Ośrodek: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Tytuł pakietu: „Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw”
Grupa: Administracyjno – prawne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej / Zarządzanie przedsiębiorstwem
Autor: INPRESS PR - Joanna Zagórska
Data aktualizacji: 10.09.2010 r.
Wstęp
Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią ponad 99% ogólnej liczby firm. Są zatem liczebnie główną siłą gospodarczą na rynku przedsiębiorstw, wytwarzają 33% PKB i zatrudniają prawie 30% ogółu pracujących w Polsce.
Niestety, w ostatnich latach maleje liczba aktywnych przedsiębiorstw, zmniejsza się także skłonność do uruchamiania nowych firm. Dzieje się tak przede wszystkim z powodu istniejących barier rozwoju.
Lista dziesięciu najważniejszych czynników utrudniających działalność małych i średnich przedsiębiorstw jest od lat niezmienna (zmianie ulega jedynie ich wskazywana przez przedsiębiorców kolejność).
W niniejszym materiale przedstawimy i omówimy najważniejsze z nich, by zasygnalizować podmiotom, które stoją przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej (lub podmiotom, które niedawno ją rozpoczęły), ewentualne zagrożenia i czynniki spowalniające rozwój przedsiębiorstw.
Niniejsze opracowanie oparte jest na tezach i opiniach przedsiębiorców z sektora MSP, zebranych przez dr Małgorzatę Starczewską-Krzysztoszek – adiunkta w Katedrze Ekonomii Sfery Publicznej Uniwersytetu Warszawskiego i eksperta Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan na podstawie wyników badań z lat 2007-2008, poświęconych identyfikacji barier rozwoju MSP, które PKPP Lewiatan prowadzi od 2001 r. wśród właścicieli i zarządzających małymi i średnimi przedsiębiorstwami.
Badania przeprowadzane są na ogólnopolskiej losowej próbie aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z większościowym udziałem kapitału prywatnego, w tym także sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, zatrudniających od 2 do 249 pracowników, gdzie tytułem prawnym zatrudnienia jest terminowa lub bezterminowa umowa o pracę.
Wywiady z respondentami są realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-face) przez ankieterów CBOS.
Najważniejsze czynniki wpływające na rozwój firmy i jej sytuację ekonomiczną
1. pozapłacowe koszty pracy,
2. brak przejrzystości, jednoznaczności podatków pośrednich (VAT),
3. brak przejrzystości systemu podatku dochodowego od działalności gospodarczej,
4. stawki podatku dochodowego od działalności gospodarczej,
5. nieelastyczne prawo pracy,
6. konkurencja ze strony szarej strefy,
7. brak możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia,
8. brak wykwalifikowanych pracowników,
9. procedury administracyjne,
10. konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw.
Bariera związana z pozapłacowymi kosztami pracy
Najważniejszą barierą rozwoju MSP są zbyt wysokie pozapłacowe koszty pracy – skarży się na nie 80% właścicieli małych i średnich firm. Koszt pracy dla pracodawcy to obecnie ponad 170% wynagrodzenia netto pracownika, więc obniżenie składki rentowej o 7 punktów procentowych (o 2 pkt proc. dla pracodawców i o 5 pkt proc. dla pracowników) nie zostało uznane za istotną zmianę
Wysokie pozapłacowe koszty pracy wpływają na zmniejszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a także na ograniczenie ich chęci zwiększania zatrudnienia.
Ich obniżenie miałoby znaczący pozytywny wpływ na poziom zatrudnienia, nie tylko ze względu na możliwość zatrudnienia dodatkowych pracowników, ale także na zmniejszenie szarej strefy w zatrudnieniu
Bariery podatkowe
W badaniu wskazano trzy czynniki wpływające na rozwój firmy, które dotyczą zagadnień podatkowych.
Brak przejrzystości i jednoznaczności podatków pośrednich (VAT i akcyza) oraz podatków od działalności gospodarczej (CIT, PIT od działalności gospodarczej) zwiększa ryzyko działalności gospodarczej i powoduje koszty, które w sposób nieuzasadniony obciążają działalność, zmniejszając tym samym konkurencyjność. Ciągła zmienność oraz niejednoznaczność przepisów prawa podatkowego dotyczącego VAT mogłaby zostać zneutralizowana przez wprowadzenie jednolitej (propozycja 15%) stawki podatku VAT.
Barierą jest także wysokość stawki podatku dochodowego. Obowiązująca w Polsce 19% stawka podatku od działalności gospodarczej nie jest już konkurencyjna, szczególnie w porównaniu z takimi krajami, jak Irlandia, Cypr, Estonia, Łotwa, Litwa, Węgry, gdzie stawka podatku CIT jest już niższa niż w Polsce. Obniżenie stawki podatku dochodowego od działalności gospodarczej jest ważne także z tego względu na to, że polskie przedsiębiorstwa, szczególnie małe i średnie, ciągle są słabe kapitałowo, co ogranicza ich możliwości rozwoju.
Dla firm małych i średnich większe znaczenie niż dla mikroprzedsiębiorstw ma bezpieczeństwo podatkowe. Wynika to z faktu, że wraz ze wzrostem skali działalności rośnie ryzyko podatkowe, które może zagrozić funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.
Bariery zatrudnienia
W badaniu zidentyfikowano też trzy bariery związane z zatrudnieniem tj.: nieelastyczne prawo pracy, brak możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia, brak wykwalifikowanych pracowników.
Dzisiaj przedsiębiorstwa, szczególnie MSP, muszą budować swoją pozycję konkurencyjną na jakości, specjalizacji i dostosowywaniu oferty do indywidualnych wymagań klientów. Do realizacji takiej strategii niezbędna jest możliwość budowania zespołów pracowniczych do konkretnych projektów, a to wymaga stosowania zróżnicowanych rozwiązań w prawie pracy, możliwości korzystania z elastycznych form zatrudnienia (ich brak to czynnik ograniczający rozwój). W opinii przedsiębiorców polskie prawo pracy takich rozwiązań nie oferuje. Ogranicza tym samym możliwość dostosowywania się firm do zmian w warunkach gospodarowania i zmniejsza ich konkurencyjność.
Barierą rozwoju MSP jest także niedobór wykwalifikowanych pracowników. Przyczyn występowania tego zjawiska, przy ciągle wysokim poziomie bezrobocia i niskiej stopie zatrudnienia, jest wiele - wzrost gospodarczy, który zwiększa zapotrzebowanie na pracowników, niedopasowanie strukturalne rynku pracy do potrzeb gospodarki, wynikające m.in. ze złej polityki edukacyjnej, wzrost emigracji Polaków do krajów UE; a także regulacje
prawne, które wypychają z rynku pracy osoby w wieku aktywności zawodowej (wcześniejsze emerytury).
W efekcie brak pracowników, a nie wzrost wydajności pracy, w coraz większym stopniu wpływa na wzrost wynagrodzeń w sektorze MSP, co może prowadzić do utraty konkurencyjności przez te przedsiębiorstwa.
Bariera związana z konkurencją szarej strefy
Barierą rozwoju dla MSP jest istnienie szarej strefy, czyli ukrywanie przez przedsiębiorstwa przychodów i zatrudnienia.
Szara strefa jest największa w sektorze budowlanym – nie ujawnia się tu przed urzędem skarbowym 37% obrotów, a ponad 30%pracowników zatrudnionych jest na czarno. Duży poziom nielegalnego zatrudnienia występuje również w przedsiębiorstwach transportowych.
Dla firm działających zgodnie z prawem istnienie szarej strefy oznacza obniżenie konkurencyjności – ponoszone przez nie koszty są bowiem wyższe niż w firmach ukrywających przynajmniej część przychodów i zatrudnienia. W konsekwencji - ceny oferowanych usług i towarów są wyższe i niekonkurencyjne w porównaniu z przedsiębiorstwami działającymi w szarej strefie.
Przyczyn tak dużych rozmiarów tego zjawiska należy szukać przede wszystkim po stronie nadmiernych regulacji oraz niejednoznacznych, zmiennych przepisów dotyczących działalności gospodarczej i wiążących się z nimi wysokich kosztów, w reglamentowaniu
działalności gospodarczej, a także w wysokości podatków i parapodatków.
Bariery administracyjne
Dużym problemem dla MSP są procedury administracyjne – uciążliwe, kosztowne, wynikające z niedobrego prawa, ze złego jego stosowania przez administrację publiczną
oraz z nieprzygotowania urzędników i urzędów do pracy. Np. wciąż nie wszędzie działa lub działa źle system „jednego okienka” dla rejestracji działalności gospodarczej; funkcjonują różne interpretacje tych samych zapisów prawa podatkowego w różnych urzędach skarbowych w Polsce; działalność utrudniają długo trwające, nakładające się na siebie kontrole w przedsiębiorstwach; do przeliczania kwot w walucie obcej na potrzeby PIT, CIT, VAT i ustawy o rachunkowości stosowane są różne kursy; istnieje konieczność ustalania co kwartał podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących, przechowywania przez 50 lat w formie papierowej dokumentów, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty; obowiązek prowadzenia przez przedsiębiorcę ewidencji osób obdarowanych, jeżeli jednostkowa cena nabycia lub koszt wytworzenia prezentu przekracza 5 zł. Przykłady takich utrudnień i uciążliwości można by mnożyć.
Nadmiar procedur administracyjnych to nie jedyne źródło kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców w wyniku zmian i wprowadzania ciągle nowych regulacji. Należałoby jeszcze dodać do nich koszty związane z ryzykiem regulacyjnym (kontrolowanie zgodności z przepisami określającymi zasady działania przedsiębiorstw), a także koszty alternatywne (koszty utraconych możliwości). Te ostatnie powstają w wyniku zaniechania przez przedsiębiorstwa działań inwestycyjnych i operacyjnych ze względu m.in. na brak przewidywalności terminu i kierunku zmian regulacji. Koszty wynikające z barier administracyjnych to także czas tracony przez kierownictwo przedsiębiorstwa na dopełnianie różnych formalności urzędniczych. Ze względu na małą liczbę osób pracujących w małych i średnich firmach każdy dodatkowy administracyjny obowiązek spada na zarządzających przedsiębiorstwem, ograniczając czas, który powinni poświęcać zarządzaniu firmą, tworzeniu i realizacji strategii, budowaniu trwałych relacji z kontrahentami. Możliwe, że niniejsze bariery nieco ustąpią w momencie wprowadzenia planowanej Ustawy o szczególnych zasadach odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa. Zasadniczym celem projektu tej ustawy jest zapobieganie wydawania przez organy administracji decyzji rażąco naruszających prawo i co się z tym wiąże, orzekania przez te organy kwot odszkodowań jako konsekwencji tych decyzji. Projekt zakłada wprowadzenie skutecznego mechanizmu zapewniającego praworządne działanie administracji publicznej, a środkiem do osiągnięcia tego celu ma być regulacja prawna określająca zasady odpowiedzialności odszkodowawczej funkcjonariuszy publicznych w przypadku stwierdzenia przez uprawniony organ rażącego naruszenia prawa.
Konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw
Zagrożenie dla działalności i rozwoju MSP ich właściciele widzą też w konkurencji ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw, których pozycja budowana jest na dostępie do pomocy publicznej. Dotyczy to głównie podmiotów państwowych, działających w specjalnych strefach ekonomicznych, umarzania niektórym zakładom podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, udzielania pomocy publicznej „dużym przedsiębiorstwom o szczególnym znaczeniu dla gospodarki” oraz trudnego dostępu małych firm do funduszy unijnych.
Inne bariery
Wśród innych barier przedsiębiorcy wymieniają także problemy z pozyskaniem środków finansowych na działalność i rozwój firmy (dotyczy to zarówno uzyskiwania kredytów w bankach komercyjnych, jak i wspomnianych już trudnościach w uzyskaniu dofinansowania ze środków unijnych), zatory płatnicze, które prowadzą do problemów z płynnością i grożą bankructwem, szczególnie w sytuacji, gdy sądy gospodarcze rozpatrują spory przeciętnie w ciągu 800 dni oraz duże wahania koniunktury na lokalnych i regionalnych rynkach.
Przeszkodą dla rozwoju MSP jest również słabo rozwinięta infrastruktura i ciągle niestabilna ...
s.renatka