rekodzielo.pdf

Rękodzieło wczoraj i dziś

Galeria Rękodzieła i Sztuki Ludowej

w Dubeninkach

Opracował

Jakub Rudnicki

Rysunki

Anna Bibrich

Gołdap – Dubeninki 2006

R ĘKODZIEŁO WCZORAJ I DZIŚ

Spis treści:

I. Rękodzieło a sztuka ludowa w Polsce.....................

II. Plecionkarstwo.........................................................

III. Tkactwo...................................................................

IV. Hafciarstwo i koronkarstwo....................................

V. Kowalstwoartystyczne...........................................

VI. Malarstwo na szkle..................................................

VII. Rzeźba w drewnie....................................................

VIII. Bibliografia..............................................................

IX. Załącznik – schemat krosna i procesu tkania...............

RĘKODZIEŁO A SZTUKA LUDOWA W POLSCE

Sztuka ludowa

Kultura tradycyjna stanowi ważną część ogólnoświatowego dziedzictwa nie dającą się niczym

zastąpić w kulturze narodowej. Sztuka ludowa to odmiana sztuki, która występuje w pierwotnej

kulturze ludowej. Jest to sztuka naturalna, wspólna kulturom pierwotnym całej ludzkości.

Główne znamiona tej sztuki to prostota motywów i kompozycji, przy charakterystycznych

efektach rytmicznych i symetrii układu, którym podporządkowuje się tematyka, jak i forma

takiego dzieła. Sztukę tę odczuwamy głównie poprzez jej typowość, stałość pewnych form i

rozwiązań. Istotne w twórczości ludowej są elementy wspólne, łączące poszczególne prace.

Sztuka ludowa jest lokalnym ciągiem naturalnej sztuki, ze znamionami ogólnej kultury ludowej

danego okresu dziejowego i narodu który ja stworzył. Sztuka ta, stabilna w podstawowych

założeniach stylowo-formalnych, różni się w zależności od ludów i krain geograficznych –

rzadkimi systemami kompozycyjnymi, miejscowym doborem barw, bogactwem pomysłów

zdobniczych i rozwiązań dekoracyjnych.

Według Aleksandra Jackowskiego sztuka ludowa to wytwory materialne o różnej genezie,

powstałe bądź zasymilowane i akceptowane przez społeczność ludową, odznaczające się cechami

formalnymi, właściwymi konkretnej dziedzinie, okresowi i grupie regionalnej czy zawodowej.

Wytwory te powinny być świadomie ukształtowane w taki sposób, by dawać odbiorcy

satysfakcję estetyczną lub spotęgować jego przeżycia emocjonalne o charakterze artystycznym.

Sztuka w tradycyjnej społeczności wiejskiej była przede wszystkim formą

manifestowania się kultury – wartością powszechną. W społeczności niepiśmiennej sztuka

(podobnie jak folklor) scalała grupę, pozwalając jej na samoidentyfikację, wyróżniała,

informowała, dawała poczucie więzi z przeszłością. Umiejętności przekazywane z pokolenia na

pokolenie i nawyki estetyczne prowadziły do utrwalania się w świadomości społecznej

określonych wzorów i schematów, które uznawano za charakterystyczne. Mogły one występować

na większym obszarze bądź w zasięgu regionu, parafii, warstwy społecznej lub grupy wiekowej.

Kultura artystyczna społeczności chłopskiej była przede wszystkim kulturą grupy, kulturą

odbiorcy, a za sztukę ludowa zwykło się uważać tylko wypowiedzi o cechach artystycznych,

zgodne z estetyką grupy i mieszczące się w granicach dopuszczalnej tolerancji wobec wartości

„wzorcowych”. Kanon był bowiem podstawą tradycji i świadomości artystycznej grupy.

Wrażliwość estetyczna ludu związana była z kryteriami ocen, w których ważną rolę odgrywały

czynniki pozaartystyczne, jak: rola tematu (święte obrazy czy figury), stopień użyteczności oraz

lokalny patriotyzm.

Sztuka ludowa w Polsce

Sztuka ludowa w Polsce tworzona i funkcjonująca na obszarze wsi występuje od wieków

równolegle do sztuki kreowanej przez profesjonalistów. Zupełną samodzielność osiągnęła w

ciągu XIX wieku, o czym zadecydowało budzenie się świadomości klasowej chłopstwa, jego

uwłaszczenie oraz proces narastania rozwarstwienia wsi. Na skutek tych przemian sztuka ludowa

stała się sztuką jednej klasy, odcinając się od innych. Procesy kulturalne zachodzące w

specyficznych, zamkniętych środowiskach twórców będących jednocześnie odbiorcami,

przyczyniły się do ukształtowania form stylowych , które dzisiaj nazywamy tradycyjnymi . Sztuka

ludowa nie operuje jednym wspólnym kanonem, konwencją, która ugruntowałaby pojecie stylu,

dlatego właśnie używa się pojęcia „sztuka”, a nie „styl” ludowy.

Główne kierunki sprawowanego przez państwo mecenatu nad kulturą ludową (sztuką,

rękodziełem, rzemiosłem artystycznym, folklorem) powinny zakładać: opiekę nad twórcami i

twórczością, promocję w kraju i za granicą, edukację kulturalną tj. przekazywanie dziedzictwa

kulturowego młodemu pokoleniu i kształtowanie w nim poczucia tożsamości regionalnej.

Współczesna sztuka ludowa różni się w swej sytuacji i motywach istnienia od dawnej. Nie jest

już ona wyrazem potrzeb własnego środowiska, lecz efektem zainteresowania innych środowisk.

Sztuka ta bazuje na żywych jeszcze tradycjach i umiejętnościach przekazywanych z pokolenia na

pokolenie. Współczesną twórczość łączy z dawną podobieństwo stylistyczne, zbliżona bądź

identyczna technika, więź z tradycją, często ten sam sposób artystycznego myślenia. Dzieli zaś

motywacja, funkcja dzieł, stosunek do własnej grupy społecznej i jej potrzeb estetycznych.

Kulturowe zróżnicowania regionalne wyrażające się m.in. w zwyczajach, tradycjach coraz

częściej traktowane są także jako czynnik rozwoju lokalnego , sposób na przyciągnięcie

turystów, tworzenie nowych, pozarolniczych miejsc pracy oraz kreowanie pozytywnego

wizerunku regionu. Polska jest krajem szczególnym, posiadającym cenne bogactwo licznych

regionów etnograficznych – a więc regionów o stałych, wytworzonych w przeszłości cechach

kultury ludowej. Wyróżniają je odrębności kultury artystycznej (jak np. strój i jego ozdoby,

tkaniny, wycinanki, ceramika itd., odmienności mowy (język, dialekt), obyczaju i architektury.

Obecnie daje się zauważyć dążenie społeczności lokalnych do odbudowy tożsamości kulturowej.

Dziedzictwo kultury materialnej i niematerialnej regionów jest jednym z istotniejszych

elementów aktywności lokalnej, pozwalającym na odrodzenie i rozwój małych ojczyzn.

Skrzynia na posag

Typy regionów etnograficznych

Biorąc pod uwagę jako kryterium żywotność i potencjał sztuki ludowej w Polsce można

wyróżnić następujące typy regionów etnograficznych :

A/ Regiony w których lokalna twórczość służy własnemu środowisku i stanowi czynnik

zwiększający atrakcyjność turystyczną. Niektóre z tych regionów cieszą się szczególną sławą, co

umacnia w twórcach przekonanie o wartości własnej kultury regionalnej. Wymienić tu można przede

wszystkim regiony górskie (Podhale, Spisz, Orawa, Pieniny, Beskid Śląski i Żywiecki), niektóre

regiony podgórskie (np. Lachy Sądeckie, Myślenickie), niektóre regiony Małopolski (np. lasowiacki,

opoczyński, krakowski, kielecki, lubelski), Wielkopolski (szamotulski), Mazowsza (Kurpie Zielone i

Białe, Kołbielskie, Łowickie), Kujawy, Podlasie i Sieradzkie.

B/ Regiony o bogatych niegdyś tradycjach plastyki ludowej, po okresie zaniku wtórnie

ożywione (np. Opolszczyzna, Kaszuby, Bory Tucholskie).

C/ Regiony, gdzie miejscowe tradycje ludowe zanikły, cechujące się funkcjonowaniem

różnych wątków kulturowych, obecnie z dominacją twórczości amatorskiej pozbawionej więzi z

dawną sztuką ludową np. Dolny Śląsk, Pomorze, Warmia i Mazury.

W tradycyjnej kulturze ludowej mieści się ludowa kultura artystyczna np. taniec, muzyka, śpiew,

teatr, poezja, proza oraz plastyka nazywaną sztuką ludową do której zaliczamy:

• zdobnictwo (wycinanki, kwiaty sztuczne, malowanki, makatki),

• ludowe rękodzieło artystyczne (tkactwo, snycerstwo, hafciarstwo, koronkarstwo,

plecionkarstwo, zabawkarstwo),

• ludowe rzemiosło artystyczne (garncarstwo, kowalstwo, wyrób instrumentów muzycznych,

stolarstwo, ciesielstwo),

• twórczość przedmiotów obrzędowych (np. palmy wielkanocne, pisanki, stroje i rekwizyty

obrzędowe),

• sztukę figuratywną (malarstwo, grafika, rzeźba).

Rzemiosło artystyczne

Rzemiosło artystyczne (sztuka zdobnicza, sztuka użytkowa) to dziedzina sztuk plastycznych

obejmująca wytwórczość przedmiotów użytkowych i dekoracyjnych o charakterze artystycznym.

Do rzemiosła artystycznego zalicza się m.in.: złotnictwo, jubilerstwo, kowalstwo artystyczne,

konwisarstwo, ludwisarstwo, płatnerstwo, rusznikarstwo, ceramikę artystyczną i szkło

artystyczne, meblarstwo, tkactwo, pasamonictwo, hafciarstwo, koronkarstwo, introligatorstwo,

gliptykę; oraz rzeźbę w kości; na pograniczu rzemiosła artystycznego i rzeźby znajduje się

medalierstwo, a na granicy rzemiosła artystycznego i malarstwa — witrażownictwo.

Tradycyjne rzemiosła, zawody, specjalizacje, specyficzne umiejętności wytwórcze żyją i są

przekazywane z pokolenia na pokolenie tak długo, dopóki są użyteczne , dopóki służą

społeczności. W niektórych regionach wytwory sztuki ludowej są jeszcze użytkowane w

tradycyjnym środowisku wiejskim, przy czym zauważa się skłonność do zmiany funkcji

niektórych przedmiotów wzorem miasta – z czysto utylitarnych na zdobnicze. Warto podkreślić

także, że podniesienie poziomu życia na wsi oraz coraz silniejsza potrzeba poczucia tożsamości

lokalnej i regionalnej sprawia, że od kilku lat można zauważyć powrót do kultywowania tradycji,

a także odradzanie się niektórych gałęzi sztuki ludowej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: