Zasady ustroju Rzeczypospolitej Zasady zawarte w konstytucji określają tożsamość konstytucyjną państwa. Zasady te określają podstawowe sposoby oraz treść wykonywania władzy, a także wskazują, jakie idee i cele powinny być w tym procesie urzeczywistnione. Konstytucja Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 umieszcza podstawowe zasady ustrojowe w rozdziale I mającym tytuł „Rzeczypospolita”. Ten rozdział konstytucji chroniony jest specjalnym trybem zmiany, do podstawowych zasad ustrojowych zawartych w Konstytucji zaliczamy: zasada suwerenności narodu, zasada niepodległości i suwerenności Państwa, zasada demokratycznego państwa prawnego, zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa, zasadę społeczeństwa obywatelskiego, zasadę podziału władz, zasada społecznej gospodarki rynkowej, zasadę przyrodzonej godności człowieka.
Zasada suwerenności Narodu – zasada ta określa nam suwerena, czyli wskazuje, do kogo należy władza w państwie. W art. 4 ust. 1 występuje nawiązanie do XVII i XIX wiecznej suwerenności, a więc umieszczenie w Konstytucji zakazu powrotu do monarchii. Podstawowe formy wykonywania władzy przez naród określa art. 4 ust 2 – stanowiąc, że Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.
Zasada niepodległości i suwerenności Państwa – Ochrona niepodległości została wymieniona na pierwszym miejscu wśród zadań RP (art. 5). Ograniczenie suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie szczególnej regulacji konstytucyjnej, role tej klauzuli w konstytucji pełni art. 90 ustalając skomplikowane wymagania proceduralne dla dojścia do skutku takiej umowy międzynarodowej.
Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2) – pojęciu państwo prawne można przypisać szereg znaczeń. W ujęciu najszerszym jest tożsame z sumą cech ustrojowych. Do elementów państwa prawnego zalicza się zasadę podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów oraz szczególną rolę ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa. Formalny aspekt tego pojęcia zakłada, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów, ale przede wszystkim przez organy państwowe. Działanie państwa powinno charakteryzować się regułami stanowienia prawa tzw. zasadą przyzwoitej legislacji, czyli zaufania obywatela do państwa. W ramach tego zaufania należy wymienić: zakaz działania prawa wstecz, zakaz stanowienia prawa obowiązującego z mocą wsteczną; odpowiedni okres dostosowawczy (vacatio legis); zasadę ochrony praw nabytych(prawa nabyte nie powinny być zmieniane lub niekorzystnie modyfikowane) przepisy prawne powinny być jasne, aby adresat mógł określić konsekwencje swoich działań.
Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa – jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament (konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak: zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez organy rządowe innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia ustawy w celu jej wykonania). Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty) z mocy art. 87 źródłami prawa obowiązującymi powszechnie są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego. Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny czyli mogą być wydawane przez upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli do ich wydania potrzebne jest upoważnienie ustawowe o szczegółowym charakterze, co do przedmiotu, podmiotu i treści. Organ władzy publicznej mogą stanowić tylko akty prawa wewnętrznego tzn. akty normatywne obowiązujące jedynie jednostki podległe wydającemu dany akt.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego (art. 11-19) – Konstytucja nigdzie nie używa pojęcia społeczeństwa obywatelskiego, w wielu swoich sformułowaniach daje wyraz elementom tej idei. Konstytucja zakłada że obywatel może funkcjonować w kilku wymiarach: politycznym, prawnym, pracowniczym, terytorialnym zakłada też że interesy i dążenia mogą mieć charakter przeciwstawny, a proces ich wyrażania musi mieć charakter pluralistyczny. Ten pluralistyczny charakter przejawia się w możliwości tworzenia partii politycznych. Art. 11 Konstytucji określa cechy jakimi musi odpowiadać organizacja by mogła być uznana za partię: członkowie mogą być tylko obywatelami polskimi; zrzeszenie może odbywać się na zasadzie dobrowolnej i równości; celem jej działania jest wpływanie na kształtowanie polityki i sprawowanie władzy. Na mocy art. 13 zakazane jest istnienie partii politycznych o ideologii odwołującej się do faszyzmu, nazizmu czy komunizmu; mających w programie sianie nienawiści rasowej; zakładających stosowanie przemocy; zakładających istnienie tajnych struktur lub członkostwa. Zasada społeczeństwa obywatelskiego zakłada istnienie także organizacji jak związki zawodowe, kościoły i związki wyznaniowe. Zasada ta ma gwarantować także istnienie samorządu terytorialnego.
Finansowanie partii politycznych Majątek partii: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku oraz określonych ustawami dotacji i subwencji Dozwolone źródła finansowania: z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach; z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi SP; ze zbycia należących do partii składników majątkowych, z działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele działalności partii oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego; z zaciąganych kredytów bankowych na cele statutowe. Niedozwolone źródła finansowania partia nie może: prowadzić działalności gospodarczej; przeprowadzać zbiórek publicznych; przyjmować środków finansowych i innych wartości niepieniężnych od osób fizycznych nie mających miejsca zamieszkania na terenie RP; cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie RP
Zasada podziału władz (art. 10) – Jest to jedna z najstarszych zasad towarzyszących rozwojowi myśli ustrojowej. O podziale władz można mówić w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. W sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) – podział władz oznacza wydzielenie rodzajowo odmiennych sfer działania państwa takich jak stanowienie prawa, wykonywania prawa, sądownictwo. W sensie podmiotowym podział władz wymaga określenia, że każdej z tych trzech dziedzin, powinny odpowiadać trzy oddzielne od siebie grupy organów państwa. Zasada podziału władz wymaga istnienia odrębnego organu władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej powołanych do wykonywania swego odcinka władzy państwowej. Drugim elementem podziału władz jest tzw. system wzajemnego równoważenia się hamowania władz. Podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest zasada ich równości, co zapisane jest w art. 10 Konstytucji. Jednak tylko władza ustawodawcza (sejm i senat) są określone w konstytucji jednoznacznie w sposób wyczerpujący i precyzyjny. Określenie władzy wykonawczej (Premier z RM oraz Prezydent) ma charakter przykładowy wskazujący podstawowy element egzekutywy podobnie acz jeszcze ogólniej określa się władzę sądowniczą (sądy i trybunały). Podstawową zasadą podziału władz jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w ręku jednego podmiotu, choć nie ma ona charakteru absolutnego. Pewne zazębianie się kompetencji nie może iść jednak zbyt daleko. Na tym tle istnieją dwie koncepcje – domniemań kompetencji i istoty poszczególnych władz. Koncepcja domniemań kompetencyjnych – opiera się na ocenie charakteru poszczególnych kompetencji władz państwa. Kompetencje dające się określić w miarę jednoznacznie można na zasadzie domniemania podporządkować poszczególnym władzom. Domniemanie kompetencyjne można zawsze zostać przełamane wyraźnym przepisem konstytucyjnym przyznającym organowi władzy wykonawczej kompetencje do uregulowania danego problemu. Jest to możliwe gdyż wszystkie przepisy konstytucji mają taką moc prawną to przepis szczegółowy może ustalić wyjątki od zasady z art. 10 wymaga to jednak wyraźnego uregulowania konstytucyjnego gdyż wyjątków nie można domniemywać, każdy taki przepis powinien podlegać wykładni literalnej (ścisłej) wykluczany jest tryb wykładni rozszerzającej. Druga metoda nie jest w praktyce do końca sprecyzowana. Istnieją dwa modele stosunków miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą. System parlamentarny – jego istotą jest tzw. dualizm egzekutywy, czyli w ramach władzy wykonawczej jest wyodrębniony Prezydent oraz z rząd z premierem na czele. Władza prezydenta jest ograniczona, a kierowanie sprawami państwa należy do rządu. Prezydent jest powoływany przez parlament, a Rząd pochodzi z większości parlamentarnej i odpowiada politycznie przed parlamentem. System prezydencki – jego podstawową cecha jest jednolitość egzekutywy prezydent jest za razem głowa państwa jak i szefem rządu. Przysługuje mu bardzo silna pozycja ustrojowa jest zwierzchnikiem władzy wykonawczej. W systemie tym nie istnieje możliwość rozwiązania parlamentu. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów – centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje Sejmowi jednak wiele decyzji musi być podejmowane większością głosów bezwzględną lub kwalifikowaną. Choć stosunki miedzy władzą wykonawcza a ustawodawczą oparte mają być na równowadze art. 10 to dalsze postanowienia konstytucji nadają silniejszą pozycję parlamentowi a w jego ramach Sejmowi. Pozycja władzy sądowniczej oparta jest na podstawie niezależności od pozostałych władz. Zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 – 24) – zasada ta dokonuje najbardziej ogólnej charakterystyki ustroju gospodarczego Rzeczy pospolitej. Pojęcie to zostało przyjęte z doktryny niemieckiej gdzie funkcjonuje jako soziale Marktwirstchaft istotą tej koncepcji jest powiązanie dwóch podstawowych idei gospodarki rynkowej i państwa socjalnego. Art. 20 Konstytucji wskazuje trzy podstawowe podstawy społecznej gospodarki rynkowej: wolność działalności gospodarczej (art. 22); własność prywatna (art. 21 ust 1) dalsze przepisy (art. 64 ust.2) nie wykluczając istnienia podmiotów państwowych; solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.
Zasada przyrodzonej godności człowieka – art. 30 konstytucji jak i postanowienia wstępu wskazują na przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka. Przyznają zasadzie tej atrybut nienaruszalności a władzom publicznym nakazuje jej ochronę i poszanowanie.
W kwestii wolności i praw człowieka i obywatela Konstytucja RP inspirowana jest następującymi aktami międzynarodowymi: Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Konwencją o Prawach Dziecka, Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Europejską Kartą Socjalną. II rozdział Konstytucji RP wyróżnia: wolności człowieka, wolności obywatela, prawa człowieka, prawa obywatela, obowiązki człowieka, obowiązki obywatela. Termin „człowiek” odnosi się do każdej istoty ludzkiej bez względu na jej obywatelstwo, a zatem i do cudzoziemców. Czasami Konstytucja używa wprost rzeczownika „człowiek”. Jednak w większości przypadków posługuje się zaimkami, np. nikt, kto, każdy, ten; słowami: wszyscy, kobieta, mężczyzna, pracownik, rodzice, dziecko, matka.
Część wolności i praw zastrzeżona jest na rzecz obywateli polskich. Konstytucja adresuje je do „obywatela”. Obywatele polscy mogą korzystać ze wszystkich wolności i praw, które służą każdemu człowiekowi (z wyłączeniem praw służących tylko cudzoziemcom). Są zarazem wyposażeni w dodatkowe prawa i wolności, z których cudzoziemcy nie mogą korzystać. Wolności i prawa zastrzeżone wyłącznie dla obywateli polskich można podzielić na 3 części: 1 część obejmuje wolności i prawa osobiste, np. obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu (a. 52 u. 4), obywatel polski nie podlega ekstradycji czyli wydaniu władzom innego państwa (a. 55 u. 1). 2 część obejmuje prawa polityczne, np. czynne i bierne prawa wyborcze (a. 62, 99, 127 u. 3), prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej (a. 61). 3 grupa obejmuje prawa socjalne, takie jak: prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy na wypadek bezrobocia (a. 67), prawo dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (a. 68 u. 2).
Sposób uzyskiwania obywatelstwa polskiego nabywa się je przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Miejsce urodzenia nie gra żadnej roli. Jest to zasada prawa krwi. Obywatelstwo polskie cudzoziemcom nadaje Prezydent RP (a. 137). Jest to tzw. naturalizacja. Obywatela polskiego nie można pozbawić obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie, lecz na to konieczna jest zgoda Prezydenta RP (a. 34 u. 2 i a. 137). W wolności nikt nie może ingerować, a zwłaszcza organy władzy publicznej. O tym, czy dana jednostka zechce skorzystać z wolności, nikt poza nią decydować nie może. Prawa (zwane też prawami podmiotowymi i uprawnieniami) polegają na tym, że jednostka która z nich korzysta może (ale nie musi) oczekiwać, a nawet domagać się pewnych działań lub świadczeń na swoją rzecz, przede wszystkim ze strony organów władzy publicznej.
Art. 32 deklaruje fundamentalną w każdym państwie liberalnym i demokratycznym zasadę równości wszystkich wobec prawa. Równość ta oznacza, że obowiązujące w państwie prawo nie może różnie traktować podmiotów, które są pod istotnym względem wobec siebie podobne, lecz traktować je w taki sam sposób, tj. gwarantując im takie same wolności i prawa oraz nakładając na nie takie same obowiązki. Ponadto prawo musi być równo stosowane wobec wszystkich, których uprawnienia i obowiązki określa.
Zakaz dyskryminacji (a. 32 u. 2) nie odnosi się tylko do władz publicznych lecz i do innych podmiotów (np. pracodawców) Dyskryminacja, to takie postępowanie, w wyniku którego odmawia się danej osobie praw i uszczupla wolności, które się jej należą z mocy Konstytucji. Może to być dyskryminacja prawna (ustawy odbierają to, co gwarantuje Konstytucja) lub faktyczna (odmowa wobec tej osoby realizacji przepisów deklarujących jej wolności i prawa). Szczególnym przypadkiem dyskryminacji jest dyskryminacja ze względu na płeć. Art.. 33 stanowi, iż kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Wolności i prawa osobiste - dot. osobistego statusu jednostki w państwie i społeczeństwie. Konstytucja RP do tej kategorii zalicza: prawną ochronę życia człowieka (a. 39); zakaz przeprowadzania na człowieku, bez jego zgody, eksperymentów naukowych (a. 39); zakaz tortur, okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania(a. 40); nietykalność osobistą i wolność osobistą wraz z gwarancjami chroniącymi jednostkę przed arbitralnym zatrzymanie, aresztowaniem i więzieniem (a. 41); prawa związane z postępowaniem karnym: zakaz działania prawa karnego wstecz, prawo do obrony, domniemanie niewinności (a. 42); nieprzedawnienie zbrodni przeciw ludzkości (a. 43); prawo do sprawiedliwego, właściwego, niezależnego, bezstronnego, niezawisłego sądu działającego bez nieuzasadnionej zwłoki (a. 45); gwarancję, że przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i na podstawie prawomocnego wyroku sądu (a. 46); prawo do prywatności (a. 47); prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (a. 48); wolność i tajemnicę komunikowania się (a. 49); nienaruszalność mieszkania, innych pomieszczeń i pojazdów (a. 50); prawo do ochrony informacji osobowych (a. 51); wolność poruszania się po terytorium państwa, wyjazdu za granicę, wyboru miejsca zamieszkania (a. 52 u. 1-3); zakaz wydalania z kraju obywatela polskiego (a. 52 u. 4); wolność sumienia i religii (a. 53); wolność wyrażania, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (a. 54); zakaz ekstradycji obywatela polskiego (a. 55 u. 1); prawo cudzoziemca do uzyskania w Polsce azylu (a. 56).
Wolności i prawa polityczne – odnoszą się do udziału jednostki w życiu politycznym społeczeństwa w tym, w szczególności, do udziału w sprawowaniu władzy publicznej. Konstytucja stanowi, że są to: wolność zgromadzeń (a. 57); wolność zrzeszania się (a. 58); wolności związkowe, prawo do rokowań, strajków pracowniczych i innych form protestu (a. 59); prawo obywateli polskich do dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (a. 60); prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej i osób pełniących funkcje publiczne (a. 61); prawo obywatela do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i radnych (a. 62); prawo składania petycji, wniosków i skarg (a. 63).
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia (a. 64); wolności wyboru pracy i wykonywania zawodu, zakaz pracy dzieci poniżej 16 roku życia, zakaz pracy przymusowej (a. 65 u. 1-3); prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do dni wolnych od pracy i płatnego urlopu (a. 66); prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego w razie choroby, inwalidztwa, osiągnięcia wieku emerytalnego oraz niezawinionego pozostawania bez pracy (a. 67); prawo do ochrony zdrowia, prawo obywateli do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (a. 68); prawo osób niepełnosprawnych do pomocy w zapewnieniu egzystencji (a. 69); prawo do nauki, prawa do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych i obowiązku pobierania nauki do 18 roku życia (a. 70 u. 1-2); wolności rodziców wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne (a. 70 u. 3); prawo rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (a. 71 u. 1); prawo matki przed urodzeniem i po urodzeniu dziecka do szczególnej pomocy władz publicznych (a. 71 u. 2); ochrona praw dziecka (a. 72); wolności artystyczne, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, wolności nauczania oraz korzystania z dóbr kultury (a. 73); prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska (a. 74 u. 3); ochrona praw lokatorów (a. 75 u. 2); ochrona praw konsumentów (a. 76).
Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela. Chodzi tu na ogół o ich ograniczenia prawne. Ograniczenia te można wprowadzić tylko w ustawie. Nie można ich zatem ustanawiać aktami niższego rzędu niż ustawa. Ponieważ ustawa jest aktem uchwalanym przez parlament – przedstawicielstwo Narodu, należy założyć, że dziać się to będzie pod kontrolą społeczną. Czy konieczność ograniczenia wolności i praw jest uzasadniona ocenia się to biorąc pod uwagę łącznie kilka kryteriów lub choćby jedno z nich: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, moralność publiczna lub wolności i prawa innych osób. Dopuszczalne są jedynie ograniczenia w zakresie korzystania z wolności i praw, ale nie ich całkowite zniesienie.
Instytucjonalne i proceduralne środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela Są nimi: prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona na jednostce przez niezgodne z prawem działanie organów publicznych (a. 77 u. 1); zakaz zamykania, nawet ustawą, drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw (a. 77 u. 2); prawo zaskarżenia każdego orzeczenia lub decyzji wydanej w I instancji. Wyjątki są dopuszczone ustawą (a. 78); skarga konstytucyjna (a. 79); prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (a. 80).
Obowiązki obywatela wierność RP i troska o dobro wspólne (a. 82); obrona Ojczyzny (a. 85).
Obowiązki człowieka obowiązek przestrzegania prawa RP (a. 83); obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń, w tym podatków, określonych w ustawie (a. 84); obowiązek dbania o stan środowiska (a. 86).
Żródła prawa Na przełomie lat 80 – 90 przez powstanie NSA i TK, których orzecznictwo zaczęło hamować samowolę prawotwórstwa rządowego. Przerodziło się to najpierw w postulat stworzenia zamkniętego systemu źródeł prawa, tzn. dopuszczenia, aby przepisy prawa mogły być stanowione przez organy enumeratywne wyliczone w Konstytucji i tylko w formach (typach aktów) przez konstytucje przewidzianych. Ostatecznie można wszelkie ustalenia ująć w cztery klauzule:
Źródłami prawa powszechnie obowiązującego mogą być: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.
Konstytucja – Ustawy – mają charakter aktów samoistnych, tzn. mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia, nie jest w tym celu koniecznie żądane szczegółowe upoważnienie. Winczorek przedstawia ustawę jako narzędzie władzy ustawodawczej, dzięki któremu można regulować wszelkie kwestie nie uregulowane w Konstytucji i nie uregulowane w regulaminach (Sejmu, Senatu, ZN). Autor ten zwraca uwagę również na hierarchiczność w systemie źródeł praw powszechnie obowiązującego, a więc wszelkie akta podustawowe muszą być z ustawą zgodne i wydawane w celu jej wykonania. Zwraca uwagę na to, że aby nadać jakieś materii status prawa powszechnie obowiązującego należy ją uchwalić w drodze ustawy. Należy pamiętać, iż jeżeli dana materia jest już jako akt normatywny, to nie powinien wprowadzać rozstrzygnięć indywidualnych i konkretnych, a abstrakcyjne i generalne. Natomiast zwraca się uwagę na ich szczegółowość.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja – jest to akt urzędowy polegający na potwierdzeniu przez państwo wobec pozostałych stron umowy, że bierze na siebie wynikające z niej obowiązki i uprawnienia. Winczorek przedstawia w zasadzie dwa rodzaje ratyfikowanej umowy międzynarodowej: ratyfikacja zwykła i kwalifikowana. Ratyfikacja zwykła – jest to ratyfikacja w związku z którą nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie. Tryb tej ratyfikacji jest następujący: po pierwsze Prezes RM zawiadamia Sejmową Komisję Spraw Zagranicznych (SKSZ), która informuje go czy przyjmuje owe zawiadomienie co skutkuje możliwością przedłożenia danej umowy do ratyfikacji przez Prezydenta RP. Po drugie jeżeli SKSZ nie przyjmie zawiadomienia, sprawozdanie z zastrzeżeniami jest przedstawiane Sejmowi. Wówczas sejm decyduje w jakim trybie dana ratyfikacja zostanie przeprowadzona. Ratyfikacja kwalifikowana – jest to ratyfikacja w związku z którą jest wymagana zgoda w ustawie, ratyfikacja ta ma zastosowanie w sprawach o których mowa w art. 89 Konstytucji, w tym przypadku stosuje się tryb uchwalenia ustawy zwykłej, gdzie jest możliwe weto prezydenta lub skierowanie danego projektu przed podpisaniem do TK. Szczególnym rodzajem ratyfikacji kwalifikowanej jest ratyfikacja dotycząca spraw zawartych w art. 90 ust 1. (przykładem takiej umowy jest traktat akcesyjny Polski do UE), w stosunku do powyższego art., stosowane są dwa tryby zaakceptowania danej umowy. Pierwszym jest to ustawa podjęta przez Sejm i Senat bezwzględną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów. Drugim trybem jest w myśl art. 90 ust3 i art. 125 Konstytucji); tryb ten polega na przeprowadzeniu referendum, jego wynik jest wiążący jeżeli weźmie w nim udział więcej niż połowa obywateli uprawnionych do głosowania. Tryb ten ma szczególną moc ponieważ Prezydent nie może odmówić podpisania umowy jeżeli została wyrażona w sposób prawidłowy zgoda Narodu. Ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest jednym ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Jeżeli umowa ratyfikowana została przyjęta za zgodą ustawy lub w drodze referendum uznaje się że ma pierwszeństwo przed ustawą, natomiast jest wymagana sytuacja kiedy ustawy nie da się z daną umową pogodzić (art. 91ust 2).
Rozporządzenia – muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych. W myśl art. 92 Konstytucji – mogą być tylko wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego, a upoważnienie to musi mieć charakter szczegółowy pod kontem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym. Podobny wykonawczy charakter mają akty prawa miejscowego art. 94. W aspekcie podmiotowym kompetencje do wydawania rozporządzeń Konstytucja przyznaje Prezydentowi (art. 142 ust. 1); Radzie Ministrów (art. 146 ust 4 pkt.2) Prezesowi Rady Ministrów (art. 148 ust 3); ministrom kierującym określonymi działaniami administracji rządowej i przewodniczącym komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4 (art. 149 ust 2 i 3); Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust 2).
Akty prawa wewnętrznego – są to akta, które mogą być również stanowione przez organa władzy publicznej, są to akty o charakterze normatywnym. Jednakże obowiązują wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu dany akt, art. 93 ust 1 Konstytucji mówiąc o tych aktach wymienia tylko uchwały Rady Ministrów i ministrów. W wyroku z 1 grudnia 1998 K 21/98 stwierdził odnośnie art. 93 „art. traktowany musi być jako ustanawiający ogólny i bezpiecznie wiążący model aktu o charakterze wewnętrznym... Za podstawowy element tego modelu trzeba uznać zakres aktu wewnętrznego, który w żadnym wypadku nie może dotyczyć jakichkolwiek podmiotów, które nie są podległe organowi wydającemu ten akt”.
Akta prawa miejscowego – są to akta, które muszą być wydawane na podstawie ustaw i w ich granicach. Uregulowania odnośnie aktów prawa miejscowego są zawarte w Konstytucji art. 94; Ustawie o samorządzie gminnym głównie art. 40, 41, 90; samorządzie powiatowym głównie art. 40, 41, 78; samorząd województwa art. 89- 91. Za równo Winczorek jak i Garlicki ten temat wyłącznie wspominają brak jest konkretnego komentarza. Jednakże, akta prawa miejscowego obowiązują na danym terytorium samorządu który dany akt wydał. Ustawy ww. określają jakie sprawy mogą być uregulowane w tych aktach, w przypadku gminy mogą to być m.in. akta dotyczące: wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy, zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; w samorządzie powiatowym: wymagających uregulowania w statucie, porządkowych, szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu, zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; w samorządzie województwa: akty tak konkretnie nie są wyłuszczone ale można powiedzieć że obejmują wszelkie te sprawy które są wymienione wyżej, tylko zakres tych spraw jest odnośnie całości lub zgodnie z art. 89 części województwa.
Sejmowe postępowanie uchwałodawcze Zasady odróżniające je od postępowania ustawodawczego: projekty uchwał wnosić mogą: Prezydium Sejmu, komisje sejmowe, co najmniej 15 posłów, Marszałek Sejmu może zażądać dołączenia uzasadnienia do projektu uchwały, jeśli nakłada ona obowiązki na określone podmioty; projekt rozpatruje się w 2 czytaniach; niektóre uchwały Sejm przyjmuje inną niż zwykła większość głosów, w tym min. bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, większością kwalifikowaną co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, większością kwalifikowaną co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwały Sejmu nie zawsze mają charakter normatywny, podczas gdy normatywność jest immanentną cechą ustawy.
Procedura realizacji inicjatywy ustawodawczej posłów: Posłowie nie mogą występować jednoosobowo, lecz w zespołach (komisja sejmowa lub grupa posłów w liczbie co najmniej 15). Projekty komisyjne są zazwyczaj przygotowywane z udziałem posłów należących do różnych klubów poselskich. Projekty wnoszone przez grupę posłów są niekiedy popierane przez posłów z różnych klubów, często są jednak wnoszone przez posłów jednego klubu, bez wsparcia pozostałych (klub ma co najmniej 15 członków). Posłowie występujący z projektem ustawy wyłaniają ze swego grona osobę, która będzie ten projekt prezentować na forum Sejmu.
Procedura realizacji inic. ustaw. Prezydenta RP Prezydent może korzystać z inicjatywy ustawodawczej samodzielnie. Przygotowanie projektów ustaw powierza bądź fachowym pracownikom swojej Kancelarii, bądź ekspertom. Prezydenta w postępowaniu przed Sejmem reprezentuje minister (sekretarz, podsekretarz stanu) z jego Kancelarii.
Procedura realizacji inic. ustaw. obywateli: 1. Należy powołać komitet składający się z co najmniej 15 obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Komitet ten jest organem który zbiera podpisy, prowadzi kampanie promocyjną projektu ustawy, oraz wszelkie inne czynności które do niego należą. 2. Komitet ze swojego grona wybiera przewodniczącego i jego zastępców, przewodniczący pełni role przedstawicielską Komitetu. 3. O powstaniu Komitetu powiadamia się Marszałka Sejmu, któremu wraz z zawiadomieniem o powstaniu komitetu (w którym należy przedstawić jego skład, co najmniej 15 osób, wraz z ich danymi osobistymi), projekt ustawy, oraz 1000 podpisów osób które popierają dany projekt. 4. 14 dni od dania doręczenia zawiadomienia Marszałek Sejmu postanawia o jego przyjęciu. Przyjęcie to następuje jeżeli zawiadomienie spełnia wszelkie warunki o których mowa w ustawie z dnia 24 czerwca 1999 o IUO. O przyjęciu zawiadomienia Marszałek Sejmu powiadamia niezwłocznie przewodniczącego Komitetu. 5. Po przyjęciu zawiadomienia Komitet jest obowiązany ogłosić w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym, fakt nabycia osobowości prawnej, adres komitetu oraz miejsca udostępnienia projektu ustawy do publicznego wglądu. Po ogłoszeniu w dzienniku tych danych Komitet może rozpocząć kampanie promocyjną projektu ustawy, jak również zbierać resztę wymaganej liczby podpisów tj. co najmniej 100000. 6. Wymagana liczba 100000 podpisów musi być zebrana nie dłużej niż 3 miesiące od dnia przyjęcia zawiadomienia o powstaniu Komitetu. 7. Po złożeniu projektu ustawy wraz ze 100000 podpisów oraz po spełnieniu wszystkich innych wymogów określonych w art. 7 ust. 2; 9 ust. 2; oraz 10 ust. 2 ustawy IUO, oraz wymogów określonych w Regulaminie Sejmu zwłaszcza art. 34 ust 2, Marszałek Sejmu kieruje dany projekt do pierwszego czytania w Sejmie. Pierwsze czytanie w Sejmie nie może się odbyć później niż 3 miesiące od dnia wniesienia projektu ustawy wraz z wymaganą liczbą podpisów. 8. Przedstawiciel komitetu jest uprawniony do uczestniczenia w pracach Sejmu i Senatu w trybie i zasadach określonych w regulaminie sejmu (art. 34 ust 1)
Finansowanie inicjatywy ustawodawczej obywateli odbywa się zgodnie z art. 15, 16, 17 Ustawy o IUO, oraz ustawie z 15 marca 1933 o zbiórkach publicznych (Dz. U. 1998 r. Nr 106, poz. 668). Wszelkie sprawy finansowe Komitetu prowadzi pełnomocnik finansowy komitetu. Komitet z własnych środków pokrywa koszty związane z promocją projektu ustawy. Na sfinansowanie działań związanych z inicjatywą obywatelską obywateli Komitet może organizować zbiórki publiczne. Natomiast ustawa nie określa innych możliwych źródeł finansowania inicjatywy ustawodawczej, ustawa wymienia w art. 16 jedynie jakie środki nie mogą być wykorzystane w finansowaniu inicjatywy ustawodawczej.
Do podstawowych środków których stosowanie jest zabronione uważa się środki finansowe pochodzące: z budżetu państwa, od państwowych jednostek organizacyjnych, z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, związków komunalnych i innych komunalnych osób prawnych, od przedsiębiorców państwowych, a także przedsiębiorców z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, związków komunalnych oraz innych komunalnych osób prawnych. Cały system finansowania inicjatywy ustawodawczej musi być jawny, a sprawozdanie z wykonania inicjatywy wraz z niezbędnymi informacjami jest przekładane ministrowi finansów publicznych nie później niż 3 miesiące do dnia wniesienia projektu ustawy do sejmu, lub rozwiązania komitetu. Sprawozdanie to musi być również ogłoszone w dzienniku o zasięgu og...
Edytka17