane różne jego cechy. Treść

zjawisk świadomości stanowią te cechy przedmiotu, które człowiek sobie uświadamia. Treść

ta jest stale zmienna, tak jak zmienny jest proces świadomości (świadomość dynamiczna).

Człowiek jest istotą społeczną, czyli jest niejako zmuszono do obcowania z innymi

ludźmi. To powoduje zacieranie się różnic między indywidualną treścią odzwierciedlania

tych samych przedmiotów przez poszczególnych ludzi. Dużą rolę tu odgrywają środki

masowego przekazu jak również system oświaty, które to kreują pewien wzorzec, utrwalają

go w świadomości ludzi. Ponieważ człowiek uczestniczy w swoim życiu w różnych

środowiskach społecznych, dlatego poglądy dotyczące danej sprawy będą mu bliskie z punktu

widzenia jego etapu życiowego na jakim się aktualnie znajduje.

A zatem treść odzwierciedlenia rzeczywistości w świadomości jednostki może być

uwarunkowana przez dwa czynniki zewnętrzne: przez obiektywne cechy samego przedmiotu,

z którym jednostka styka się w swoim osobistym doświadczeniu i przez społecznie

wytworzony obraz tego przedmiotu, z którym jednostka styka się w swoim życiu społecznym.

Warto zwrócić uwagę na inny ważny czynnik w procesie świadomości, a mianowicie

na mowę, która jest również formą utrwalania społecznego doświadczenia i społecznie

gromadzonej wiedzy o świecie, dzięki której wiedza i doświadczenie indywidualne łączy się

w sposób ścisły z wiedzą i doświadczeniem społecznym. Człowiek ucząc się języka

ojczystego przyswaja jego wiedzę, treści, kulturę, które kształtują jego treści świadome. Świat

jaki człowiek poznaje to świat przedmiotów i zjawisk nazywanych. Podstawową

konsekwencją faktu, że elementy otoczenia uświadamiają się człowiekowi jako przedmioty

nazywane, jest uogólniony charakter ich subiektywnego odbicia w jego świadomości.

Innym ważnym czynnikiem w procesie świadomości jest wspomniana już wcześniej

modalność. Modalności są to różnice między sposobem w jaki człowiek coś widzi, słyszy,

czuje itp. Cechy modalne są dane człowiekowi bezpośrednio, są one doznawane przez niego i

nie mogą być zdefiniowane za pomocą jakichkolwiek innych pojęć.

Zjawiska świadome można podzielić ze względu na cechy modalne na trzy główne rodzaje:

obrazy, emocje i myśli.

Obrazy czyli zjawiska naoczne dzielą się na trzy grupy: na wrażenia (barwy,

dźwięki), na spostrzeżenia (spostrzeżenia przedmiotów, sytuacji, zdarzeń), oraz wyobrażenia

czyli obrazy pamięciowe, które mogą występować w świadomości niezależnie od

bezpośredniej obecności przedmiotu, na podstawie śladów dawniejszych spostrzeżeń.

Emocje, czyli uczucia spośród których możemy wyróżnić dwie grupy przeżyć

emocjonalnych. Pierwsza z nich to wrażenia takie jak (przyjemność, przykrość), drugie zaś

bliższe zjawiskom umysłowym takie jak (miłość, nienawiść). Zjawiska emocjonalne mają

dwa główne wymiary: znak (dodatni lub ujemny), oraz napięcie, którym wyróżniają się stany

aktywności i zahamowania.

Myśli, czyli zjawiska umysłowe, można w nich wyróżnić: pojęcia i sądy, poczucia

(poczucie pewności i niepewności), oraz oceny (ocena ważności lub nieważności).

Wszystkie zjawiska świadomości niezależnie od przeprowadzonego wyżej podziału

mogą być odczuwane jako podmiotowe i jako przedmiotowe. Człowiek który spostrzega jakiś

przedmiot bądź sytuację jest świadomy tego, że jest to jego spostrzeżenie, i że odnosi się do

tego przedmiotu. Tak jak wrażenia i myśli mają przede wszystkim silny charakter

przedmiotowy tak uczucia są z reguły bardzo osobiste, podmiotowe.

Innym ważnym pojęciem, które towarzyszy świadomości jest pojęcie pola

świadomości. Można je krótko scharakteryzować, że jest to ogół zjawisk świadomości

występujących u człowieka w określonym momencie czasu. Pole świadomości posiada

strukturę, która jest zmienna. Można wyróżnić trzy główne rodzaje struktury: przestrzenną,

czasową i logiczną. W procesie świadomości spostrzegamy albo fragmenty, w zależności od

tego jak skomplikowany jest przedmiot naszego spostrzegania. Chodzi mianowicie o to, że

liczba elementów dających się wyróżnić w polu spostrzegania człowieka w określonym

momencie czasu jest ograniczona. W ujęciu psychologicznym należy wyróżnić zbiory małe i

duże. Małe czyli takie jakimi człowiek może operować mając w świadomości wszystkie jego

elementy. Natomiast zbiory duże to takie które wymagają pewnych operacji aby można je

było zapamiętać. Podstawową taką operacją jest przekształcenie ich w zbiory małe.

W badaniu świadomości wyróżniamy dwie grupy metod: metody subiektywne i

metody obiektywne. Subiektywne polegają na tym, że podmiot, u którego występują badane

zjawiska, sam je obserwuje i dokonuje ich opisu. Metody te nazywane są introspekcyjnymi.

Metody obiektywne polegają na wnioskowaniu o zjawiskach świadomości na podstawie ich

przejawów zewnętrznych.

Trzeba jednak zauważyć, że obie te metody są zawodne i twierdzenia oparte na ich

wnioskach dają mały procent prawdopodobieństwa.

Pojęcie świadomości - w różnych filozofiach.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: