ZMIERZYĆ SIĘ Z WIRUSEM.pdf

Zmierzy si« z wirusem

Wi«kszoæ osb

zakaýonych tym wirusem

nie zdaje sobie z tego

sprawy. Tymczasem jest

on jedn z najcz«stszych

przyczyn marskoæci

i raka wtroby

Adrian M. Di Bisceglie

i Bruce R. Bacon

dziesitych, niewielu ludzi spoza æro-

dowiska lekarzy s¸ysza¸o o wirusowym

zapaleniu wtroby (wzw) typu C (hepa-

titis C virus Ð HCV) Ð powoli post«puj-

cym zakaýeniu, ktre w cigu kilkudzie-

si«ciu lat moýe prowadzi do niewy-

dolnoæci lub raka wtroby. Dziæ wiado-

mo, ýe jest to schorzenie o olbrzymim zna-

czeniu dla zdrowia publicznego. Oko¸o

1.8% populacji doros¸ych w USA Ð pra-

wie 4 mln ludzi Ð jest zakaýone tym wiru-

sem, wi«kszoæ z nich nawet o tym nie

wie. Jest on jedn z g¸wnych przyczyn

przewlek¸ej choroby wtroby Ð prawdo-

podobnie cz«stsz niý naduýywanie al-

koholu Ð oraz koniecznoæci przeszczepu

tego narzdu. Oko¸o 9 tys. osb umiera

corocznie w USA wskutek powik¸aÄ te-

go zakaýenia, a do roku 2010 liczba ta mo-

ýe trzykrotnie si« powi«kszy. Dane o wy-

st«powaniu wzw typu C w innych krajach

s dost«pne w mniejszym stopniu, lecz

wiadomo, ýe wirus ten stanowi duýe za-

groýenie dla zdrowia na æwiecie.

Lekarze, historycy i przywdcy woj-

skowi od dawna wiedzieli, ýe przyczy-

n ý¸taczki jest zapalenie wtroby. û¸-

te zabarwienie bia¸kwki oka oraz skry

wyst«puje, gdy wtroba nie jest zdolna

do wydzielania do drg ý¸ciowych

barwnika zwanego bilirubin, wskutek

czego wzrasta jego st«ýenie w organi-

zmie. W cigu ostatnich kilkudziesi«ciu

lat diagnostyka zapalenia wtroby by¸a

stopniowo udoskonalana, dzi«ki czemu

lekarze potrafi obecnie rozrýni kilka

form tego schorzenia. Moýe by ono wy-

wo¸ane przez co najmniej pi« rýnych

wirusw, jak rwnieý przez leki i sub-

J eszcze niedawno, pod koniec lat osiem-

wzw typu C

stancje toksyczne, na przyk¸ad alkohol.

W latach trzydziestych i czterdziestych

obecnego stulecia naukowcy badali wiru-

sowe zapalenie wtroby w wi«zieniach

i zak¸adach dla psychicznie chorych,

gdzie ý¸taczka wyst«powa¸a cz«sto. Zi-

dentyfikowano dwie formy tej choroby,

rýnice si« sposobem zakaýenia. Jedna

z nich, przenoszc si« wskutek kontaktu

z odchodami zakaýonych osb, zosta¸a

nazwana ý¸taczk zakan lub wzw ty-

pu A. Wydawa¸o si«, ýe druga forma jest

przenoszona drog krwiopochodn, a

wi«c nazwano j ý¸taczk wszczepien-

n lub wzw typu B.

Istotnego post«pu dokonano w latach

pi«dziesitych: badacze opracowali te-

sty funkcji wtrobowych, mierzce ak-

tywnoæ pewnych enzymw w surowi-

cy krwi. Gdy komrki wtroby, zwane

hepatocytami, gin, zawarte w nich en-

zymy dostaj si« do krwi obwodowej; tam

ich st«ýenie moýna ¸atwo okreæli. Pod-

wyýszon aktywnoæ aminotransferazy

alaninowej (ALT), a przede wszystkim

aminotransferazy asparaginianowej (AST)

w surowicy uznano za bardziej obiektyw-

ne kryteria uszkodzenia wtroby niý ý¸-

taczka. (Podwyýszona aktywnoæ enzy-

mw wtrobowych, oprcz zapalenia

wtroby, moýe rwnieý wystpi w prze-

biegu niektrych rzadko wyst«pujcych

wrodzonych chorb metabolicznych.)

Taki stan badaÄ trwa¸ aý do po¸owy

lat szeædziesitych, gdy Baruch Blum-

berg z National Institutes of Health

(NIH) zidentyfikowa¸ we krwi pacjen-

tw dotkni«tych t chorob wirus zwa-

ny obecnie wirusem zapalenia wtroby

typu B (hepatitis B virus Ð HBV). Za to

odkrycie otrzyma¸ Nagrod« Nobla;

przyczyni¸o si« ono do opracowania

przez naukowcw swoistych testw la-

boratoryjnych, umoýliwiajcych wykry-

wanie zakaýenia. Dziesi« lat pniej

badacz pracujcy w tej samej instytucji,

Stephen M. Feinstone, zidentyfikowa¸

inny wirus w stolcu pacjentw chorych

na wzw typu A (hepatitis A virus Ð

HAV). Dzi«ki temu szybko opracowano

testy laboratoryjne wykrywajce obec-

noæ przeciwcia¸ anty-HAV w surowicy

osb zakaýonych.

Ryzyko zachorowania na zapalenie

wtroby od dawna by¸o wysokie wærd

biorcw krwi oraz preparatw krwiopo-

chodnych. Aý u 30% pacjentw, ktrym

w latach szeædziesitych przetoczono

krew, stwierdzono kilka tygodni pniej

podwyýszon aktywnoæ ALT i AST,

a nawet ý¸taczk«. Naukowcy podejrze-

wali, ýe odpowiedzialny za to by¸ czyn-

nik zakany. Gdy w latach siedemdzie-

sitych wprowadzono nowe badania

diagnostyczne na wyst«powanie wzw

A i B, okaza¸o si«, ýe znaczna cz«æ przy-

padkw potransfuzyjnego zapalenia w-

troby nie jest wywo¸ana przez HAV ani

HBV. Now jednostk« chorobow na-

zwano wwczas wzw typu nie-A, nie-B.

Wi«kszoæ naukowcw sdzi¸a, ýe

odpowiedzialny za ni czynnik etiolo-

giczny zostanie szybko rozpoznany.

Min«¸o jednak prawie 15 lat, zanim Mi-

chael Houghton i jego wsp¸pracowni-

cy z Chiron Corporation, biotechnolo-

gicznej firmy w Emeryville w Kalifornii,

zidentyfikowali wirus wzw typu C,

badajc prbki surowicy zakaýonych

szympansw, dostarczone przez Danie-

la W. Bradleya z Centers for Disease

Control and Prevention. Wi«kszoæ

przypadkw wzw nie naleýcych do ty-

pu A lub B to wzw typu C, chociaý nie-

ktre s wynikiem zakaýenia innymi,

rzadziej wyst«pujcymi wirusami.

WINOWAJCA? Mikrofotografia elek-

tronowa ukazujca w obr«bie komrki

czstki uwaýane za HCV.

sposb, by kaýdy z nich zawiera¸ pew-

n cz«æ jego sekwencji genetycznej. Na-

st«pnie umieæcili otrzymany w ten spo-

sb komplementarny DNA w wirusach

zakaýajcych pa¸eczk« okr«ýnicy ( Esche-

richia coli) , co spowodowa¸o u niekt-

rych tych bakterii produkcj« bia¸ek

kodowanych przez DNA. Bakterie ho-

dowano aý do uzyskania wyizolowa-

nych kolonii lub szczepw, ktre na-

st«pnie zbadano pod ktem zdolnoæci

do wywo¸ania widocznej reakcji z su-

rowic szympansw oraz pacjenta cho-

rego na wzw typu nie-A, nie-B.

Zak¸adano, ýe przeciwcia¸a anty-HCV

znajdujce si« w surowicy b«d reago-

wa ze szczepami bakterii wytwarzaj-

cymi bia¸ka. Spoærd milionw przeba-

danych szczepw tylko jeden wykaza¸

reaktywnoæ z surowic chorych szym-

pansw, a jednoczeænie brak reakcji

z surowic pobran od tychýe ma¸p

przed ich zakaýeniem. To æwiadczy¸o,

ýe zawiera¸ on sekwencje genetyczne

czynnika chorobotwrczego. Dzi«ki

temu uda¸o si« naukowcom scharakte-

ryzowa na kolejnym etapie pozosta¸

cz«æ materia¸u genetycznego wirusa

i opracowa pierwszy laboratoryjny test

diagnostyczny, wykrywajcy w suro-

wicy przeciwcia¸a anty-HCV. Od 1990

roku test ten oraz nast«pne jego wersje

umoýliwi¸y s¸uýbom sanitarnym prze-

badanie pod ktem zakaýenia tym wiru-

sem w bankach krwi wszystkich jej por-

cji przeznaczonych do transfuzji.

Badanie na wykrywanie przeciwcia¸

wkrtce wykaza¸o, ýe wzw typu C sta-

nowi duýo wi«ksze zagroýenie dla spo-

¸eczeÄstwa niý powszechnie sdzono.

Charakterystyczn cech HCV, ktra

odrýnia go od wi«kszoæci innych wi-

rusw, jest zdolnoæ wywo¸ywania

przewlek¸ej choroby. Zakaýenia inny-

mi wirusami cz«sto koÄcz si« elimina-

cj czynnika zakanego, na przyk¸ad

wzw typu A trwa zwykle tylko kilka ty-

godni. Natomiast u prawie 90% pacjen-

tw zakaýonych HCV choroba trwa kil-

ka, a nawet dziesitki lat.

Ig¸a w stogu siana

Wirus zapalenia wtroby typu C oka-

za¸ si« trudny do zidentyfikowania, po-

niewaý nie¸atwo go namnoýy w hodow-

lach komrkowych; szympansy i tama-

riny zaæ s prawdopodobnie jedynymi

zwierz«tami, ktre moýna nim zakazi.

Prowadzenie badaÄ na tych ma¸pach jest

jednak bardzo kosztowne, toteý testy

moýna wykona na ograniczonej liczbie

osobnikw. Przeszkody te spowodowa-

¸y, ýe w wirus by¸ pierwszym czynni-

kiem zakanym wykrytym na drodze

klonowania kwasu nukleinowego.

Naukowcy z firmy Chiron pierwsi

wyekstrahowali RNA z prbek surowi-

cy osb, u ktrych podejrzewali wy-

st«powanie nieznanego wirusa. RNA,

jeden z dwch rodzajw kwasw nu-

kleinowych, stanowi materia¸ genetycz-

ny wielu wirusw. Wyst«puje jednak

takýe w zdrowych komrkach, toteý

problem polega¸ na zidentyfikowaniu

ma¸ego fragmentu odpowiadajcego ge-

nomowi nieznanego wirusa.

Badacze z Chiron uýyli enzymu w ce-

lu uzyskania wielu fragmentw DNA

na matrycy wirusowego RNA w taki

å WIAT N AUKI Luty 2000 57

Jak odkryto wirusa HCV?

SZYMPANS

Z ZAPALENIEM

WTROBY

TYPU NIE-A,

NIE-B

RNA WYIZOLOWANE

Z ZAKAûONYCH

KOMîREK

KOPIA DNA

WYTWORZONEGO

NA MATRYCY

WIRUSOWEGO RNA

DNA WPROWADZONE

DO BAKTERIOFAGîW

N aukowcy zidentyfikowali HCV na pod-

stawie uzyskanych kopii DNA z wiruso-

wego RNA, pochodzcego z komrek zaka-

ýonych szympansw. Nast«pnie sklonowali

DNA za pomoc bakteriofagw, ktre prze-

nios¸y go do komrek bakteryjnych. Uzyska-

ne kolonie bakteryjne zbadano, dodajc su-

rowic« tychýe szympansw. Jedna z nich

wykaza¸a reakcj« immunologiczn, co ozna-

cza¸o, ýe bakterie zawiera¸y sekwencje geno-

mu poszukiwanego wirusa.

Ma¸o ktry pacjent wie, kiedy dosz¸o

do zakaýenia, lecz podczas wywiadw

wielu z nich wymienia transfuzj« krwi,

przyjmowanie doýylnie narkotykw lub

uk¸ucie ig¸ do iniekcji, zawierajc

krew zakaýonej osoby. Oko¸o 40% pa-

cjentw nie podaje ýadnego wyranie

okreælonego czynnika, ale naleýy do jed-

nej z kilku grup ryzyka, okreælonych

w badaniach epidemiologicznych jako

sprzyjajcych zakaýeniu. Najcz«æciej ule-

gaj mu osoby, ktre: odby¸y stosunek

p¸ciowy z osob chor na zapalenie w-

troby, mia¸y kontakty seksualne z wi«-

cej niý jednym partnerem w cigu ostat-

niego roku oraz przynaleý do grupy

o niskim statusie spo¸ecznym.

Nadal jest wtpliwe, czy wzw typu C

szerzy si« drog kontaktw p¸ciowych.

Przypadki zakaýenia partnerw w sta-

bilnych zwizkach monogamicznych s

rzadkie, cz«stoæ zakaýenia u homo-

seksualnych m«ýczyzn majcych licz-

nych partnerw nie jest natomiast wyý-

sza niý w ca¸ej populacji. Obserwacje te

wskazuj, ýe HCV rzadko szerzy si«

drog p¸ciow, trudno jednak pogodzi

je ze znanymi danymi. Paradoks ten po-

zostaje nie wyjaæniony. Niektrzy spo-

ærd pacjentw zaprzeczajcych, ýe

przyjmowali kiedykolwiek doýylnie

narkotyki, mog ukrywa ten fakt lub

go nie pami«taj. Inni prawdopodobnie

zostali zakaýeni niesterylnymi golarka-

mi lub narz«dziami do tatuaýu. S¸omki

stosowane do nosa kolejno przez kilka

osb, s¸uýce do wdychania narkoty-

kw, rwnieý mog spowodowa zaka-

ýenie nawet znikom iloæci krwi.

uszkodzenia moýe dojæ wskutek bez-

poæredniego zniszczenia komrek tego

narzdu przez wirusa lub teý ataku uk¸a-

du odpornoæciowego na zakaýone ko-

mrki. Wirus wzw typu C powoduje

chorob« w ten drugi sposb. Na odpor-

noæ swoist sk¸ada si« odpornoæ hu-

moralna i odpornoæ komrkowa. Od-

pornoæ humoralna, w ktrej przebiegu

wytwarzane s przeciwcia¸a, wydaje si«

w duýej mierze nieskuteczna w walce z

HCV. Mimo ýe wytwarzane s przeciw-

cia¸a przeciw rýnym komponentom wi-

rusa, nie maj one jednak zdolnoæci neu-

tralizowania go, a ich obecnoæ nie

æwiadczy o odpornoæci na zakaýenie, jak

w przypadku wzw typu B.

Wydaje si«, ýe wirus zapalenia w-

troby typu C unika tego mechanizmu

obronnego dzi«ki duýej zmiennoæci an-

tygenowej, zw¸aszcza w cz«æci genomu

odpowiedzialnej za wytwarzanie bia-

¸ek zlokalizowanych na jego powierzch-

ni, ktre mog wiza si« z przeciwcia¸a-

mi. Dwa takie wysoce zmienne regiony

odkryto we fragmencie genomu kodu-

jcego bia¸ka os¸onkowe. Dotychczas

opisano szeæ podstawowych genoty-

pw, a w ich obr«bie jeszcze wi«cej pod-

typw wirusa Ð nawet w organizmie

jednego pacjenta istniej zrýnicowane

warianty.

Inaczej niý odpornoæ humoralna

drugi rodzaj odpornoæci swoistej Ð od-

pornoæ komrkowa, specjalizujca si«

w zwalczaniu zakaýeÄ wirusowych Ð

podejmuje zaci«t walk« przeciw HCV.

To w¸aænie ten typ odpowiedzi immu-

nologicznej powoduje prawdopodob-

nie w znacznej cz«æci proces niszczenia

wtroby. Limfocyty T cytotoksyczne,

ukierunkowane na rozpoznanie bia¸ek

wirusa C, s obecne w krwi obwodowej

oraz w wtrobie osb przewlekle zaka-

ýonych i prawdopodobnie niszcz ko-

mrki wtroby majce na powierzchni

bia¸ka wirusowe. Na szcz«æcie tkanka

wtrobowa ¸atwo si« regeneruje, ale

u pacjentw chorych na wzw cz«sto wy-

st«puje wiele martwych lub gincych

Powolny post«p

Odkrycie wirusa HCV oraz opraco-

wanie swoistego testu do wykrywania

tego zakaýenia to duýe zwyci«stwo

w walce o zdrowie spo¸eczeÄstwa. Ry-

zyko zakaýenia poprzez transfuzj« krwi

zosta¸o w zasadzie wyeliminowane. Co

wi«cej, cz«stoæ zakaýenia wærd nar-

komanw zaczyna si« zmniejsza, lecz

moýe to by skutkiem kampanii prze-

ciwko AIDS, w ktrych odradza si« sto-

sowanie tych samych igie¸ przez rýne

osoby. Cigle jednak wzw typu C sta-

nowi dla nas wyzwanie, a perspektywy

wyeliminowania wirusa wydaj si« nie-

realne. Prby opracowania szczepionki

uleg¸y zahamowaniu, gdyý okaza¸o si«,

ýe zwierz«ta, u ktrych dosz¸o do eli-

minacji infekcji, nie nabywaj odporno-

æci na nast«pne zakaýenie. Ponadto u

milionw ludzi przewlekle zakaýonych

HCV istnieje ryzyko rozwini«cia si« po-

waýnej choroby wtroby.

Mechanizm uszkadzania wtroby

przez wirusy zosta¸ oglnie poznany. Do

TKANKA

WüîKNISTA

TKANKA WüîKNISTA OTACZAJCA

PRZEWîD ûîüCIOWY

I NACZYNIA KRWIONOåNE

KOMîRKI TYPOWE

DLA PRZEWLEKüEGO

PROCESU ZAPALNEGO

PRZEWîD ûîüCIOWY

GUZKI MARSKIE

TKANKA WTROBOWA pacjentw cho-

rych na wzw typu C cz«sto wykazuje zw¸k-

nienie Ð nadmiar kolagenu (niebieski) . Gr-

ne zdj«cie przedstawia typowe zw¸knienie

niewielkiego stopnia. Na dolnym zilustro-

wana jest marskoæ Ð powaýniejsze schorze-

nie, w ktrym tkanka w¸knista otacza sku-

piska regenerujcych si« hepatocytw;

widoczne s rwnieý komrki typowe dla

przewlek¸ego procesu zapalnego.

58 å WIAT N AUKI Luty 2000

BAKTERIOFAGI ZAKAûAJ

BAKTERIE E. COLI

WYIZOLOWANE KOLONIE BAKTERII

DODANIE SUROWICY SZYMPANSîW

Z ZAPALENIEM WTROBY TYPU NIE-A, NIE-B;

KOLONIE BAKTERII ZAWIERAJCYCH

SEKWENCJE WIRUSOWE WYKAZUJ

WIDOCZN REAKCJ¢

DALSZE

BADANIA

hepatocytw oraz komrki, takie jak

limfocyty i monocyty, typowe dla prze-

wlek¸ego procesu zapalnego.

podczas gdy u innych w¸knienie moýe

nadal, cho bardzo wolno, post«powa.

Choroba wtroby w fazie koÄcowej cha-

rakteryzuje si« ý¸taczk, wodobrzu-

szem (gromadzeniem si« p¸ynu we-

wntrz jamy brzusznej), krwawieniem

z ýylakowato poszerzonych ýy¸ prze¸y-

ku, a takýe zaburzeniami æwiadomoæci.

Obecnie zakaýenie HCV uznaje si« tak-

ýe za poæredni przyczyn« pierwotne-

go raka wtroby. Sam wirus prawdo-

podobnie nie zwi«ksza ryzyka wyst-

pienia tego schorzenia, lecz wywo¸ana

przez niego marskoæ Ð tak.

Marskoæ wtroby jest odpowiedzial-

na za prawie wszystkie dolegliwoæci

zwizane z zakaýeniem wirusem HCV.

Mimo ýe niektrzy pacjenci przypomi-

naj sobie przebycie ý¸taczki w wyni-

ku zakaýenia, to jednak przewlek¸e wzw

typu C cz«sto przebiega bezobjawowo.

Nawet jeæli objawy wyst«puj, to s nie-

swoiste: pacjenci skarý si« na trudne

do okreælenia uczucie zm«czenia, nud-

noæci czy teý oglnie z¸e samopoczucie.

Podst«pnoæ tej choroby jest prawdo-

podobnie jedn z przyczyn tego, ýe

wzw typu C nie odkryto przez tak d¸u-

gi czas. Choroba trwa dziesitki lat. Na-

ukowcw nurtuje fakt, ýe nie wszyscy

pacjenci reaguj w ten sam sposb na

zakaýenie. Niektrzy s nosicielami wi-

rusa przez dziesitki lat, a mimo to nie

maj objaww uszkodzenia wtroby,

u innych zaæ dochodzi do powaýnych

zaburzeÄ juý po kilku latach.

Jej przeszczep moýe uratowa niekt-

rych pacjentw w koÄcowych stadiach

choroby, ale ludzka wtroba do trans-

plantacji jest trudno dost«pna. Naukow-

cy prowadz wi«c intensywne badania

w celu opracowania metod leczenia, kt-

re pozwoli¸yby na wyeliminowanie wi-

rusa z organizmu pacjenta.

Pierwszym skutecznym lekiem by¸ in-

terferon-alfa Ð substancja bia¸kowa, wy-

st«pujca naturalnie w organizmie. Wy-

kazuje on nieswoiste dzia¸anie przeciw-

wirusowe, jak rwnieý moýe stymulo-

wa czynnoæ uk¸adu odpornoæciowego.

Podawany jest zwykle metod podskr-

nej iniekcji trzy razy w tygodniu przez

rok. Niestety, zaledwie 15Ð20% pacjen-

tw wykazuje utrwalon odpowied,

zdefiniowan jako powrt poziomu

ALT i AST w surowicy do normy oraz

brak wykrywalnego RNA wirusa wzw

typu C w surowicy przez co najmniej

6 miesi«cy po zakoÄczeniu leczenia. Na-

dal nie wiadomo, dlaczego u wi«kszoæci

osb leczenie jest nieskuteczne, chociaý

niektre genotypy wirusa s bardziej

wraýliwe na interferon niý inne.

W 1998 roku Food and Drug Admini-

stration zaakceptowa¸a inny lek Ð ryba-

wiryn« Ð w leczeniu przewlek¸ego zapa-

lenia wtroby typu C Ð w po¸czeniu

z interferonem. Rybawiryna, przyjmo-

wana doustnie w postaci tabletki, hamu-

je replikacj« wielu wirusw. Mimo to nie

wykazuje bezpoæredniego dzia¸ania prze-

ciw HCV, lecz prawdopodobnie wzma-

ga dzia¸anie interferonu na uk¸ad odpor-

noæciowy. Interferon i rybawiryna poda-

wane razem przez 6Ð12 miesi«cy mog

wyeliminowa wirus u oko¸o 40% pa-

cjentw. Klinicyæci staraj si« obecnie

uzyska jak najlepsze wyniki leczenia,

stosujc te dwa ærodki. Obecnie ich za-

interesowania koncentruj si« na posta-

ciach interferonu o przed¸uýonym dzia-

¸aniu, wymagajcych podawania tylko

raz w tygodniu.

Aktualnie testowany jest nowy lek na

ma¸ych grupach pacjentw. Vertex Phar-

maceuticals w Cambridge w Massachu-

setts przeprowadza badania nad ærod-

kiem blokujcym ludzki enzym zwany

dehydrogenaz monofosforanu inozy-

ny. Enzym ten bierze udzia¸ w replikacji

RNA wirusa wzw typu C. Wyniki tych

prb s jeszcze niedost«pne.

Z powodu braku lekw zdolnych do

eliminacji wirusa w NIH rozpocz«to

ostatnio badania, by stwierdzi, czy d¸u-

goterminowe podawanie interferonu

-alfa moýe spowolni tempo niszczenia

wtroby pacjentw, u ktrych nie do-

sz¸o do zlikwidowania HCV. Nasza gru-

Pne nast«pstwa zakaýenia

Jeæli zapalenie wtroby utrzymuje si«

dostatecznie d¸ugo Ð zwykle kilka lat Ð

to schorzenie post«puje, a nieaktywne

w normalnych warunkach komrki

przylegajce do hepatocytw, zwane

komrkami gwiadzistymi wtroby,

ulegaj patologicznemu pobudzeniu.

W wyniku tego zaczynaj wydziela ko-

lagen i inne bia¸ka, ktre z kolei zabu-

rzaj ultrastruktur« wtroby i powoli

uszkadzaj jej zdolnoæ do przetwarza-

nia substancji. Ten proces chorobowy

zwany jest w¸knieniem. Komrki te

maj podobne pochodzenie i pe¸ni

funkcje analogiczne do pe¸nionych

przez komrki odpowiedzialne za pro-

cesy w¸knienia w innych narzdach,

na przyk¸ad fibroblasty skry lub ko-

mrki mezangialne w nerce. Magazy-

nuj one witamin« A oraz wytwarzaj

w wtrobie substancj« zewntrzkomr-

kow, tzw. zrb. Prawdopodobnie wie-

le procesw, ktre zapocztkowuj two-

rzenie si« tkanki w¸knistej w wtrobie,

zachodzi takýe w innych tkankach.

Post«pujce w¸knienie prowadzi do

marskoæci wtroby, objawiajcej si« zani-

kiem komrek miýszowych i rozrostem

tkanki ¸cznej, ulegajcej zbliznowaceniu,

ktra otacza skupiska regenerujcych si«

hepatocytw. Choroba rozwija si« szybciej

u m«ýczyzn oraz u osb majcych w mo-

mencie zakaýenia powyýej 50 lat, spoýy-

wajcych ponad 50 g alkoholu dziennie,

lecz moýe rwnieý dotkn abstynentw.

W¸knienie i marskoæ s powszechnie

uwaýane za procesy nieodwracalne, cho-

ciaý najnowsze badania podaj w wtpli-

woæ s¸usznoæ tego stwierdzenia.

U oko¸o 20% pacjentw marskoæ

wtroby rozwija si« w cigu pierwszych

20 lat od zakaýenia. Po tym okresie

u niektrych osb nast«puje stan rw-

nowagi, wtroba nie jest dalej niszczona,

Cig dalszy na stronie 62

å WIAT N AUKI Luty 2000 59

Cykl replikacyjny HCV

BüONA KOMîRKOWA

ki wirusa krýce we krwi dotr do ko-

mrek wraýliwych na zakaýenie, g¸wnie

hepatocytw. Bia¸ko wirusowe zwane E2

u¸atwia wirusowi penetracj« dzi«ki po¸cze-

niu si« ze swoistym receptorem na po-

wierzchni komrki. Podczas wnikania do

komrki wirus traci os¸onk« lipidow oraz

bia¸kowy kapsyd, uwalniajc genom RNA.

Nast«pnie enzymy komrkowe uýywaj tej

nici RNA jako matrycy do wytworzenia du-

ýej czsteczki bia¸kowej Ð poliproteiny. Ule-

ga ona rozszczepieniu na wiele ma¸ych bia-

¸ek, tworzcych struktur« nowych czstek

wirusowych oraz pomagajcych w proce-

sie replikacji wirusowego RNA.

Pierwotny RNA ulega powieleniu z wy-

tworzeniem nici RNA ão ujemnej polarno-

æciÓ, majcej w stosunku do niego odwrot-

n, czyli komplementarn sekwencj«. Pe¸ni

ona rol« matrycy do wytworzenia wielu ko-

pii wyjæciowego RNA, ktre wraz z bia¸ka-

mi strukturalnymi s nast«pnie wstawiane

do nowo powsta¸ych potomnych czstek

wirusowych w aparacie Golgiego. Po uzy-

skaniu os¸onki lipidowej kompletne czstki

wirusowe zostaj uwolnione z zakaýonej

komrki. Ostatnie badania wskazuj, ýe

w organizmie pacjenta, przede wszystkim

w komrkach wtroby, dziennie powstaje

aý bilion nowych czstek HCV.

1 Wirus wiýe si«

z receptorem

i wnika do

zag¸«bienia

na powierzchni

komrki

3 Komrka

syntetyzuje

poliprotein«

kodowan

przez RNA wirusa

KOMîRKA WTROBY LUDZKIEJ

2 Wirusowy RNA

przedostaje si«

do wn«trza komrki

KOMENTARZ

interesuje epidemiologia zakaýeÄ wirusem C w naszym

kraju. Warto nadmieni, ýe badania takie przeprowadzono

w Polsce juý w kilka miesi«cy po opracowaniu pierwszych te-

stw umoýliwiajcych wykrywanie przeciwcia¸ anty-HCV, no-

tabene o wiele mniej doskona¸ych aniýeli stosowane obecnie. Po

raz pierwszy przedstawiono je juý w 1990 roku. Stwierdzam,

na podstawie danych pochodzcych z rýnych rde¸, ýe w pol-

skiej populacji oglnej, a wi«c bez grup zwi«kszonego ryzyka,

cz«stoæ zakaýenia tym wirusem wynosi oko¸o 1.5Ð2%. Jest ona

zrýnicowana w zaleýnoæci od wieku badanych. Ma to zwizek

z wieloma czynnikami. Ujmujc problem w skrcie, im bada-

ni s starsi, tym cz«stoæ zakaýenia wi«ksza. Na przyk¸ad u po-

borowych w wieku 19Ð21 lat i honorowych dawcw krwi

w 1997 roku wynosi¸a 0.79%. U osb w starszym wieku, ktre

mia¸y przed rokiem 1989 przetaczan krew lub uzyskiwane

z niej preparaty bd by¸y poddawane zabiegom medycznym,

zw¸aszcza dawno (nawet drobnym, lecz z uýyciem narz«dzi),

stwierdza si« wi«ksz cz«stoæ zakaýeÄ tym wirusem. Naleýy

pami«ta, ýe upowszechnienie w Polsce jednorazowych igie¸

i strzykawek, a takýe innego jednorazowego sprz«tu medycz-

nego nastpi¸o z opnieniem w stosunku do Europy Zachod-

niej oraz USA i przypad¸o na prze¸om lat siedemdziesitych

i osiemdziesitych.

Obecnie ocenia si«, ýe spoærd wszystkich znanych zakaýeÄ

HCV w naszym kraju oko¸o 60% to nabyte w szpitalach lub

w innych placwkach s¸uýby zdrowia, w tym u stomatologw,

w gabinetach zabiegowych itp. Wynika to z nie zawsze w¸a-

æciwej sterylizacji narz«dzi, lecz nie tylko. Istotne znaczenie ma

tutaj motywacja personelu medycznego do æcis¸ego prze-

strzegania zasad ochrony pacjenta przed zakaýeniem jakim-

kolwiek czynnikiem infekcyjnym, a wi«c nie tylko wirusem C.

Jest to jedno z najwaýniejszych wyzwaÄ dla naszego lecznic-

twa. Nie ma bowiem innej moýliwoæci unikni«cia szkd zdro-

wotnych, moralnych i finansowych.

Grupy zwi«kszonego ryzyka w Polsce to narkomani, przede

wszystkim uzaleýnieni od preparatw pobieranych doýyl-

nie (oko¸o 80%), osoby poddawane leczeniu nerkozast«pcze-

mu poprzez hemodializ« (w 1998 roku dotyczy¸o to 36% leczo-

nych w ten sposb chorych) i alkoholicy (w populacjach

wielkomiejskich oko¸o 25%). Badania cz«stoæci wyst«powania

zakaýeÄ wirusem C wymagaj jednak wi«kszej wnikliwoæci.

Na przyk¸ad w mieszanej populacji osb dobrowolnie zg¸asza-

jcych si« w celu wykonania testu przeprowadzonego w ca-

60 å WIAT N AUKI Luty 2000

Z akaýenie HCV zaczyna si«, gdy czst-

Z polskiej perspektywy

P olskiego czytelnika ze zrozumia¸ych wzgl«dw najbardziej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: