drama jako metoda pracy Anita Kryńska.doc

Anita Krysińska

DRAMA JAKO JEDNA Z METOD PRACY Z DZIEĆMI PIERWSZEGO ETAPU EDUKACYJNEGO

Zajęcia teatralne z wykorzystaniem technik dramowych i inscenizacji w ramach prowadzonych zajęć świetlicowych, przy Szkole Podstawowej nr 55, w Gdańsku.

Drama, jako metoda pedagogiczna

Podejmowanie roli, improwizowanie i cały bogaty zestaw środków i strategii może być wykorzystywany do nauki różnych przedmiotów oraz przygotowania do pełnienia ról społecznych. Konflikt i problem w dramie jest wymyślony, wyobrażony lub zaczerpnięty z lektur i opowiadań. Nie jest – jak w psychodramie – osobistym, bolesnym przeżyciem powodującym zaburzenia równowagi psychicznej. W dramie są to najczęściej dość typowe sytuacje konfliktowe. Poznawanie tych sytuacji i skutków ludzkich zachowań oraz poszukiwanie własnych wyborów i rozwiązań przyspiesza emocjonalne, intelektualne i społeczne dojrzewanie uczestników dramy. Dokonywanie niewłaściwych wyborów i sposobów rozwiązania konfliktów podczas dramy jest natychmiast zauważalne i możliwe do naprawienia.

Drama, jako metoda dydaktyczno – wychowawcza, przedłużeniem zabawy dziecięcej

W społeczeństwach pierwotnych, małe dzieci nie wiedziały, co to jest zabawa. Od                 najwcześniejszych lat uczestniczyły w pracach swoich rodziców. Dopiero wyższy i wyspecjalizowany poziom narzędzi pracy rodziców, umożliwił dzieciom włączenie się w pracę rodziców. Należy sądzić, że wtedy narodziła się zabawa, jako sposób sprostowania rzeczywistości  ludzi dorosłych.

Społeczne pochodzenie zabaw potwierdzić może także zależność treści zabaw tematycznych dzieci od środowiska, w którym przebywają  i od kontaktów z kulturą. Dzieci najczęściej odgrywają role rodziców i kuzynów oraz role zawodowe z najbliższego otoczenia, takie jak: lekarza, nauczyciela, konduktora i tym podobne. Bawiąc się w role bardzo dokładnie naśladują swoich rodziców, ich sposób zachowania czy mówienia. Jako lekarze odtwarzają rytuał pacjenta i posługują się językiem specjalistyczno – medycznym. Wielki wpływ na treści zabaw i charakter bohaterów mają środki masowego przekazu i literatura. Dzieci bawią się  na przykład w „Gwiezdne wojny” czy też „Robinsona...”

Z tych rozważań można wyciągnąć jeden ważny wniosek. Człowiek przez całe życie ma potrzebę zabawy czyli przyjemności przebywania w innym, iluzorycznym świecie, w świecie fikcji, fantazji, wyobraźni, w świecie, w którym można przekraczać samego siebie i realizować najśmielsze marzenia.

Zabawy dziecięce można podzielić na kilka kategorii:

- zabawy manipulacyjne, czasami nazywane przed-zabawami ( na przykład: pełzanie, ślizganie się, jazda na koniu na biegunach..) charakterystyczne dla wieku 1 do 3lat.

- zabawy tematyczne, zwane zabawami w granie ról, w fikcje czy dramatyzacyjnymi ( na przykład: karmienie i głaskanie maskotek, rozmawianie z nimi, ranie ról rodzinnych – matki, ojca). Pojawiają się one około 3 roku życia a apogeum osiągają około 6 roku życia – zawsze istnieje tu świadomość realnego świata.

- zabawy konstrukcyjne ( na przykład: rysowanie, budowanie z klocków, z plasteliny – domów, pałaców...budowanie z kart, puszczanie baniek mydlanych); rozwijają się równolegle z  zabawami w granie ról i przepełnione są fiksacją.

W miarę jak dzieci dorastają do rozumienia reguł gry, pojawiają się gry ruchowe, stolikowe, umysłowe. W wieku szkolnym coraz większą rolę odgrywają gry sportowe i komputerowe. Pojawia się teatr amatorski.

Drama nawiązuje do drugiej kategorii zabaw, nazywanych tematycznymi, dramatyzacją lub graniem ról. Jednakże, drama nie jest tylko zabawą w role. Jest nad- zabawą , bardziej zorganizowaną o wyższej, bardziej zorganizowanej strukturze.

- drama jest zabawą przygotowaną przez pedagoga i to nauczyciel przynosi do klasy tematy, fikcyjne sytuacje wyjściowe i reguły, którym uczniowie powinni się podporządkować ; są to sytuacje problemowe, które uczniowie rozwiązują.

- w dramie zabawa w role i konkretne ćwiczenia są podporządkowane określonym celom dydaktyczno – wychowawczym, podczas gdy zabawy mają charakter przypadkowy;

- drama nie kończy się na zabawie w rolę, po każdym ćwiczeniu , po wyjściu ze świata fiksacji następuje refleksja nad przeżyciami w rolach;

- czasami drama pełni funkcję terapeutyczną – uczniowie porównując różne rozwiązania tej samej konfliktowej sytuacji, uczą się jak radzić sobie w życiu.

Uczenie i wychowanie przez dramę należy rozpoczynać od tego co dziecku daję największą radość, największe zadowolenie. W pracy z dziećmi można wprowadzać jakąś niespodziankę, zagadkę, elementy tajemniczości. Należy pamiętać także, żeby na pierwszych zajęciach wprowadzać techniki najprostsze, w ten sposób uniknie się zniechęcenia uczniów  trudnościami i niepowodzeniami. W dramie na ogół ćwiczenia ruchowe wyprzedzają słowa ( monologi, dialogi), zatem najpierw gestem, mimiką twarzy uczniowie przedstawiają sytuację, którą potem wyrażają słowami.

Poprzez dramę – dziecko – uczy się nie tylko poprawnego myślenia, mówienia czy pisania, ale przede wszystkim twórczego nastawienia się do rzeczywistości – twórczego wypowiadania zarówno  słownie jak i pisemnie.

Drama z istoty swej jest metodą uczenia się przez działanie ( w rolach)- drama rozwija uzdolnienia literackie, teatralno – autorskie i cechy wizjonerskie a także – uczy praktycznych „ życiowych” form rozwiązywania konfliktów, problemów.

Nauczyciel pracując metodą dramy nie może zapominać o podstawowych zasadach nauczania:

- zasada poglądowości – najpierw przedstawić i przeżyć daną sytuację fikcyjną, potem zaś o niej rozmawiać.

- zasada stopniowania trudności – od technik najprostszych przechodzimy do bardziej skomplikowanych form; zaczynamy od tego co bliższe uczniowi do tego co dalsze.

- zasada aktywnego udziału uczniów jest oczywista. Osoba biorąca udział w dramie musi być aktywno – twórcza.

- zasada trwałości wiedzy – powtarzanie na przykład materiału, ale zawsze tworcze, w zmienionej sytuacji fikcyjnej lub poza fikcyjnej .

Pamiętajmy, że czynna rola ucznia jest  dzisiaj jednym z  podstawowych postulatów  współczesnej dydaktyki. Proces uczenia się przebiega szybciej i skuteczniej  gdy uczeń czynnie w nim uczestniczy. Aktywność słuchaczy w procesie kształcenia ma istotne znaczenie dla rozwoju ich zainteresowań i zdolności poznawczych. Drama – metoda wszechstronnego, harmonijnego rozwijania osobowości dziecka, wyrosła z praktyk ludzi teatru, łącząc pasje artystyczne z pedagogicznymi. Pedagog nie nastawia się na formę wypowiedzi ale na przeżycia dzieci.

Techniki dramowe

Rola – polega ona głównie na tym, że dziecko jest osobą w nowej , nie znanej mu, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji jakiejś określonej postaci. Jedną z form pracy w roli jest także etiuda pantomimiczna, ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Ćwiczenie to rozwija „elokwencję” ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnię, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w rolę, klimat  i atmosferę.

Rozmowa – jest ona najprostszym sposobem bycia w roli – polega ona na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi.

Wywiad – wywiad może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy, oficjalny, prowadzony przez grupę  z jedną lub kilkoma osobami.

Improwizacja i inscenizacja – improwizacje to scenki. Inscenizacje improwizowane oparte są często na opowiadaniu nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Dzieci działają w grupie bez nastawienia się na efekty artystyczne. Przedstawienie improwizowane trwa z reguły przez całe organizowane zajęcie. Dostarcza głębokich przeżyć uczestnikom, mogą tu pojawić się samodzielnie wykonane przez dzieci kostiumy i przedmioty charakterystyczne dla występujących postaci. Inscenizacja opiera się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów. Dzieci – aktorzy uczą się tekstu na podstawie scenariusza.

Rzeźba – najprostsza sytuacja , w której uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu.

Do jeszcze innych technik dramowych zaliczamy: tak zwane tworzenie Żywych Obrazów, Film – Stop klatka, Rysunek, Przedmiot – Znak, Kostium, Muzeum, Plan – Mapa, List, Dziennik, Zabawy.

Zasady organizacyjno – dydaktyczne dramy

Istnieją  zasady,  których nauczyciel powinien się trzymać, oto niektóre z nich;

1.      Ciekawy temat, bliski problemom dzieci, który ich zaabsorbuje i zainspiruje do dalszej pracy,

2.      Na pierwszych zajęciach powinno się wprowadzić najprostsze techniki, takie jak rzeźbę czy żywy obraz,

3.      Najlepiej zacząć od prowadzenia małych grup,

4.      Dobrze gdyby nauczyciel przez szereg wstępnych zajęć prowadził ćwiczenia wyciszające,

5.      Żeby utrzymać zainteresowanie dzieci, uaktywnić różne strony osobowości a także zapewnić komfort przemienności napięć i odpoczynku, nauczyciel powinien kierować się przy opracowywaniu struktury i technik dramowych zasadą kontrastu i różnorodności ćwiczeń...

6.      Sala – powinna spełniać określone warunki. Ideałem jest pracownia teatralna, odizolowana od pozostałych pomieszczeń szkolnych. Sala nie powinna być za duża, prowadzący nie powinien tracić kontaktu z dziećmi. Mniejsza sala ułatwia nauczycielowi prowadzenie zajęć i panowanie nad grupą.

7.      Czas trwania zajęć – jest dowolny ale najczęściej trwają około 90 minut,

              Podsumowując w dramie najważniejszy jest cel, jemu to nauczyciel podporządkowuje temat, całą strukturę dramy i organizację pracy. Mając cel przed oczami, elastycznie prowadzi zajęcia, łatwo zmieniając koncepcje zajęć, improwizując pod wpływem sugestii, pomysłów i możliwości uczniów, jednocześnie konsekwentnie realizując zadania.

To wszystko co zostało wymienione wyżej zastosowano w praktyce. Dramę, jej elementy wykorzystano do pracy z dziećmi klas I – III, szkoły podstawowej w Gdańsku.

          Program nosił nazwę „Teatromaniak” i były to zajęcia teatralne z wykorzystaniem technik dramowych i inscenizacji, zajęcia te przeznaczono dla dzieci w młodszym wieku szkolnym bez względu na wiadomości , umiejętności i poziom uzdolnień wychowanków. Program ów realizowany był w świetlicy szkolnej, w szkole podstawowej nr 55 , w Gdańsku, w roku szkolnym 2005/2006.

        W obecnych czasach dużo dzieci spędza czas, swój czas wolny oglądając telewizję, grając w gry komputerowe, często bez  kontroli rodziców. Łatwość dostępu do internetu i innych zdobyczy techniki powoduje, że inne formy spędzania wolnego czasu zeszły na plan dalszy. Biorąc pod uwagę to co się dzieje na świecie – co odzwierciedla się w filmach…a nawet w przekazie informacji a co przekłada się na funkcjonowanie rodziny, w coraz większym stopniu powoduje agresję, apatię, izolowanie się, samotność…niestety dotyka to najbardziej dzieci. Utrwalają się negatywne wzorce zachowań, narastają trudności w kontaktach społecznych, brak empatii…i właśnie z myślą o dzieciach pozostawionym samym sobie stworzono program w którym poprzez grę aktorską mają wyjątkową okazję do osiągnięcia sukcesu – gra aktorska stymuluje „młodego aktora” do podejmowania nowych wyzwań, daje poczucie własnej wartości, godności, pozwala otworzyć się i nawiązać nowe kontakty.

      Założeniem programu było wzbogacenie wiedzy dziecka o teatrze, kształtowanie doznań estetycznych. Poprzez aktywne uczestnictwo  dziecka  w zajęciach nabywa ono umiejętności poprawnego mówienia a więc zaczyna posługiwać się poprawna polszczyzną, potrafi modulować głos, wyrażać uczucia, nastroje poprzez różnego rodzaju formy ekspresji. Pedagogika twórczej aktywności mająca swe tradycje w ideach „Nowego Wychowania” uznaje ekspresję za jeden z czynników rozwoju aktywności edukacyjnej. Przedstawienia teatralne, scenki rodzajowe, krótkie etiudy wyzwalają u dziecka w sposób naturalny potrzebę poznania siebie, świata i kształtują jego aktywności edukacyjne.

     Zajęcia teatralne prowadzone były metodami umożliwiającymi dzieciom aktywne doświadczenia i przeżywania tego co jest tematem zajęć .Podczas  procesu twórczego zrealizowane zostały rożne techniki teatralne dostosowane do zainteresowań, umiejętności, radzenia sobie z problemami, poziomem aktywności  dziecka.

      Realizując ten program miało się na uwadze przede wszystkim dziecko – miało się ono bawić…bez zmuszania…udział w zajęciach miał dziecku sprawiać przyjemność – a my jako nauczyciele, wychowawcy poprzez udział własny, własną pasję, zaangażowanie mieliśmy sprawiać, że dziecko bawiąc się uczy, jest bardziej otwarte na siebie i innych…

Pod koniec realizacji programu „Teatromaniak”, aby dowiedzieć się czy założone cele osiągnięto, przeprowadzono ankiety wśród dzieci. Pozwolę sobie zamieścić tylko jedną, podsumowującą  wszystkie zajęcia, by zobrazować przydatność dramy jako dobrej metody do pracy z dziećmi pierwszego etapu edukacyjnego. Wybrano 22 dzieci ( one to stanowiły 100% badanych). To były dzieci, które najczęściej brały udział w zajęciach ze względu na ich długotrwały pobyt w świetlicy szkolnej. Wiek dzieci był zróżnicowany, od klas 0 do III.

Ankieta skierowana do dzieci uczestniczących w zajęciach teatralnych

1.      Czy lubisz zajęcia teatralne?

a.       tak

b.      nie

      2.    Dlaczego lubisz zajęcia teatralne?

a.       uczę się ładnie mówić, doskonalę mowę,

b.      ćwiczę pamięć,

c.       pomaga mi to w nauce,

d.      lubię pokazywać to co potrafię,

e.       jestem odważniejszy (a),

f.        zacząłem (łam) się więcej śmiać

g.      czuję się pewniej w grupie,

h.      wszyscy są mili,

i.        pani uczy nas życzliwości i mówi „że musimy sobie pomagać”,

j.        uczę się pracować w grupie,

k.      mogę pomóc słabszym,

l.        uczę się porządku i dyscypliny,

m.    zaufałem (łam) sobie,

n.      uwierzyłem ( łam) we własne siły,

o.      uczę się analizować własne siły,

p.      rozwijam zainteresowanie książką,

q.      są zabawą , która bawi,

r.        są ciekawe,

s.       uczą myślenia.

      3.   Czy chciałbyś ( chciałabyś ) by zajęcia teatralne były prowadzone...?

a.       często,

b.      od czasu do czasu,

c.       rzadko,

d.      wcale.

Oto wyniki ankiety:

Pytanie pierwsze „ Czy lubisz zajęcia teatralne?”- 19 dzieci odpowiedziało pozytywnie, to jest 86 % badanych. Świadczy to bez wątpienia, iż właściwie prowadzone zajęcia dramowe są atrakcyjne dla dzieci , urozmaicają one szkolną codzienność, potrafią do dzieci dotrzeć i uczynić łatwymi do przyswojenia pojęcia takie jak na przykład tolerancja. Włączając do zabawy elementy wyobrażeniowe, wykształcamy w dziecku umiejętność dostrzegania  i rozumienia pewnych sposobów postępowania w różnych sytuacjach. Niestety 3 osoby, to jest 13 % badanych nie lubią tego typu zajęć – z analizy dokumentacji szkolnej, rozmowy z wychowawcami, pedagogiem dzieci te nie lubią niczego co jest związane ze szkołą. Mam jednak nadzieję, że cierpliwość i konsekwencja nauczycieli prowadzących te zajęcia pomogą przełamać niechęć i wrogość  tych dzieci.

Pytanie drugie „Dlaczego lubisz zajęcia teatralne?”. Analizując dane zawarte w poniżej zamieszczonej tabeli należy wziąć pod uwagę, iż dziecko dysponowało możliwością wyboru pięciu zalet zajęć. Pytania drugiego i trzeciego ze względu na negatywną  odpowiedź na pytanie pierwsze nie zadano trojgu dzieciom. Zatem w tym przypadku 19 dzieci stanowi 100% badanych.